«Кыргызстан менен Тажикстандын чек арасындагы куралдуу кагылыш (2021)» барагынын кодун көрүү

{{Infobox civil conflict
|кагылыш=Кыргызстан менен Тажикстандын чек арасындагы куралдуу кагылыш 
|бөлүгү =
|сүрөт=Exklaven von Usbekistan, Tadschikistan und Kirgisistan.png
|башжазуу=
|дата=[[28-апрель|28]]/[[29-апрель]] — [[1-май]] [[2021]]<ref name=reuters>{{cite web|url=https://www.reuters.com/world/asia-pacific/kyrgyzstan-accuses-tajikistan-amassing-troops-near-border-2021-05-01/|title=Kyrgyzstan, Tajikistan agree ceasefire after border clashes|publisher=Reuters|date=1 May 2021}}</ref>
|орун= {{Өлкө желеги|Кыргызстан}} / {{Өлкө желеги|Тажикстан}} 
|себеп=[[Кыргызстан|Кыргызстандын]] [[Көк-Таш, Баткен району|Көк-Таш]] айылына жакын жайгашкан Головной суу алуучу жайына тажик чек арачылары көзөмөл камераларын орнотушканы себеп болгон. 
|натыйжа=Тынчтык келишими жана ок атууну токтотуу. 
|өзгөрүүлөр=[[Статус-кво]] 
|каршы тарап1= {{Өлкө желеги|Кыргызстан}}
|каршы тарап2 = {{Өлкө желеги|Тажикстан}} 
 |колбашчы1    =  [[Садыр Жапаров]] <br>[[Камчыбек Ташиев]] <br>[[Өмүралиев Таалайбек Барыктабасович|Таалайбек Өмүралиев]] 
|колбашчы2= [[Эмомали Рахмон]]<br>Саймумин Ятимов<br>Шерали Мирзо
|күчтөр1 =
|күчтөр2=
|жоготуулар1=189 адам жабыркап, 36 адам каза болгон <ref>{{Cite web |url=https://ru.sputnik.kg/incidents/20210503/1052371980/kyrgyzstan-gibel-malchik-konflikt.html|title=Четырехлетний малыш погиб в ходе конфликта на границе — всего 36 жертв|date=2021-05-03 |access-date=3 May 2021 |work=[[Sputnik]]}}</ref>, <br>алардын ичинен 3 адам аскер кызматкерлери<ref>{{Cite web |url= https://rus.azattyk.org/a/31231417.html|title= Кыргызско-таджикская граница: жертвы и потери|date=2021-04-30 |access-date=2021-04-30 |publisher=[[«Азаттык» үналгысы]]}}</ref><br>
|жоготуулар2=88 адам жабыркап, 20 адам каза болгон<ref name="20opfer>{{Cite web |url=https://rus.azattyk.org/a/v-tadzhikistane-zayavili-esche-o-dvuh-zhertvah-konflikta-na-granitse/31239168.html|title=В Таджикистане заявили еще о двух жертвах конфликта на границе|date=2021-05-05 |access-date=2021-05-05 |publisher=[[«Азаттык» үналгысы]]}}</ref>,<br>
алардын ичинен 10 адам аскер кызматкерлери<ref>{{cite web
 |author      = 
 |url         = https://rus.ozodi.org/a/31239255.html
 |title       = Власти Таджикистана подтвердили гибель 10 жителей Исфары в приграничном конфликте. Точное число жертв неизвестно
 |publisher   = [[«Азаттык» үналгысы]]
 |date        = 2021-05-05
 |access-date = 2021-05-07
}}</ref><br> 
|жалпы жоготуулар=
}}

'''Кыргызстан менен Тажикстандын чек арасындагы куралдуу кагылыш''' — [[2021|2021-жылдын]] [[28-апрель|28-апрелинен]] — [[1-май|1-майга]] чейин чек аралаш аймактарда катталган, Кыргыз Республикасынын Чек ара кызматынын маалыматына ылайык, алгач Тажик жарандары эки өлкөнүн кесилишкен жеринен шагыл жүктөөгө аракет кылышса, кийинчерээк Головной суу алуучу жайына тажик чек арачылары көзөмөл камераларын орнотушкан. Буга нааразы болгон Кыргыз жарандары камераларды алып салууну талап кылган, ортодо эки тараптан 100-150 тургун чогулуп, чыр чыккан. Маалыматтарга ылайык, ок атышуунун натыйжасынан Кыргыз Республикасынан 189 адам жабыркап, 36 адам каза болгон. Тажикстан Республикасынан 88 адам жабыркап 20 адам каза болгон. 

