«Убакыт алкагы» барагынын кодун көрүү

Убакыт алкагынын эки негизги түшүнүктөрү бар:

* '''Географиялык убакыт алканы''' — жердин бетинин туурасы 15°ка туура келген шарттуу тилкеси (ортолук меридианга караганда ± 7,5°ка)
Гринвич меридианы - убакыт алкагынын орточо нөлдүк меридианы болуп эсептелинет.
* '''Административдик убакыт алкагы''' — атайын бир мыйзамдарга ылайык белгилүү бир убакыт бекитилген жер бетинин аймактары. Бул түшүнүккө дагы датанын дал келиши деген түшүнүк да кирет. Мында, эгер, UTC−10:00 жана UTC+14:00 убакыт аралыктары аларда күндүн бирдей убактысы болгондугуна карабай ар кандай деп эсептелинет.[[Файл:World Time Zones Map.png|thumb|396x396px|Убакыт алкагы]]
Убакыт алкактарынын түзүлүүсү бир жагынан Жердин өз огунда айланышын эске алуу менен, экинчи жагынан аймактардын жергиликтүү бирдей күн убактын айырмалары бир саатка калдыксыз бөлүнгөндөй кылып аныктоосу менен байланыштуу. Жыйынтыгында 24 административдик убакыт алкактары болуусу жана алардын  ар бири географиялык убакыт алкактарына аздыр-көптүр дал келиши керек деп чечилген.  

Эсептөө чекити болуп [[Гринвич сааты|Гринвич меридианы]] алынган. Себеби ал нөлдүк меридиан, нөлдүк убакыт аралыгынын ортосу. 

Азыркы кезде убакыт координацияланган дүйнөлүк убакыт боюнча орнотулат (UTC), ал убакыт Гринвич убакытынын ордуна киргизилген (GMT).  

UTC шкаласы атом убактысынын бирдей калыпта орнотулган убакытка (TAI) жана таянат, жөнөкөй адамдарга колдонууга ылайыкташтырылган. Убакыт алкактары [[Жер|Жер шарынын]] оң (чыгышка карай) жана терс (батышка карай) деп нөлдүк меридианга карата түшүндүрүлөт. Жайкы убакытка которгон аймактарга UTCтин жайкы убакытка которулбайт. 
== Убакыттын чектөөнүн себептери ==
Азыркы убакыт алкагынын заманбап системасынын негизин дүйнөлүк убакытты координциалоо болуп эсептелинет. Андан баардык алкактардын убактысы түзүлгөн. Жердин узактыгынын ар бир градусуна (же мүнөтүнө) карай бөлбөө үчүн Жер бети 24 убакыт алкагына бөлүнгөн. Бир алкактан экинчи алкакка өтүүдө мүнөт жана секунда өзгөрүлбөйт, болгону сааттын мааниси өзгөрөт. Бүткүл дүйнөлдүк убакыттан сааттары гана айырмаланбастан, мүнөттүк көрсөткүчү да 30 же 45 мүнөткө өзгөргөн өлкөлөр бар.
== Жайкы убакыт ==
Жайкы убакытка дүйнөнүн бир катар өлкөлөрү колдонуп келет. Ага өтүүдө өздүк убакыттын дүйнөлүк убакытка карата өзгөрүлөт. Жана дагы жайкы убакытка өтүү жана кайра аны өзгөртүү баардык эле жерде бир убакытта жүрө бербейт. Эгерде түштүк жарым шарда жай болсо, түндүк жарым шарда кыш, жана тескерисинче болот.
== Декреттик убакыт ==
'''Декреттик убакыт''' — [[Советтик Социалисттик Республикалaр Союзу|СССРде]] [[1930]]—[[1931]]-жылдары киргизилген убакытты «[[Алкак убакыты|алкактык]] убакытка дагы бир саат» деген система боюнча эсептөө тартиби.

