Википедия:Сомо/Архитектор

Архитектор - бул имараттарды долбоорлоочу жана курулушун көзөмөлдөөчү адам.^[1] Архитектура менен алектенүү – бул имараттарды долбоорлоо жана имараттардын айланасындагы адамдардын жашоосу же колдонушу негизги максат болгон аймактарды долбоорлоо боюнча кызматтарды көрсөтүүнү билдирет.^[2] Этимологиялык жактан алганда, архитектор термини латын тилиндеги architectus^[3] келип чыккан,^[4] грек тилиндеги (arkhi-, башкы + tekton, куруучу) терминдеринен келип чыккан, башкача айтканда, башкы куруучу.</ref>

Архитекторлорго коюлган кесиптик талаптар ар качан өзгөрүлүп турат. Архитектордун чечимдери коомдук коопсуздукка таасир этет, андыктан архитектор адистештирилген билим алуусу керек, ал үчүн ал атайын кесиптик окутуулардан өтүшү керек ^[5] жана практикалык тажрыйба үчүн практика (же стажировка) өткөрүүсү керек, андан кийин гана архитектура менен алектенүү дипломун жана лицензиясын аат. Архитектор болуу үчүн практикалык, техникалык жана академиялык талаптар юрисдикцияга жараша өзгөрөт, бирок архитектураны академиялык мекемелерде формалдуу окуу профессиянын өнүгүүсүндө маанилүү роль ойнойт.

Келип чыгышы

Негизги макала: Архитектуранын тарыхы

Орто кылымдарда архитектуралык долбоорлоо жана курулуш негизинен кол өнөрчүлөр—тастыктоочулар жана жыгач усталар— тарабынан жүргүзүлгөн, алар уста куруучулардын деңгээлине көтөрүлүшкөн. Жаңы замандарга чейин архитектор менен инженер ортосунда эч кандай так айырма жок болчу. Европада архитектор жана инженер наамдары негизинен бир эле адамды билдирген, көп учурда алмаштырып колдонулчу.^[6]^[7]

"Архитектор" грек тилиндеги ἀρχιτέκτων (Калып:Transliteration, "устат куруучу", "башкы Калып:Transliteration") терминдеринен келип чыккан.^[8]

Технология жана математикадагы ар кандай өнүгүүлөр кесипкөй "мырза" архитектордун, кол өнөрчүдөн бөлүнүп чыкканын билдирет. 15-кылымга чейин Европа өлкөлөрүндө сүрөт тартуу үчүн кагаз колдонулган эмес, бирок 1500-жылдан кийин кагаз улам көбүрөөк жеткиликтүү болгон. 1600-жылдарга карата карандаштар сүрөт тартуу үчүн колдонулган. Кагаз жана карандаштардын жеткиликтүүлүгү профессионалдар тарабынан курулушка чейинки сүрөттөрдү тартууга мүмкүнчүлүк берди.^[10] Бир мезгилде чийиндик перспектива жана үч өлчөмдүү имаратты эки өлчөмдө сүрөттөө үчүн ар кандай проекцияларды колдонуу сыяктуу инновациялар киргизилип, өлчөмдүү тактыкты түшүнүү да курулуш дизайнерлеринин идеяларын билдирүүгө жардам берди.^[10] Бирок, өнүгүү жай жана кыйын болду. 18-кылымга чейин имараттар кол өнөрчүлөр тарабынан долбоорлонуп, курулган.^[10]^[11]

Архитектура

Негизги макала: Архитектура

Көпчүлүк өнүккөн өлкөлөрдө архитектура менен мыйзамдуу түрдө алектенүү үчүн тиешелүү лицензия, сертификат же тиешелүү органдарда (көп учурда мамлекеттик) катталуу талап кылынат. Мындай лицензия алуу үчүн адатта университеттин дипломун алуу, экзамендерди ийгиликтүү тапшыруу жана стажировка мезгили талап кылынат.^[12] Архитектор катары өзүн көрсөтүү, терминдерди жана наамдарды колдонуу, мыйзам боюнча лицензиясы бар адамдар менен чектелет, бирок жалпы алганда, архитектуралык дизайнер сыяктуу туундулар мыйзам менен чектелбейт.

