«Ош» барагынын кодун көрүү

{{ОЖ
|статусу                     = шаар
 |кыргызча аталышы           = Ош
 |расмий аталышы             =
 |баш ийгени                 = Мамлекеттик денгээлдеги шаар
 |сүрөт                      = Osh 03-2016 img32 Sulayman Mountain viewpoint.jpg
 |сүрөт ачыктамасы           = 
 |өлкө                       = {{KGZ}}
 |герб                       = Coat of Osh.png
 |желек                      = Flag of Osh.svg
 |гербдин сүрөттөлүшү        = 
 |желектин сүрөттөлүшү       = 
 |гербдин туурасы            =
 |желектин туурасы           = 
  |lat_dir = |lat_deg = 40|lat_min = 32|lat_sec = 
  |lon_dir = |lon_deg = 72|lon_min = 47|lon_sec = 
  |CoordAddon                = 
  |CoordScale                = 
 |өлкө картасынын өлчөмү  = 320
 |облус картасынын өлчөмү = 
 |район картасынын өлчөмү = 
 |таблицадагы облус        = 
 |район түрү              = 
 |район                      = 
 |таблицадагы район          = 
 |коомдун түрү               = 
 |коом                       = 
 |таблицадагы коом           = 
 |ички бөлүнүшү              = 
 |башчысынын түрү            = Мэр
 |башчысы                    = Мамбетов Алмаз
 |негизделген күнү           =5-октябрь 
 |биринчи белгиленген        = IX кылым
 |мурунку аталышы            = 
 |статустун берилиши           = 1876
 |аймагы                     =  182<ref name="ООН">[https://unstats.un.org/UNSD/Demographic/products/dyb/dyb2015/Table08.xls UN  Demographic Yearbook 2015. Population of capital cities and cities of 100 000 or more inhabitants: latest available year, 1996-2015]</ref>, <ref name=“Нацстатком”>[http://stat.kg/ru/gorod-osh/ Национальный статистический комитет КР] </ref>
 |бийиктиктин түрү                 = Бийиктиги
 |ОЖ борборунун бийиктиги    = 870—1100
 |климаты                    = 
 |расмий тили                = кыргыз тили
 |расмий тили2               = 
  |калкы                     = {{Өсүү}} 322 164
  |элди каттоо жылы          = 2021
  |жыштыгы                   = 4935
  |агломерация               = 1 000 000
  |улуттук курамы            = [[өзбектер]] - 48%, кыргыздар - 43%, [[орустар]] - 2,7%, башка улуттар - 6%
  |диний курамы              = мусулман, христиан
  |этнохороним               = оштук, оштуктар
 |убакыт аралыгы             = +6
 |DST                        = 
 |телефон коду               = +996 3222
 |почта индекси              = 723500 (714000 мурункусу)
 |почта индекстери           = 
 |автоунаа коду              = 02, O, Z
 |идентификатордун түрү         = 
 |цифралык идентификатор     = 
 |Commons түрмөгүндө         = Osh
 |сайты                      = oshcity.kg
 |сайтынын тили              =ky
| сайтынын тили 2 = ru
}}
'''Ош''' — [[Кыргызстан|Кыргызстандын]] экинчи ири жана [[Орто Азия|Орто Азиянын]] эң байыркы шаарларынын бири. Ош расмий эмес аталыштарда Кыргызстандын экинчи борбору жана деп аталат<ref>https://geohistory.today/osh-fergana-valley/</ref>. 

Бул өлкөдөгү эң эски шаар (болжол менен 3000 жылдан ашуун), 1939-жылдан бери [[Ош облусу|Ош облусунун]] [[Административдик борбор|административдик борбору]] болуп саналат. 