== Ар кайсы өлкөлөрдөгү убакыт алкактары ==
Кээ бир өлкөлөрдүн аймагында бир нече убакыт алкактары бар. Ал эми деңиздеги, океандагы ээликтери менен кошо кандайдыр бир өлкөлөр да бир нече убакыт алкактарына кирет:
* [[Улуу Британия жана Түндүк Ирландия|Улуу Британия]] өзүнүн деңиздеги жерлери менен — 8 убакыт алкагы.
* [[Америка Кошмо Штаттары (АКШ)|АКШ]] өзүнүн аралдары менен ([[Америкалык Самоа]], [[Мидуэй (Кентукки)|Мидуэй]], [[Виргин аралдары|Виргин Аралдары]] (АКШ), [[Пуэрто-Рико]] ж.б.) — 11 убакыт алкагы.
* [[Франция]] өзүнүн деңиздеги ар кандай департаменттери жана аймактары менен ([[Сен-Пьер жана Микелон]], [[Мартиника]], [[Гваделупа]], [[Француз Гвианасы]], [[Майотта аралы|Майотта]], [[Реюньон департаменти|Реюньон]], [[Түштүк-антарктида аймактары]], [[Жаңы Каледония]], [[Валлис жана Футуна]], [[Француз Полинезиясы]], [[Клиппертон]] жана дагы көптөгөн адам жашаган жана адам байырлабаган аралдары менен) — 12 убакыт алкагы.
Көпчүлүк өлкөлөр (Улуу Британия жана Франция дагы, деңиздеги ээликтеин кошпогондо) бир эле аралыкта жайгашкан. Кээ бир мамлекеттер узун жана чоң болгону менен, бир гана убакыт алкагын колдонушат. Мисалы [[Кытай]] беш географиялык алкакта жайгашканы менен, бирдиктүү Кытай убактысы менен.

Кээ бир өлкөлөрдүн аймагындагы административдик-аймактык бирдиктер эки же андан көп убакыт алкактарын колдонушат. Мисалы, [[Орусия|Орусиядагы]] [[Саха Республикасы|Якутия]] жана [[Канада|Канададагы]] [[Нунавут|Нунавут аймагы]] үч убакыт алкагын колдонушат.

=== Бир нече убакыт алкагы бар өлкөлөрдүн тизмеси ===
{| class="wikitable sortable jquery-tablesorter"
!Өлкө
!Убакыт алкактарынын
саны
!Эң батыштык
убакыт алкагы
!Эң чыгыштык 
убакыт алкагы
!Жайкы убакытка өтүү
|-
|{{Өлкө желеги|Бразилия}}
|3
|[[UTC−4]]
|[[UTC−2]]
|Көпчүлүк бөлүгүндө алынып алынган
|-
|{{Өлкө желеги|Улуу Британия}}
|8
|[[UTC−8]]
|[[UTC]]
|
|-
|{{Өлкө желеги|Гренландия}}
|4, жайында 3
|[[UTC-4]]
|[[UTC]]
|'''Көпчүлүк бөлүгүндө колдонулат'''
|-
|Дания
|5
|[[UTC-4]]
|[[UTC+1]]
|
|-
|{{Өлкө желеги|Конго Демократиялык Республикасы}}
|2
|[[UTC+1]]
|[[UTC+2]]
|Эч качан болгон эмес
|-
|Индонезия
|3
|[[UTC+7]]
|[[UTC+9]]
|Эч качан болгон эмес
|-
|{{Өлкө желеги|Испания}}
|2
|[[UTC]]
|[[UTC+1]]
|
|-
|{{Өлкө желеги|Казакстан}}
|2
|[[UTC+5]]
|[[UTC+6]]
|Алынып салынган
|-
|{{Өлкө желеги|Канада}}
|6
|[[UTC−8]]
|[[UTC−3:30]]
|'''Көпчүлүк бөлүгүндө колдонулат'''
|-
|{{Өлкө желеги|Кирибати}}
|3
|[[UTC+12]]
|[[UTC+14]]
|Эч качан болгон эмес
|-
|{{Өлкө желеги|Мексика}}
|4
|[[UTC−8]]
|[[UTC−5]]
|'''Көпчүлүк бөлүгүндө колдонулат'''
|-
|{{Өлкө желеги|Микронезия}}
|2
|[[UTC+10]]
|[[UTC+11]]
|Эч качан болгон эмес
|-
|{{Өлкө желеги|Монголия}}
|2
|[[UTC+7]]
|[[UTC+8]]
|Колдонулат
|-
|{{Өлкө желеги|Нидерланддар}}
|2
|[[UTC-4]]
|[[UTC+1]]
|
|-
|{{Өлкө желеги|Жаңы Зеландия}}
|2
|[[UTC+12]]
|[[UTC+12:45]]
|Колдонулат
|-
|{{Өлкө желеги|Португалия}}
|2
|[[UTC-1]]
|[[UTC]]
|
|-
|{{Өлкө желеги|Орусия}}
|11
|[[UTC+2]]
|[[UTC+12]]
|Алынып салынган
|-
|{{Өлкө желеги|АКШ}}
|6
|[[UTC-10]]
|[[UTC-5]]
|'''Көпчүлүк бөлүгүндө колдонулат'''
|-
|{{Өлкө желеги|Украина}}
|2, жайында 1
|[[UTC+2]]
|[[UTC+3]]
|'''Көпчүлүк бөлүгүндө колдонулат'''
|-
|{{Өлкө желеги|Франция}}
|12
|[[UTC-10]]
|[[UTC+12]]
|
|-
|{{Өлкө желеги|Чили}}
|2
|[[UTC-5]]
|[[UTC-3]]
|Алынып салынган
|-
|{{Өлкө желеги|Эквадор}}
|2
|[[UTC-6]]
|[[UTC-5]]
|}