== Тарыхка чейинки ==
Тажикстан менен Кыргызстанды 900 чакырымдан ашык мамлекеттик чек ара бөлүп турат. Ошол эле учурда тилкенин жарымына жакыны тактала элек, ошол себептен эки мамлекеттин чек ара тургундары сууга, жайыттарга жана жолдорго байланыштуу көйгөйлөргө туш болушууда. Талаштуу аймактар эки өлкөнүн чек арасынын болжол менен 30% түзөт<ref name="автоссылка104">[https://www.bbc.com/russian/news-56930390 Конфликт из-за воды: Бишкек заявил об атаке Таджикистана на пять погранзастав]</ref>.

== Окуянын жүрүшү ==
Жаңжал Исфара дарыясынын жогорку агымындагы [[Көк-Таш, Баткен району|Көк-Таш]] айылына жакын жерде жайгашкан «Головной» суу бөлүштүрүүчү пункту боюнча башталды. Эки өлкөнүн бийликтери аны алардын аймагында деп эсептешет. Жазында жана жайында, айыл чарба жумуштары башталганда, сууну керектөө он эсеге көбөйүп, кыргыз жана тажик жарандарынын ортосунда чыр-чатактар күчөйт<ref name="автоссылка104" /><ref name="автоссылка653">[https://tass.ru/mezhdunarodnaya-panorama/11276071 Конфликт на границе Киргизии и Таджикистана. Главное]</ref><ref name="автоссылка990">[https://vlast.kz/novosti/44786-konflikt-na-kyrgyzsko-tadzikskoj-granice-v-treh-selskih-okrugah-kyrgyzstana-vveden-rezim-cp.html Конфликт на кыргызско-таджикской границе: в трех сельских округах Кыргызстана введен режим ЧП]</ref>.

2021-жылы апрелде тажик тараптын өкүлдөрү суу алуучу жайдын жанына электр өткөргүчүнүн устунга видеокөзөмөлдөөчү камераларды орнотуп, суунун бөлүштүрүлүшүн көзөмөлдөөгө мүмкүнчүлүк алышкан. Буга кыргыз тараптын өкүлдөрү ачууланып, 28-апрелде кыргыз чек арачылары жана полиция кызматкерлери постту кыйып башташты. Андан кийин тажик жана кыргыз тургундары бири-бирине таш ыргыта башташты<ref name="автоссылка104" /><ref name="автоссылка42">[https://www.interfax.ru/world/763857 На киргизско-таджикской границе из-за обострения перекрыта стратегическая трасса]</ref><ref name="автоссылка990" />.

29-апрелде таң эрте Тажикстандын Майский айылынын тургундары [[Ош]] — [[Исфана]] жолунун боюна өтүп бара жаткан унааларга таш ыргыта башташты. Тажик жарандарынан өтүп бара жаткан кыргыз жарандарынын унаалары мергенчилик мылтыктарынан аткыланды. Көк-Таш айылындагы аскер бөлүгү Тажикстан тараптан окко учту<ref name="автоссылка42" /><ref name="автоссылка990" />.

Тажикстандын жарандары Кыргызстандын эки районун бириктирген жолду, ал эми кыргыз тарап тажик Ворух анклавына барчу жолду жаап салышты<ref name="автоссылка653" />.

Кыргыз бийлигинин маалыматына ылайык, 29-апрелде болжол менен кечки саат бештерде тажик аскерлери «Капчыгай», «Миң-Булак», «Достук» чек ара бекеттерине, ошондой эле Кожогар жана Булак-Башы чек ара бекеттерине ок чыгарышкан. Минометтон аткылоонун натыйжасында «Достук» чек ара тозотунун имараты күйүп кетти.