2021-жылы шаардын этностук аралаш калкынын саны 322,164 адам болгон<ref>[https://web.archive.org/web/20211110033419/http://www.stat.kg/ru/statistics/download/operational/825/ Численность населения областей, районов, городов,поселков городского типа, айылных аймаков и айылов (сел) Кыргызской  Республики]. (XLS) (Орусча). Кыргыз Республикасынын Улуттук статистика комитети. 2021.2021 жылдын 10 ноябрында түп нускадан [https://web.archive.org/web/20211110033419/http://www.stat.kg/ru/statistics/download/operational/825/ архивделген]. </ref>, [[Кыргыздар|кыргыз]], [[Өзбектер|өзбек]], [[Украиндер|украин]], [[Орустар|орус]], [[Корейлер|корей]] жана башка чакан этносторду камтыйт. Ал Кыргызстан менен [[Өзбекстан|Өзбекстандын]] [[Чек ара|чек арасынан]] 5 км алыстыкта жайгашкан. Ал белгилүү Ислам аалымы үчүн белгилүү.

== Калкы  ==
Ош — калкынын саны боюнча Бишкектен кийинки экинчи орунда турган Кыргызстандын шаары. 2012-жылдын үчтүн айынын (январь) бирине карата шаар калкынын саны 230 200 адамды түзгөн. Ош шаарына шаардык администрациядан тышкары 25,6 миң жашоочусу менен шаар четиндеги 11 айыл-кыштак карайт.  Ош шаарынын калкы саны шаар четтери менен 500 миң жашоочу деп бааланган.

Ош шаарында өзбөк жана кыргыздардан тышкары орус, түрк, татар, уйгур, тажик, азербайжан жана башка улуттар жашашат. Ош шаарын 50% тургундары Ислам (сунний) динин карманат.   

{|class="wikitable" border="2" cellpadding="4" cellspacing="0" style="margin: 1em 1em 1em 0; background: white; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse;  font-size: 95%;" style="border: 1em solid white")
|+Шаар калкынын саны, миң. адам.
|'''Жыл'''
|1914
|1939
|1959
|1970
|1974
|1979
|1989
|1991
|1999
|2009
|2010
|2011
|2012
|2015
|2017
|2018
|-
|'''Калк, <br /> миң жашоочу.'''
|46
|33
|65
|120
|143
|169
|213
|212
|212
|220
|235
|231
|230
|243
|251
|288 
|}

{| class="wikitable"
|+ Ош шаарынын улуттук курамы <br /><small>''(каратылган аймактардан тышкары)''</small>
! Улут !! Саны <br />[[2009 жыл]]дын<br />эл каттоосу боюнча<ref name="Perep2009">{{Cite web |title=Национальный статистический комитет Кыргызской Республики. Перепись населения и жилищного фонда Кыргызской Республики 2009 года. Книга III(в таблицах). Регионы Кыргызстана. Город Ош. |url=http://212.42.101.100:8088/nacstat/sites/default/files/%D0%B3%D0%BE%D1%80%D0%BE%D0%B4%20%D0%9E%D1%88.pdf |access-date=2018-07-19 |archive-date=2012-10-25 |archive-url=https://web.archive.org/web/20121025085154/http://212.42.101.100:8088/nacstat/sites/default/files/%D0%B3%D0%BE%D1%80%D0%BE%D0%B4%20%D0%9E%D1%88.pdf |dead-url=yes |accessdate=2018-07-19 |archivedate=2011-08-10 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20110810174213/http://212.42.101.100:8088/nacstat/sites/default/files/%D0%B3%D0%BE%D1%80%D0%BE%D0%B4%20%D0%9E%D1%88.pdf }}</ref> !! Бөлүк (%)
|-
| '''Баары''' ||align="right" | 232 816 ||align="right" | 100,00 %
|-				
|[[Өзбектер]]|| align="right" | 112 469 ||align="right" | 48,31 %
|-				
|[[Кыргыздар]]|| align="right" | 100 218 ||align="right" | 43,05 %
|-				
| [[Орустар]] ||align="right" | 6 292 ||align="right" | 2,70 %
|-				
| [[Түрктөр]] ||align="right" | 5 506 ||align="right" | 2,36 %
|-				
| [[Татарлар]] ||align="right" | 2 703 ||align="right" | 1,16 %
|-				
| [[Түркмөндөр]] ||align="right" | 885 ||align="right" | 0,38 %
|-				
| [[Уйгурлар]] ||align="right" | 791 ||align="right" | 0,34 %
|-				
| [[Тажиктер]] ||align="right" | 679 ||align="right" | 0,29 %
|-				
| [[Азербайджандыктар]] ||align="right" | 587 ||align="right" | 0,25 %
|-				
| [[Украиндиктер]] ||align="right" | 379 ||align="right" | 0,16 %
|-				
| [[Корейлер]] ||align="right" | 319 ||align="right" | 0,14 %
|-				
| [[Казактар]] ||align="right" | 265 ||align="right" | 0,11 %
|-				
| [[Кытайлыктар]] ||align="right" | 221 ||align="right" | 0,09 %
|-				
| [[Күрдүлөр]] ||align="right" | 199 ||align="right" | 0,09 %
|-				
| [[Дунгандар]] ||align="right" | 92 ||align="right" | 0,04 %
|-				
| [[Немецтер]] ||align="right" | 90 ||align="right" | 0,04 %
|-				
| башкалар ||align="right" | 1121 ||align="right" | 0,48 %
|}