Архитектура менен алектенүү, көзөмөлдөн көз каранды эмес иштөө жөндөмүн билдирет. Имараттарды долбоорлоо кесиби (же долбоорлоо кесиби), тескерисинче, профессионалдар кесип катары өз алдынча иштөө мүмкүнчүлүгү бар адамдарды, мисалы, инженердик адистерди, же лицензиялуу архитектордун көзөмөлүндө архитектуралык практикада жардам бергендерди, мисалы, стажер архитекторлорду камтыган кеңири термин. Көпчүлүк жерлерде, лицензиясы жок жеке адамдар профессионалдык чектөөлөрдөн тышкары, үй же башка кичинекей имараттарды долбоорлоо сыяктуу долбоорлоо кызматтарын көрсөтө алышат.

Практика

Архитектуралык кесипте техникалык жана экологиялык билим, долбоорлоо жана курулуш башкаруу менен долбоорлоону түшүнүүнү талап кылат. Бирок, долбоорлордо жана андан ары дагы негизги күч долбоорлоо болуп эсептелет. Архитектор кардардан тапшырма алат. Тапшырма техникалык-экономикалык негиздемелер, имараттарды текшерүү жана бир же бир нече имараттарды, структураларды жана алардын ортосундагы мейкиндиктерди долбоорлоону камтышы мүмкүн. Архитектор кардардын имаратка болгон талаптарын иштеп чыгууга катышат. Долбоор боюнча (пландардан баштап пайдаланууга) архитектор долбоорлоо командасын координациялайт. Структуралык, механикалык жана электр инженери кардар же архитектор тарабынан жалданат, алар долбоордун курулушу үчүн жумуштун координациясын камсыз кылууга тийиш.

Долбоорлоо кызматы

Архитектор, кардар тарабынан жалдангандан кийин, ошол кардардын талаптарына жооп берген жана талап кылынган колдонууга ылайыктуу имаратты түзүү үчүн долбоор концепциясын түзүү үчүн жооптуу. Архитектор кардар менен жолугуп, суроолорду бериши керек, пландалган долбоордун бардык талаптарын (жана бөлүштүрүүлөрүн) тактоо үчүн.^[13]

Көбүнчө, толук тапшырма башында так эмес болот. Бул долбоордун аткарылышында бир нече тобокелдикти талап кылат. Архитектор кардарга эрте сунуштарды жасап, тапшырманын шарттарын кайра иштеп чыгышы мүмкүн. "Программа" (же тапшырма) ээсинин бардык муктаждыктарын канааттандыруу үчүн долбоор түзүүгө маанилүү.

Долбоор сунуштары адатта элестүү жана практикалык болушу күтүлөт. Долбоор жүргүзүлгөн убакытка, жерге, каржылоого, маданиятка жана бар болгон кол өнөрчүлүк жана технологияга көп нерсе көз каранды. Бул күтүүлөрдүн деңгээли жана табияты өзгөрүп турат. Имараттарды долбоорлоодо таасир калтыруу жана кыйынчылыктарды алдын алуу үчүн көз караш талап кылынат.

Долбоор концепциясы жаратуунун эрте стадиясында көптөгөн маселелерди жана өзгөрмөлөрдү, анын ичинде имараттын сапатын, сунушталган имараттын колдонулушун жана узактыгын, имараттар арасындагы байланыштарды, аспекттерди жана сунуштардын жакын жана кеңири аймакка таасирин эске алышы керек. Туура материалдар жана технологиялардын тандалышы баштапкы стадияда каралышы, текшерилиши керек, анткени кийин долбоордо күтүлбөгөн чыгымдар (мисалы, күтүлгөндөн жогору болгон чыгымдар) болбошу үчүн.