Жаңжал Кыргызстандын [[Баткен облусу|Баткен облусунун]] [[Лейлек району|Лейлек районуна]] да жайылып, эки өлкөнүн чек арачылары чек арадагы Арка жана Максат кыргыз айылдарында катуу атышууларды башташкан<ref name="автоссылка104" />.

Кыргыз бийлигинин маалыматы боюнча, чыр-чатактын натыйжасында 33 кыргыз жараны каза болуп, 120дан ашуун адам жаракат алган (негизинен карапайым адамдар)<ref name="автоссылка653" />.

Көк-Терек айылындагы 17 үй өрттөнүп кетти, башка айылдар дагы жабыркады, май куюучу жайлар өрттөлдү, дүкөндөр тонолду. 13 миңден ашуун кыргыз жарандары жаңжал чыккан аймактан эвакуацияланып, алар [[Баткен]] шаарындагы мектептердин имараттарына жайгаштырылды<ref name="автоссылка533">[https://rus.azattyq.org/a/31231189.html Баткен: одно село полностью сгорело, эвакуировано более 13 тысяч мирных жителей]</ref>.

Тажик маалымат каражаттары тажик тараптан 90го жакын жаракат алып, 10го жакын адам өлгөнүн кабарлашты<ref name="автоссылка533" />.

29-апрелдин кечинде Кыргызстан менен Тажикстандын Тышкы иштер министрликтеринин башчылары чек ара аймагындагы ок атышууну токтотуу, чек ара аймагындагы кырдаалды биргелешип кайтаруу жана көзөмөлдөө боюнча макулдашууга жетишишти.

Бирок, 30-апрелде өз ара аткылоо улантылды.

1-майда кыргыз бийлиги Тажикстандан мамлекеттердин ортосундагы чек ара аймагына аскердик техниканын өтүшүн жарыялап, алардын аймагын аткылаганын жарыялаган. Тажик бийлиги муну четке какты.

Кыргызстандын президенти [[Садыр Жапаров]] 1-2-май күндөрү жаңжал учурунда курман болгондорго байланыштуу аза күтүү жарыялады, өлкөдө мамлекеттик желектер түшүрүлдү. Бишкекте митинг болуп, анын катышуучулары Кыргызстандын чек арасын коргоо үчүн аларга курал-жарак берүүнү талап кылышты<ref name="автоссылка653" />.

1-майда Тажикстан менен [[Мамлекеттик улуттук коопсуздук комитети|Кыргызстандын]] улуттук коопсуздук мамлекеттик комитеттеринин төрагалары Саймумин Ятимов жана [[Камчыбек Ташиев]] баштаган делегациялар тажик-кыргыз чек арасын делимитациялоо жана демаркациялоо маселеси боюнча пикир алышты. Топографиялык жумушчу топторго жакынкы аралыкта калган участоктордо мамлекеттик чек араны сүрөттөп баштоо тапшырмасы берилди. Аскердик техниканы тез арада алардын туруктуу жайгаштырыла турган жерлерине кайтарып берүү жөнүндө келишим түзүлдү<ref>[https://tass.ru/mezhdunarodnaya-panorama/11294469 В МИД Таджикистана сообщили, что Душанбе и Бишкек вскоре приступят к описанию границы]</ref>.

== Эл аралык аракеттер ==
* {{Өлкө желеги|Орусия}}. Орусиянын Тышкы иштер министрлиги жаңы чек ара кагылышууларын алдын алуу үчүн Кыргызстан менен Тажикстандын өкмөттөрүнүн ортосунда узак мөөнөттүү келишимге жетишүү зарылдыгын жарыялады. Ал тараптарды «өнөктөштүктүн жана жакшы коңшулук саясаттын духунда сүйлөшүүлөрдү жүргүзүп, кырдаалды нормалдаштыра турган жана мындай окуялардын алдын алуу чараларын көргөн туруктуу жана узак мөөнөттүү келишимге» чакырды<ref>[https://www.plenglish.com/index.php?o=rn&id=66937&SEO=russia-calls-for-calm-between-kyrgyzstan-and-tajikistan Russia calls for calm between Kyrgyzstan and Tajikistan</ref>.

