Эгемендүүлүк

Эгемендүүлүк, мамлекеттик көз карандысыздык – улуттун, элдин, мамлекеттин же өлкөнүн саясий көз карандысыздыгы, эгемендүүлүгү, баш ийбестиги жана көз карандылыгы.

Аныктамалар

Эгемендүүлүк сөзүнүн адам жашоосунун ар кандай чөйрөлөрүндө ар кандай аныктамалары бар.

Эл аралык укукта мамлекеттин көз карандысыздыгы аны менен сөзсүз түрдө дипломатиялык мамиледе болбогон башка мамлекеттер тарабынан аны таануу актылары менен бирдей.

Саясий көз караштан алганда, «эгемендүүлүк» термини айрымдар тарабынан конституциялык укуктун ар кандай принциптерине жана институттарына карата колдонулат. Мамлекет үчүн тышкы мамилелерде бул эларалык укуктун субъективдүүлүгү, эгемендүүлүктүн милдеттүү бөлүгү, ички мамилелерде бийликти бөлүштүрүү. Адам үчүн – инсандын укуктук абалы, судьялардын статусу.

Тарыхта жаңы пайда болгон мамлекеттердин эгемендүүлүгү үчүн күрөшүнүн натыйжасында мамлекеттик эгемендүүлүккө ээ болгон учурлар бар, мисалы, Американын эгемендүүлүгүнүн согушу (1775-1783). Алардын курамына кирген бир нече көз карандысыз мамлекеттердин (Югославия, Чехословакия, СССР республикалары) түзүлгөн учурлары белгилүү. Ошол эле учурда Канаданын Улуу Британиядан көз карандысыздыгын алгандагыдай, бара-бара көз карандысыздыкка ээ болгон учурлар да белгилүү. Эгемендүүлүгү декларацияланган датасы жок мамлекеттер да бар, алар тарыхый жагдайлардан улам эгемендүүлүктү өтө узак убакыт бою сактап келген: Япония, Швеция, Россия.

Көз карандысыздык жөнүндө декларация көз карандысыздык жөнүндө декларацияны кабыл алуу менен коштолушу мүмкүн.

Көз карандысыздык төмөнкү негизги белгилери менен мүнөздөлүшү керек: максаттарды, милдеттерди жана аларга жетүү ыкмаларын өз алдынча аныктоо жөндөмдүүлүгү; маселелерди жана көйгөйлөрдү өз эсебинен чечүү мүмкүнчүлүгү; тигил же бул жүрүм-турумду тандоо эркиндиги.

Колдонулган адабияттар

• Юридика аталгылары менен түшүнүктөрүнүн орусча-кыргызча түшүндүрмө сөздүгү. Илимий-маалымдама басылыш/АРД/Чекки долбоору, авторлор жамааты. – Б.: 2005, ISBN 9967-428-14-7