Жер жана анын айланасы, ошондой эле жердин колдонулушу жана тарыхы долбоорго таасир этет. Долбоор экологиялык туруктуулукка болгон көйгөйлөрдү тең салмакташтыруусу керек. Архитектор математиканы жана архитектураны, жаңы же азыркы архитектура теорияларын же архитектура тарыхына шилтемелерди (каалагандай же каалабастан) киргизиши мүмкүн.

Долбоордун маанилүү бөлүгү - архитектор көп учурда долбоор учурунда инженерлер, тактоочулар жана башка адистер менен кеңешип, структуралык колдоолор жана аба кондиционерлери сыяктуу аспекттердин координациялангандыгын камсыз кылышы керек. Курулуш чыгымдарын контролдоо жана пландаштыруу да ушул кеңешмелердин бир бөлүгү. Ар түрдүү аспекттерди координациялоо жогорку деңгээлдеги адистик байланыштарды, ошондой эле курулуш маалымат моделдештирүү (BIM), компьютердик жардамчы долбоорлоо (CAD) жана "булутта" негизделген технологиялар сыяктуу өнүккөн компьютердик технологияларды талап кылат. Акырында, архитектор кардарга отчет берип турушу керек, ал кандайдыр бир резервдери же сунуштары менен долбоорго кошумча өзгөрмөлөрдү киргизиши мүмкүн.

Архитекторлор жергиликтүү жана республикалык органдар менен жөнгө салуулар жана курулуш коддору боюнча да иштешет. Архитектор жергиликтүү пландаштыруу жана зоналоо мыйзамдарына, мисалы, талап кылынган чектер, бийиктик чектөөлөрү, автоунаа токтотуучу жерлер, жарык талаптары (терезелер) жана жер пайдаланууга ылайыкташышы мүмкүн. Кээ бир юрисдикциялар долбоорлоо жана тарыхый сактоо көрсөтмөлөрүнө ылайык келүүнү талап кылат. Саламаттык жана коопсуздук тобокелдиктери учурдагы долбоордун маанилүү бөлүгүн түзөт жана кээ бир юрисдикцияларда долбоордук отчеттор жана жазуулар материалдар жана булгануучулар, калдыктарды башкаруу жана кайра иштетүү, транспортту контролдоо жана өрт коопсуздугу боюнча жүрүп жаткан талкууларды камтышы керек.

Кесиптик уюмдар

Негизги макала: Кесиптик архитектура уюмдарынын тизмеси

Архитектура тармагында карьералык жана бизнес өнүгүүнү колдоо үчүн улуттук кесиптик уюмдардын бир катарлары бар.

Архитекторлордун Эл аралык Бирлиги (UIA)
Америкалык Архитекторлор Институту (AIA) АКШ
Британиялык Архитекторлордун Королдук Институту (RIBA) Улуу Британия
Архитекторлорду Каттоо Кеңеши (ARB) Улуу Британия
Австралиялык Архитекторлор Институту (AIA) Австралия
Түштүк Африкалык Архитекторлор Институту (SAIA) Түштүк Африка
Кеңеш берүүчү Архитекторлор Ассоциациясы (ACA) Улуу Британия^[14]
Лицензияланган Архитекторлор Ассоциациясы (ALA) АКШ
Архитектура жана Урбанизм боюнча Кеңеш (CPAU) Аргентина
Индиялык Архитекторлор Институту (IIA) жана Архитектура Кеңеши (COA) Индия
Улуттук Архитекторлор Уюму (NOMA) АКШ^[15]

Сыйлыктар жана байгелер

Негизги макала: Архитектура сыйлыктарынын тизмеси

Архитекторлордун, алардын имараттарынын, курулуштарынын жана кесиптик карьераларындагы жетишкендиктерин тааныган улуттук кесиптик ассоциациялар жана башка уюмдар тарабынан ар кандай сыйлыктар берилет.