== Тарыхы ==
Шаар [[Орто Азия|Борбордук Азиядагы]] эң байыркы калктуу конуштардын бири. Ош шаары 8-кылымда [[Улуу жибек жолу|Улуу жибек жолунун]] боюнда жибек өндүрүү борбору катары белгилүү болгон жана б. з. ч. IV-кылымда – б. з. V-кылымда шаар Чыгыш жана Батыш өлкөлөрүн байланыштырган Улуу Жибек жолундагы маанилүү калаага айланган. өндүрүлгөн жибек атактуу соода жолу [[Алай тоо кыркасы|Алай тоолорунан]] өтүп Чыгыштагы [[Кашкар|Кашкарга]] жеткен.

8–10-кылымдары Ош чоңдугу бoюнча [[Фергана өрөөнү|Фергана өрөөнүндөгү]] эң ири шааарлардын бири катары саналган. 

Шаар дубал менен курчалган жана анын үч дарбазасы; Дарбаза-ий Кух (Тоо дарбазасы), Дарбаза-йи Аб (Суу дарбазасы) жана Дарбаза-йи Мугкеде (Отко сыйынуучулардын ибадатканасы дарбазасы) болгон. Макдисий 966-жылы жазып бүткөн өзүнүн «Ахсенут-текасим» аттуу эмгегинде «Ош дарыялары мол, ар түрдүү өзгөчөлүктөргө ээ шаар болуп эсептелет. Абасы таза жана молчулук бар. Жамы-мечити базарлардын ортосунда жайгашкан. Тоого жакын бай жер болуп суулары мол. Бул жерде жайгашкан чоң рибатка (аскерий гарнизон жайгашкан жай) ар тараптан көңүлдүү адамдар келишет»-деп шаардагы диний абал жөнүндө да баа жеткис маалыматтарды берет. Ош  шаарынын 13-к-дын башында [Чыңгыз хан|Чыңгыз хандын]] аскерлери кыйраткан. 13-кылымдын аягы 14-кылымдын башында жашаган Жамал Карший,өзүнүн «ал-Мулхакат бис-сурах» аттуу эмгегинде Ош шаары боюнча төмөнкүдөй маалыматтарды берет: «Ош шаары. Анда эки анча чоң эмес тоо жайгашкан: Баракух жана Ханаф. Баракух тоосунда азиз жана салих адамдардын мазарлары жайгашкан. (Ал жерде) башкалардын катарында Давуддун уулу Сулаймандын вазири Асаф ибн Бурхиянын күмбөзү бар, экөөнө Алланын рахматы болсун». 14-к-дын акырында Аксак Темирдин дөөлөтүнө, кийин Моголстанга караган. Моголдор династиясынын негиздөөчүсү Захиреддин Мухаммад Бабур өзүнүн [[Бабур-Наама]] деген эмгегинде Ош  жана о.эле Сулайман тоонун үстүндөгү чакан үй ж-дө да эскерип кеткен (1496–98). 17-к-да
калмактардын кол салуусуна жана талоонуна кириптер болуп турган. 1762-ж. Кокон ханы Эрдене басып алган. Ош тегерегиндеги айылдары менен кошо хандыктын акимдик-аймактык системасында борбордук вилайетке баш ийген бектиктин, 19-к-дын 2-жарымында Ош вилайетинин борбору болгон. 1876-жылдан Түркстан генерал-