== Убакыт алкагынын тизмеси ==
* UTC−12 — [[Убакытты алмаштыруу тилкеси|Убакытты алмаштыруу тилкеси]] (Yankee)
* UTC−11 — [[Америкалык Самоа]] (X-ray)
* UTC−10 — [[Гавайи аралдары|Гавай аралдары]] (Whiskey)
* UTC−9 — [[Аляска]] (Victor)
* UTC−8 — [[Түндүк Америка|Түндүк Америкалык]] тынч океан убактысы (США жана Канада) (Uniform)
* UTC−7 — Тоолуу убакыт (США жана Канада), [[Мексика]] ([[Чиуауа]], [[Ла-Пас шаары|Ла-Пас]], [[Масатлан]]) (Tango)
* UTC−6 — Борбордук убакыт (США жана Канада), Борбордук Америкалык убакыт, Мексика ([[Гвадалахара]], [[Мехико]], [[Монтеррей]]) (Sierra)
* [[UTC-5|UTC−5]] — Түндүк Америкалык чыгыш убактысы (США и Канада), Түштүк Америкалык [[Тынч океаны|тынч океан]] убактысы ([[Богота]], [[Лима]], [[Кито]]) (Romeo)
* UTC−4:30 — [[Каракас]]
* UTC−4 — [[Атлантика океаны|Атлантикалык]] убакыт (Канада), Ла-Пас, [[Сантьяго]]) (Quebec)
* UTC−3:30 — [[Ньюфаундленд]]
* UTC−3 — [[Түштүк Америка|Түштүк Америкалык]] чыгыш убактысы ([[Бразилиа]], [[Буэнос-Айрес]], [[Джорджтаун (Миннесота)|Джорджтаун]]), [[Гренландия]] (Papa)
* UTC−2 — Орто Атлантикалык убакыт (Oscar)
* UTC−1 — [[Азор аралдары]], [[Кабо-Верде]] (November)
* UTC+0 — [[Европа|Батыш Европа]] убактысы ([[Дублин]], [[Эдинбург]], [[Лиссабон]], [[Лондон]], [[Касабланка]], [[Монровия]]) (Zulu)
* UTC+1 — [[Борбордук Европа]] убактысы ([[Амстердам]], [[Берлин]], [[Берн]], [[Брюссель]], [[Вена]], [[Копенгаген]], [[Мадрид]], [[Париж]], [[Рим]], [[Стокгольм]], [[Белград]], [[Братислава]], [[Будапешт]], [[Варшава]], [[Любляна]], [[Прага]], [[Сараево]], [[Скопье]], [[Загреб]]), [[Батыш Африка|Батыш орто Африкалык]] убакыт (Alpha)
* UTC+2 — [[Калининград]] убакысы (Калининград), [[Чыгыш Европа|Чыгыш Европа]] убактысы (кышкысын, жайкысын - UTC+3; [[Афины (шаар)|Афины]], [[Бухарест]], [[Вильнюс]], [[Киев]], [[Кишинёв]], [[Рига]], [[София]], [[Таллин]], [[Тирасполь]], [[Хельсинки]]), [[Египет]], [[Израиль|Израиль,]] [[Ливан]], [[Ливия]], [[Түркия Республикасы|Турция]], [[Түштүк-Африка Республикасы|ТАР]] (ЮАР) (Bravo)
* UTC+3 — [[Москва]] убактысы, [[Беларусия|Белорус]] убактысы ([[Минск]]), [[Донецк]] убактысы (Донецк, [[Луганск]]), [[Чыгыш Африка|Чыгыш Африка]] убактысы ([[Кения]],[[Эфиопия]], [[Эритрея]], [[Танзания]], [[Сомали]], [[Уганда]], [[Судан]], [[Мадагаскар]]), [[Ирак]], [[Йемен]], [[Кувейт]], [[Сауд Арaбиясы|Сауд Арабиясы]], [[Катар]] (Charlie)
