Баскетбол
Баскетбол (англ. basket — себет, ball — топ) - бул беш оюнчудан турган эки команданын арасында өтүүчү спорттун бир түрү.
Түзүү тарыхы
[түзөтүү | булагын түзөтүү]1891-жылдын декабрында канадалык-америкалык дене тарбия профессору жана Эл аралык христиандардын жаштар ассоциациясынын даярдоо мектебинин инструктору (азыркы Спрингфилд колледжи) Массачусетстеги Спрингфилдде, Джеймс Нейсмит жамгырлуу күнү дене тарбия сабактарындагы активдүүлүктү сактап калууга аракет кылган.[1][2][3] Ал өзүнүн окуучуларын жабык мейкиндикте сергектикке көнүктүрүп, Жаңы Англиянын узун кыш мезгилинде физикалык даярдык деңгээлин колдоо максатында күчтүү оюн издеп жаткан. Башка идеяларынан баш тарткан соң, алар өтө эле оор болгондуктан же жабык спорт залдарына туура келбегендиктен, ал оюнчулар командадагы дагы бирөөгө топту өткөрүп берип жана дубалга бекитилген себетке топту ыргытуу менен упай топтогон жаңы оюн ойлоп тапкан.[4] Нейсмит башкы эрежелерди жазып, көтөрүлгөн аянтчага шабдалы себетин бекиткен.[5] Башында Нейсмит себеттин түбүн койбогондуктан, топ «таамай тийгенде» же упай топтолгондо аны кол менен алып чыгуу керек болгон. Бул тездик менен жадап кеткендиктен, Нейсмит себеттин түбүн алып таштап, ар бир топ киргенден кийин узун пинцет менен аны чыгарып жүрүүнү сунуш кылган.[6][7]
Көп өтпөй эле Сэнда Беренсон, жакынкы Смит колледжинин дене тарбия мугалими, Нейсмитке барып, бул оюн тууралуу көбүрөөк маалымат алууга кызыккан. Жаңы спорт түрүнө жана анын баалуулуктарына айланып калган Беренсон өзүнүн студенттерине өзгөртүлгөн эрежелер менен оюндары уюштура баштаган. Биринчи расмий университеттер аралык аялдар оюну болгону 11 айдан кийин Калифорния университети менен Мисс Хед мектеби ортосунда өткөн. 1899-жылы Спрингфилддеги дене тарбия конференциясында аялдар баскетболу үчүн жалпы эрежелерди даярдоо боюнча комитет түзүлгөн.[8][9] Бул спорт түрү эрежелери бирдей болуп, Америкадагы мектептерде, колледждерде жана университеттерде ылдам жайылган.
Оюндун эрежелери
[түзөтүү | булагын түзөтүү]Баскетбол узундугу 26 м, туурасы 14 м болгон төрт бурчтуу атайын аянтчада ойнолот. Оюнчулар атаандашынын корзинкасына топту кол менен ыргытып түшүрүшөт. Оюн ар кандай кыймылдардан (чуркоо, секирүү, топту тосуп алуу, ыргытуу) турат жана тактикалык абалдардын тез алмашуусу менен мүнөздөлөт.
Оюндун пайдалары
[түзөтүү | булагын түзөтүү]Баскетбол ойноо адамдын таяныч-кыймыл аппаратын өнүктүрөт жана бекемдейт. Дем алуу, жүрөк-кан тамыр системасынын функциясын, кыймыл координациясын жакшыртат. Организмдин күчү жана чыдамкайлыгы өсөт. Баскетболду балдарга үйрөтүүнү 9—10 жашынан, атайын машыгууларды 11 —12 жашынан баштаса болот. Ал эми мелдештерге катышууга 1 —1,5 жыл машыгуудан кийин уруксат берилет. Баскетбол ойноодо кызыл ашык муундарынын чоюлушу, кол манжаларынын муундан чыгып кетиши жана башка травмалар болушу ыктымал. Кырсыктардын алдын алууда оюн аянтынын туура түзүлүшү, оюндун эрежелерин сактоо, бутка чак, ыңгайлуу спорттук бут кийим кийүү маанилүү. Баскетболдун элементтери айыктыруу физкультурасында колдонулат. Баскетбол — дене тарбиянын жана активдүү эс алуунун мыкты каражаты.
Тышкы шилтемелер
[түзөтүү | булагын түзөтүү]- ↑ James Naismith. www.britannica.com. Текшерилген күнү 13 Апрель 2025.
- ↑ History Basketball. www.cismeurope.org. Текшерилген күнү 13 Апрель 2025.
- ↑ This Date in History: Naismith invents basketball on December 21, 1891. www.mcgill.ca. Текшерилген күнү 13 Апрель 2025.
- ↑ James Naismith: Top facts that you might not know about the PE teacher who invented basketball. worldhistoryedu.com. Текшерилген күнү 13 Апрель 2025.
- ↑ The emergence of basketball. bwarabia.com. Текшерилген күнү 13 Апрель 2025.
- ↑ Sports Series: From peach baskets to metal rims, the history of basketball. www.thenorthernlight.org. Текшерилген күнү 13 Апрель 2025.
- ↑ Basketball: How It Was First Played When It Started. fieldinsider.com. Текшерилген күнү 13 Апрель 2025.
- ↑ 1899 women's basketball: A story of the University's first intercollegiate sports win. www.unr.edu. Текшерилген күнү 13 Апрель 2025.
- ↑ History of Women's Basketball. www.wnba.com. Текшерилген күнү 13 Апрель 2025.
Булактар
[түзөтүү | булагын түзөтүү]Кыргыз Совет Энциклопедиясынын Башкы редакциясы. «Ден соолук» Медициналык энциклопедия. - Ф.:1991, ISBN 5-89750-008-8