181
губернаторлугунун Фергана облусундагы Ош уездинин борбору болуп калган. 1924-жылдан округдун, 1926-
жылдан кантондун, 1928-жылдан райондун, 1939-жылдан облустун борбору. Учурда шаарда орто кылымдын
убагында курулган Асаф-Ибн-Бурхиянын мавзолейи (13-к.,) Рават Абдулла хандын мечити (16–17-к.),,
Алымбек датканын мечити (19-к.), Мухамад Юсуп Байкожо-оглынын мечити (20-к.) ж. б. 30дан ашык
эстеликтер калыбына келтирилген. Ош ш-нда б. з. ч. 4-к.–5-к-га таандык Мырзалимдөбө, Чаяндөбө, Отузадыр
байыркы чептери, Мады, Коргошундөбө, Ак-Буура, Шалтакдөбө, Шоробашат, Куршаб, Бөрүдөбө, Дөңбулак,
Дыйкан ж. б. чептердин калдыктары сакталган. 2000-ж-дын октябрь айында Ош шаарынын 3000-жылдык
салтанаты белгиленди. Ал тууралуу алгачкы маалыматтар биринчи жолу арап булактарында IX кылымда эскерилген.<br />Ош шаары [[Фергана]] өрөөнүн батышында, деңиз деңгээлинен 1000 метр бийикте жайгашкан. [[Бишкек|Бишкектен]] Ошко чейинки автожолдун аралыгы 730 чакырым.<br />Ош шаары [[Сулайман-Тоо]] жана [[Ак-Буура суусу|Ак-Буура дарыясы]] менен атактуу.

[[Кыргызстан|Кыргызстандын]] «экинчи борбору» деп да аталып жүрөт.<br />
== Маданият, билим берүү ==
* Бириктирилген Ош тарыхый-маданий корук-музейи
** [[Сулайман-Тоо]] ыйык тоосу, [[ЮНЕСКО]]нун [[Бабер|тизмесиндеги(2009-жылдан тарта) Ош шаарынын так ортосунда жайгашкан тоо.]]<ref>[http://knmii.lg.kg/?p=110 Город Ош. Предчувствие будущего - Кыргызский Национальный Музей Изобразительных Искусств имени Гапара Айтиева]{{Жеткиликсиз шилтеме|date=August 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref>
** [[Бабер|Бабурдун буйругу менен  XVI кылымда курулган Сулайман-Тоонун чыгыш тарабындагы үй.]]
** [[Бабер|Тахт-и-Сулейман мечи]] ти
** [[Бабер|Ак-Буура чеби (I-XII)]]
** [[Бабер|Сулайман-Тоодо жайгашкан Краевед музейи]] 
** [[Бабер|Сулайман-Тоонун 3000 жылдыгына карата курулган «Улуу Жибек жолу» Краевед комплекси]] 
** [[Бабер|Орто кылымдык мончосу]] 
** [[Бабер|Сүрөт-Таш чокусу ( б. з. ч. I миң жылдыктын 100 таш бетиндеги сүрөттөрү)]] 