* UTC+3:30 — [[Тегеран]] убактысы
* UTC+4 — [[Самара]] убактысы, [[Кавказ|Кавказ өлкөлөрү]], [[Бириккен Араб Эмирликтери|Бириккен Араб Эмираттары]], [[Оман]] (Delta)
* UTC+4:30 — [[Афганстан|Афганистан]]
* UTC+5 — [[Екатеринбург]] убактысы, [[Казакстан|батыш Казахстан]], [[Пакистан]], [[Тажикстан]], [[Түркмөнстан]], [[Өзбекстан]] (Echo)
* UTC+5:30 — [[Индия]], [[Шри-Ланка]]
* UTC+5:45 — [[Непал]]
* UTC+6 — [[Омск]] убактысы, [[Новосибирск]], [[Казакстан|Казахстандын борбордук жана чыгыш аймактары]], [[Кыргызстан]], [[Бангладеш]], [[Бутан]] убактысы (Бутан) (Foxtrot)
* UTC+6:30 — [[Мьянма]]
* UTC+7 — [[Красноярск]] убактысы, [[Кемерово]], [[Түштүк-Чыгыш Азия]] ([[Бангкок]], [[Джакарта]], [[Ханой]]) (Golf)
* UTC+8 — [[Иркутск]] убактысы, [[Улан-Баатыр|Улан-Батор]], [[Куала-Лумпур]], [[Гонконг]], [[Кытай]], [[Сингапур Республикасы|Сингапур]], [[Тайвань]], [[Батыш Австралия бөксө тоосу|Батыш Австралия]] убактысы (Перт) (Hotel)
* UTC+8:30 — [[Корей Эл-Демократиялык Республикасы|КЭДР]]
* UTC+8:45 — [[Австралия|Австралиянын]] 5 шаары
* UTC+9 — [[Якутия]] убактысы, [[Түштүк Корея]], [[Жапония|Япония]] (India)
* UTC+9:30 — [[Австралия|Борбордук Австралия]] убактысы ([[Аделаида]], [[Дарвин]])
* UTC+10 — [[Владивосток]] убактысы, [[Австралия|Чыгыш Австралия]] убактысы ([[Брисбен]], [[Канберра]], [[Мельбурн]], [[Сидней]]), [[Тасмания|Тасмания,]] Батыш-тынч океан убактысы ([[Гуам]], 
[[Порт-Морсби]]) (Kilo)
* UTC+10:30 — Австралиянын бир бөлүгү
* UTC+11 —Орто [[Колыма тайпак тоосу|Колымдык]] убакыт, Борбордук-тынч океан убактысы ([[Соломон Аралдары]], [[Жаңы Каледония]]) (Lima)
* UTC+11:30 — [[Норфолк аралы|Норфолк аралы]] (Австралия)
* UTC+12 — [[Камчатка]] убактысы, [[Маршалл Аралдары|Маршал аралдары]], [[Фиджи]], [[Жаңы Зеландия]] (Mike)
* UTC+12:45 — [[Чатем|Чатем архипелагы]](Жаңы Зеландия)
* UTC+13 — [[Самоа]], [[Тонга]]
* UTC+13:45 — Чатем  архипелагындагы жайкы убакыт (Жаңы Зеландия)
* UTC+14 — Лайн аралдары (Кирибати)
Кашаанын ичинде [[Убакыт зоналары|убакыт зоналарынын]] [[Аббревиация|аббревиациясы]] көрсөтүлгөн

[[Категория:Убакыт]]