* {{Өлкө желеги|Казакстан}}. [[Казакстан Республикасынын президенти|Казакстандын Президенти]] [[Касым-Жомарт Токаев]] Кыргызстандын Президенти Садыр Жапаров менен телефон аркылуу сүйлөшүүдө жаңжалдын кесепетинен адам курмандыгына байланыштуу көңүл айтты<ref>{{Cite web |url=https://akipress.com/news:657651:Tokayev_offers_condolences_to_Japarov_over_border_conflict_victims/ |title=Tokayev offers condolences to Japarov over border conflict victims |date=May 1, 2021 |access-date=May 1, 2021 |work=AKIpress }}</ref>. Ошондой эле, Токаев Тажикстандын Президенти [[Эмомали Рахмон]] менен телефон аркылуу сүйлөшүп, анда ал көңүл айтып, кырдаалга тынчсыздануусун билдирди<ref>{{Cite web |url=https://tengrinews.kz/kazakhstan_news/tokaev-pogovoril-s-prezidentami-kyirgyizstana-i-tadjikistana-436265/|title=Токаев поговорил с президентами Кыргызстана и Таджикистана |date=May 1, 2021 |access-date=May 1, 2021 |work=Tengrinews.kz }}</ref>.

* {{Өлкө желеги|Түркия}}. Түркия ошондой эле эки өлкөгө тең жардам бере тургандыгын билдирди<ref>[https://www.urdupoint.com/en/world/turkey-ready-to-assist-tajikistan-kyrgyzstan-1239990.html Turkey Ready To Assist Tajikistan, Kyrgyzstan In Settling Border Conflict — Source — UrduPoint]</ref>.

* {{Өлкө желеги|Өзбекстан}}. Коңшулаш Өзбекстан чыр-чатакты жөнгө салууда өз жардамын сунуштады<ref>{{Cite web |url=https://www.dw.com/en/kyrgyzstan-evacuates-thousands-after-tajikistan-clashes/a-57384426 |title=Kyrgyzstan evacuates thousands after Tajikistan clashes |author= |date=30 April 2021 |access-date=1 May 2021 |work=Deutsche Welle}}</ref>.

* {{Өлкө желеги|Европа биримдиги}}. Европа биримдиги 30-апрелдеги ок атышпоо келишимин кубаттады жана зордук-зомбулукка жана туугандарынан же досторунан айрылгандарга тилектештигин билдирди<ref>{{Cite web |url=https://www.euractiv.com/section/central-asia/news/eu-regrets-violence-on-tajikistan-kyrgyzstan-border/ |title=EU ‘regrets’ violence on Tajikistan-Kyrgyzstan border |author=Georgi Gotev |date=30 April 2021 |access-date=1 May 2021 |work=Euractive}}</ref>.

== Дагы караңыз ==

* [[Тажикстандын Кыргызстанга кол салуусу]]

==Булактар ==
{{reflist}}
==Шилтемелер ==
* {{cite web |url=https://rus.azattyq.org/a/conflict-on-the-kyrgyz-tajik-border-moves-from-sticks-and-stones-to-bullets-and-bombs/31230807.html|title=Конфликт на кыргызско-таджикской границе: от камней и палок к пулям и бомбам |author=Панниер, Брюс |date=2021-04-29 |work=|publisher=[[«Азаттык» үналгысы]] |accessdate=2021-05-01 |lang=ru}} 
* {{cite web |url=https://www.rosbalt.ru/world/2021/04/29/1899881.html |title=Почему киргизы и таджики стреляют друг в друга?|author= Ирина Жорбенадзе |date=2021-04-30 |work=Росбалт|publisher= |accessdate=2021-05-01 |lang=ru}} 


[[Категория:Чек ара жаңжалдары]]
[[Категория:Апрель 2021-жыл]]
[[Категория:Май 2021-жыл]]
[[Категория:2021-жыл Кыргызстанда]]
[[Категория:2021-жыл Тажикстанда]]
[[Категория:Кыргызстан-Тажикстан мамилеси]]
[[Категория:2021-жылдагы жаңжалдар]]