=== Мечитер   ===
* [[Бабер|Шейит-Дөбө мечити]] 
* [[Бабер|Ача-Мазар мечити]] 
* [[Бабер|Садыкбай мечити]]
* [[Бабер|Асаф-ибн-Бурхия күмбөзү (XI-XVII)]]
* [[Бабер|Рават Абдулла-хан мечити (XVII-XVIII)]]
* [[Бабер|Мухаммед Юсуф Байходжи-уулу мечити (1909)]]

* [[Бабер|Сулайман-Тоо мечити (2012)]]<ref>[http://rus.azattyk.org/content/kyrgyzstan_osh_sulaiman_too/24617564.html Сулайман-Тоо: музей vs мечеть. 15 октября 2012]</ref>

=== Театр, Филармония, Кинотеатрлар ===
* Р. Абдыкадыров атындагы облустук филармония
* С. Ибраимов атындагы улуттук драма театры
* [[Ош өзбек музыкалык драма театры|З.М. Бабур атындагы Мамлекеттик академик өзбек драма театры]]
* «Семетей» кинотеатры
* «Кыргызстан» кинотеатры
* "Ак-Буура" кинозалы

=== Эстеликтер ===
[[Файл:Osh - Lenin (30507065375).jpg|thumb|246x246px|Ош шаарынын аянтында жайгашкан В.И. Лениндин эстелиги ]]
* [[Барсбек каган|Барсбек кагандын]] эстелиги
* [[Алымбек датка]]нын эстелиги
* [[Алишер Навои]]нин эстелиги  
* [[Манас|«Айкөл Манастын]] монументалдуу комплекси». 2013-жылдын [[Бугу айы|Бугу айында]] коюлган<ref>[https://archive.is/20130618032940/fergana.akipress.org/news:209633/ Монументальный комплекс «Айколь Манас» в Оше]</ref>
* [[Курманжан Датка|Курманжан датканын]] эстелиги
* [[Рысбай Абдыкадыров]]дун эстелиги
* [[Токтогул Сатылганов]]дун эстелиги
* «Өчпөс от» мемориалдуу комплекси
* «Кайгылуу эне» [[Мемориалдык такта|мемориалы]]
* [[Владимир Ленин|В. И. Лениндин]] эстелиги
* «ГАЗ-АА» унаасынын эстелиги

=== ЖОЖдор ===
[[File:Osh state university.jpg|thumb|230x230px|[[Ош мамлекеттик университети|Ош Мамлекеттик Университети]]]]
* [[Ош технологиялык университети|Ош технологиялык Университети]] ( Исанов көч, 81)<ref>{{Cite web |title=Ошский технологический университет |url=http://univer.in/oshskii-tekhnologicheskii-universitet |accessdate=2018-07-19 |archivedate=2010-11-30 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20101130035914/http://univer.in/oshskii-tekhnologicheskii-universitet }}</ref>
* [[Ош мамлекеттик университети|Ош Мамлекеттик Университети]] ( Ленин көч, 331)<ref>{{Cite web |title=Ошский государственный университет |url=http://univer.in/oshskii-gosudarstvennyi-universitet |accessdate=2018-07-19 |archivedate=2010-11-30 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20101130035510/http://univer.in/oshskii-gosudarstvennyi-universitet }}</ref>
* Ош гуманитардык педагогикалык институту ( Исанов көч, 75)
* Ош Мамлекеттик социалдык Университети
* [[Файл:Kyrgyz-Uzbek state universty.jpg|thumb|236x236px|Кыргыз - Өзбек Университети]]Москва мамлекеттик социалдык Университетинин бөлүмү

== Спорт ==
* [[Алай]] футбол клубу

== Элчиликтер ==
* [[Орусия|Орусиянын]] негизги [[Консулдук өкүлчүлүк|консулдугу]]
* [[Казакстан|Казакстандын]] негизги консулдугу
* [[Кытай|Кытайдын]] (КЭР) негизги консулдугу

