Алмет
| Отурукташкан жай
Алмат
| ||||||||||||
.png)
Алмет (тат. Әлмәт) — Орусия Федерациясынын Татарстан Республикасындагы шаар. Алмет районунун административдик борбору. Алмет шаары шаардык поселканы түзөт[1].
Полицентрдик Алмет-Бүгүлмө-Лениногорск агломерациясындагы эң ири шаар жана Татарстандын калкынын саны боюнча төртүнчү шаары, Татарстандын Түштүк-Чыгыш экономикалык аймагынын борбору. Россиянын "велосипед борбору"[2].
Этимологиясы
[түзөтүү | булагын түзөтүү]19-кылымда башкырдын Алмет айылы, аталышы орусча ээлик формасында башкыр жеке атынан «Алмет» деген ат. 1953-жылдан - Алмет шаары[3].
Географиясы
[түзөтүү | булагын түзөтүү]Шаар Закамьеде, Бүгүлмө-Белебей тоосунун боорлорунда, Зай дарыясынын сол жээгинде (Каманын куймасы), Казань шаарынан 249 км түштүк-чыгышта, Алмет темир жол станциясынан 8 км алыстыкта жайгашкан[4].
Лениногорсктен 39 км алыстыкта жана Татарстандын түштүгүндөгү Эдил-Урал мунай-газ провинциясындагы эң ири Ромашкинское кени жайгашкан.
Шаардын курамына №1, 2, 3, 4, 5 кичи райондору, Красноармейка жана Урсала (2003-жылдан бери), Яшлек, Батыш дарбазасы, Агро кыштак, Алсу, Бигаш (Бигаш), ДОСААФ, ДСРК, Дружба («Д» зонасы) кирет. ), Нагорный, РТС, СУ-2, Эски Алмет, Техснаб, Черемушки (М-4), М-5.
Тарыхы
[түзөтүү | булагын түзөтүү]Алмет кыштагынын түптөлгөн убактысы боюнча так маалыматтар сактала элек, бирок бир катар кыйыр далилдер бул окуя 18-кылымдын экинчи жана үчүнчү он жылдыктарынын аягында болгондугун көрсөтүп турат. 1840-жылы бул аймакта жүргүзүлгөн сурамжылоодо Алметтин тургундары бийликке алардын айылы мындан 121 жыл мурун, башкача айтканда, болжол менен 1719-жылы негизделгенин билдиришкен. Жазма эсеп булактарында (биринчи аудитордук эскертүүлөр) “Алмет, Зайу дарыясынын боюнда” конушунун тургундары Ясаш татарлары катары көрсөтүлгөн[5].
Айылдын негиздөөчүсү молдо Алмет (ал-Мухаммед, тат. Әлмәт - Әл-Мөхәмәт, башкыр жеке аты Алмет деген сөздүн кыскартылышы болсо керек[6][7].) болуп эсептелет. Жазма булактарда кыштак тууралуу биринчи эскерүү 1735-1740-жылдардагы көтөрүлүштүн алгачкы мезгилине таандык документтерде кездешет. Алардын арасында Молла Алметтин полковник И. Н. Татищевге жазган каты сакталып калган, анда ал козголоңчулардын «съезддери жана ниеттери» жана алардын Чистай уездинин Надыров волостунун калкы үчүн коркунучу жөнүндө баяндаган. Кат 1735-жылдын 24-июнунда жазылган жана мындай сөздөр менен аяктайт: "Мен, Алмет-молдо, бул катты Алмет айылынан Заюга жаздым"[8].
Пугачев козголоңу басылып, Ясаш татарлары тептерлер менен башкырттардын ээликтерине өткөндөн кийин 1795-жылы айылда 700 тептер жана башкырт, 1834-жылы 123 башкырт, 544 тептер болгон. 1859-жылдагы текшерүүнүн материалдарына ылайык, айылдын 214 короосунда 1518 мамлекеттик дыйкан жана башкыр, ошондой эле мечит, почта бекети, жарманке, базар жана 2 завод эске алынган 1920-жылга чейин. Алмет Самара губерниясынын Бүгүлмө районунун курамына кирген. 1920-жылдан - Татар АССРинин Бүгүлмө кантонунун курамында, 1930-жылдын 10-августунан баштап областтык борбор.
1952-жылдын 25-мартында Алмет айылы шаар тибиндеги Алмет поселогуна айландырылып, 1953-жылы 3-ноябрда РСФСР Жогорку Советинин Президиумунун Указы менен шаар статусун алган.
Белгилери
[түзөтүү | булагын түзөтүү]- ↑ Закон Республики Татарстан 31 января 2005 года N 9-ЗРТ «Об установлении границ территорий и статусе муниципального образования „Альметьевский муниципальный район“ и муниципальных образований в его составе»(жеткиликсиз шилтеме — 'тарыхы).
- ↑ Новый Город · in События, Статьи. Альметьевск — новая велостолица России? — Новый Город (ru-RU)(жеткиликсиз шилтеме — 'тарыхы).
- ↑ Поспелов, 2008, к. 77
- ↑ Большая Российская энциклопедия: В 30 т. / Председатель науч.-ред. совета Ю. С. Осипов. Отв. ред С. Л. Кравец. Т. 1. А — Анкетирование. — М.: Большая Российская энциклопедия, 2005. — 766 с.: ил.: карт.
- ↑ п. 36 на стр. 65, п. 15 на стр. 79. «Татары Уфимского уезда (материалы переписей населения 1722—1782 гг.)»: справочное издание. 2 изд., испр. и доп. / Отв. ред. Р. Р. Исхаков. — Казань: Институт истории им. Ш. Марджани АН РТ, 2021
- ↑ Калып:Книга
- ↑ Федерация. Ру — Большая энциклопедия о России(жеткиликсиз шилтеме — 'тарыхы).
- ↑ КОГДА И КЕМ БЫЛО ОСНОВАНО СЕЛО АЛЬМЕТЬЕВО? (Р. Амирханов)(жеткиликсиз шилтеме — 'тарыхы).