Абсурдизм
Абсурдизм ("абсурд философиясы" деп да аталат) — экзистенциализмден келип чыккан философиялык көз караштардын системасы, анда адам болуунун маанисинин жоктугу (адам болуунун абсурддугу) ырасталат.
Пайда болуу тарыхы жана өбөлгөлөрү
[түзөтүү | булагын түзөтүү]Дүйнө тааным теориясы катары абсурдизм экзистенциализм философиясынын бир бөлүгү болуп саналат жана ал аркылуу Даниялык философтун, кылымдын, Серен Киеркегарддын көз карашына ээ. Абсурдизм сымбаттуу философиялык түшүнүк катары мамы, Бердяев, Гуссерл, Достоевский, Ницше жана Киеркегарддын идеяларына негизделген Альберт Камюстун "Сизиф жомогу" аттуу программалык эмгегинде өнүккөн.
Абсурд философиясынын пайда болушунун өбөлгөсү дүйнөлүк согуштар, кылымдар бою, анда адамдардын азабы жана өлүмү, ошондой эле коомдун социалдык туруксуздугу экзистенциализм идеяларын, биринчи кезекте, гуманисттик кыймыл катары иштеп чыгуу жана жайылтуу үчүн негиз болгон. Кылымдын биринчи жарымында модага кирген Сартр менен Камустун чыгармаларына болгон кызыгуунун күчөшү менен абсурд философиясынын идеяларын жайылтуу башталды.
|
Жашоонун жоктугунун эң мыкты далили-анын улуулугун далилдеген мисалдар..[1] | 
|
Абсурд теориясын Киркегард бир нече эмгектеринде чыгарат, бирок бул мааниде анын негизги эмгеги "коркуу жана коркуу" деп эсептелет, анда христианчылыктын сынчысы позициясынан чыгып, Киркегард Ыбрайымдын курмандыгы жөнүндө библиялык сюжетти келтирет жана бул мисалда анын эркиндигинин жоктугуна негизделген адам болуунун абсурддугун түшүндүрөт. Библиялык патриархтын ишеними Киркегорго "өлтүрүүнү ыйык жана кудайга сыйынган ишке айландырууга жөндөмдүү парадокс, исхакты Ыбрайымга кайра кайтарган парадокс, эч кандай ойго баш ийбеген парадокс...":
|
|
Мен ишенимдин руханий актысына жөндөмдүү эмесмин, көзүмдү жумуп, абсурдга сокур кире албайм; бул мен үчүн мүмкүн эмес, бирок мен аны мактабайм |
|
Бирок кьеркегард динге сын көз менен карап, ишенимдин маанисин түшүргөн жок. Тескерисинче, ал ишеним трансценденттүү, логикалык жактан туура эмес, ошондуктан абсурд экенин, бирок ал жарактуу экенин баса белгиледи: "Ыбрайым абсурддун күчүнө ишенген, анткени адамзаттын бардык ойлору эбак эле бүтүп калган", — деп жазган ал. - <...>Ишенимдин диалектикасынан өткөн тымызын жана сонун эч нерсе жок, ал психикалык термелүүнүн күчүнө ээ, мен жөн гана түшүнүккө ээ боло алам, бирок андан көп эмес"
ВЛев полюстун эмгектеринде коомдо калыптанган адеп-ахлак нормаларын жана адеп-ахлакты, адам жашоосунун парадигмаларын сындоо өнүккөн. Тактап айтканда," Шекспир жана анын сынчысы Брандес"чыгармасында Шекспирдин трагедиясынын каармандарынын ("Макбет"," Отелло") мисалында Киркегорго окшош мамылар адеп-ахлак Мыйзамынын, универсалдуу адеп-ахлак нормаларынын жетишсиздигин көрсөтүүгө аракет кылышат. Бул жерде уюлдар, башкалардын катарында, өз жашоосунан башка эч нерсеси жок козголоңчу адамдын түрүн көрсөтөт, ошондуктан ал дагы күрөшүүгө даяр. Бул козголоңчул рух андан кийин Камюнун чыгармачылыгында өзүнүн татыктуу чагылышын тапты.
Абсурд түшүнүгү Камюнун бардык чыгармаларына жайылганы менен, "Сизиф жомогу" Анын бул темадагы негизги эмгеги. "Сизиф мифинде "Камю абсурдду эки идеалдын ортосундагы тирешүү, тирешүү, чыр-чатак же" ажырашуу " деп эсептейт. Башка сөз менен айтканда, ал адамдын жашоосун абсурд, адамдын маанилүүлүккө, маанилүүлүккө, тунуктукка жана ааламдын же Кудайдын унчукпай муздактыгына болгон умтулуусу (теисттер үчүн) катары аныктайт. Андан ары ал абсурд түшүнүктөрдү ойготкон өзгөчө адамдык тажрыйбалар бар экенин айтат. Мындай аң-сезимге же абсурдга туш болуу адамды тандоого коет: суицид, ишенимдин секириги же кабыл алуу.
Камю үчүн, суицид-бул жашоонун татыктуу эмес экенин" моюнга алуу". Бул жашоону "өтө эле көп"деп жарыялаган тандоо. Суицид абсурддуктан эң негизги "чыгууну" сунуштайт, өзүн жана ааламдагы ордун дароо токтотот. Башка жагынан алганда, абсурд менен кагылышуу логикасыз "ишенимдин секиригин" жаратышы мүмкүн, бул терминди Киеркегард дагы колдонот, анда ааламдын абсурддуулугун жана чындыгын, анын маанисиздигин четке кагып, анын ордуна догманын (адатта диний доктринанын) сооронучуна анын абсурд жашоосу менен элдешүү жолу катары кайрылат. Камю ишенимдин секиригин интеллектуалдык жалкоолук, алдамчылыктын баш калкалоочу жайы, чындыктан жана адам эркиндигинен чегинүү деп эсептейт. Акыры, адам өзүнүн абсурддуу жашоосун кабыл алууну тандай алат.
|
|
Мен бүтүм мүмкүнчүлүгү жөнүндө билем: сен өз убагында жашап, түбөлүк ишене алабыз. Бул"кабыл алуу" деп аталат. Бирок мен келишимдерден жийиркенем, мен талап кылам: баары же эч нерсе.[2] |
|
Камустун ою боюнча, адамдык [[эркиндик] жана жашоого маани берүү мүмкүнчүлүгү абсурддукту ырастоодо жана кабыл алууда. Эгерде абсурддук тажрыйба Аалам абсолюттук абсолюттон эркин экенин чыныгы түшүнүү болсо, анда биз инсан катары чындап эркинбиз. Ал айткандай, абсолюттук жана универсалдарды объективдүү эмес, субъективдүү түрдө аныктоо үчүн башталган философиялык кыймыл. Демек, адамдын эркиндиги адамдын табигый жөндөмү жана өзүнүн маанисин жана максатын жаратуу, тандоо мүмкүнчүлүгү менен таанылат. Личность болуу эң баалуу элементине айланат, анткени ал уникалдуу идеаловлардын жыйындысын билдирет жана өзүнчө бүтүндөй аалам катары мүнөздөөгө болот.