==Боордош шаарлар ==
* {{Желек|Түркия}} [[Маниса]], [[Түркия]] (16-май 1997-жыл)
* {{Желек|Түркия}} [[Стамбул]], [[Түркия]] (10-август 1998-жыл)
* {{Желек|Тажикстан}} [[Хужанд]], [[Тажикстан]] (3-июнь 2000-жыл)
* {{Желек|Орусия}} [[Санкт-Петербург]], [[Орусия]] (20-февраль 2004-жыл)
* {{Желек|Түркия}} [[Амасья]], [[Түркия]] (6-декабрь 2005-жыл)
* {{Желек|КЭР}} [[Кашгар]], [[КЭР]] (3-март 2006-жыл)
* {{Желек|Орусия}} [[Новосибирск]], [[Орусия]] (26-июнь 2009-жыл)
* {{Желек|Түркия}} [[Йозгат]], [[Түркия]] (2-ноябрь 2012-жыл)
* {{Желек|КЭР}} [[Үрүмчү]], [[КЭР]] (2013-жыл)
* {{Желек|КЭР}} [[Синин]], [[КЭР]] (9-декабрь 2014-жыл)
* {{Желек|Казакстан}} [[Тараз]], [[Казакстан]] (17-июнь 2016-жыл)
* {{Желек|Өзбекстан}} [[Андижан]], [[Өзбекстан]] (3-октябрь 2016-жыл)
* {{Желек|Орусия}} [[Ярославль]], [[Орусия]] 
* {{Желек|КЭР}} [[Ланьчжоу]], [[КЭР]] 
* {{Желек|КЭР}} [[Фошань]] ,[[КЭР]] 
* {{Желек|КЭР}} [[Сиань]], [[КЭР]] 
* {{Желек|Түркия}} [[Самсун]], [[Түркия]] 
* {{Желек|Кыргызстан}} [[Каракол]], [[Кыргызстан]] 
* {{Желек|Кыргызстан}} [[Чолпон-Ата]], [[Кыргызстан]] 
==Кыскача адабият тизмеси==
* Кыргыз обондору / Жыйнакты түзгөндөр Б.Алагушов, К.Мадваров. – Фрунзе: «Кыргызстан» басмасы, 1970. – 474 бет. – [Кыргыз ССР Маданият министрлиги. Республикалык эл чыгармачылык үйү]. <br>
* Урстанбеков Б.У., Чороев Т.К. Кыргыз тарыхы: Кыскача энциклопедиялык сөздүк. – Фрунзе: Кыргыз Совет Энциклопедиясынын Башкы редакциясы, 1990. – 288 бет. – Рецензент: тарых илиминин доктору Өмүркул Караев. -   ISBN 5-89750-028-2. <br>
* Асанов У.А., Джуманазарова А.З., Чоротегин Т.К. Кыргызская наука в лицах: Краткий био-библиографическийу свод / Отв. ред. академик У.А.Асанов. – Бишкек: Центр государственного языка и энциклопедии, 2002. – 544 стр., илл., карта.  -   ISBN 5-89750-142-4. <br>
* Кыргыз Совет Энциклопедиясы: 6 томдук/ Башкы редактор Орузбаева Б. Ө./ - Ф.: Кыргыз Совет Энциклопедиясынын башкы редакциясы, 1977-1980. Т.1-6...<br>

==Интернет шилтемелер ==
*  http://www.presskg.com/tuusu/08/0729_12.htm {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20170512171635/http://www.presskg.com/tuusu/08/0729_12.htm |date=2017-05-12 }}
* http://kg.wen.su/osh/istoriya/ {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110917215504/http://kg.wen.su/osh/istoriya/ |date=2011-09-17 }}
* http://oshcity.kg/kg/ {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20180815074643/http://oshcity.kg/kg/ |date=2018-08-15 }}

<references/>

[[Категория:Ош шаары|*]]