Ошондой эле караңыз

Уикипедияда «Архитектура»
порталы бар

Шилтемелер

↑ Архитектор менен имарат дизайнеринин ортосундагы айырма кандай? (англ.).
↑ Нова Скотия мыйзам чыгаруу жыйыны. Office of the Legislative Counsel. Nova Scotia House of Assembly (2006). Текшерилген күнү 15 -октябрь (тогуздун айы) 2024. Түп булактан архивделген күнү 21 -июль (теке) 2011.
↑ Архитектурадагы этимология: Долбоорлоо тилин анын тамырларына чейин изилдөө (en-US) (30 -июль (теке) 2018).
↑ Архитектор сөзүнүн мааниси | Дизайн-курулуш тарыхы (en-US) (24 -октябрь (тогуздун айы) 2019).
↑ Czcibor-Piotrowski, Andrzej (2000). "Архитектуранын кесип жана дисциплинасы: Практика жана Билим берүү". Архитектура дисциплиналары. University of Minnesota Press. p. 293. ISBN 978-0-8166-3665-5. JSTOR 10.5749/j.cttttqm2.18.
↑ Murray, Peter (1986). Burckhardt, Jacob, ed. Италия Ренессансындагы архитектура. Knopf Doubleday Publishing Group. p. 242. ISBN 0-8052-1082-2. Invalid |url-access=катталуу (help)
↑ Жарандык инженерияны аныктоо - Жарандык инженериянын аныктамалары жана тарыхы. SMW Engineering Group, Inc. Текшерилген күнү 15 -октябрь (тогуздун айы) 2024. Түп булактан архивделген күнү 25 Апрель 2012.
↑ архитектор (англ.).
↑ Филиппо Брунеллески. Totally History (11 October 2012).
↑ ^10.0 ^10.1 ^10.2 Pacey, Arnold (2007). Орто кылымдагы архитектуралык сүрөт: Англиянын кол өнөрчүлөрүнүн ыкмалары жана алардын кийинки улантылышы (c.1200–1700). Stroud: Tempus Publishing. pp. 225–227. ISBN 978-0-7524-4404-8. Archived from the original on 2023-12-10. Retrieved 2019-08-20. Unknown parameter |url-status= ignored (help)
↑ HarshVardhan Архитекторлордун ар кандай иштеринин түрлөрү. Archibuddy.
↑ Негиздер (англ.) (23 January 2017).
↑ Архитекторлор – Архитекторлор эмне кылат? (англ.).
↑ Association of Consultant Architects.
↑ National Organization of Minority Architects.

Сомо/Архитектор Викиказынада

[1] Архитектор менен имарат дизайнеринин ортосундагы айырма кандай? (англ.).

[ns.ca-2] Нова Скотия мыйзам чыгаруу жыйыны. Office of the Legislative Counsel. Nova Scotia House of Assembly (2006). Текшерилген күнү 15 -октябрь (тогуздун айы) 2024. Түп булактан архивделген күнү 21 -июль (теке) 2011.

[3] Архитектурадагы этимология: Долбоорлоо тилин анын тамырларына чейин изилдөө (en-US) (30 -июль (теке) 2018).

[4] Архитектор сөзүнүн мааниси | Дизайн-курулуш тарыхы (en-US) (24 -октябрь (тогуздун айы) 2019).

[5] Czcibor-Piotrowski, Andrzej (2000). "Архитектуранын кесип жана дисциплинасы: Практика жана Билим берүү". Архитектура дисциплиналары. University of Minnesota Press. p. 293. ISBN 978-0-8166-3665-5. JSTOR 10.5749/j.cttttqm2.18.

[6] Murray, Peter (1986). Burckhardt, Jacob, ed. Италия Ренессансындагы архитектура. Knopf Doubleday Publishing Group. p. 242. ISBN 0-8052-1082-2. Invalid |url-access=катталуу (help)

[7] Жарандык инженерияны аныктоо - Жарандык инженериянын аныктамалары жана тарыхы. SMW Engineering Group, Inc. Текшерилген күнү 15 -октябрь (тогуздун айы) 2024. Түп булактан архивделген күнү 25 Апрель 2012.

[Harper-8] архитектор (англ.).

[9] Филиппо Брунеллески. Totally History (11 October 2012).

[MAD_225-10] 10.0 ^10.1 ^10.2 Pacey, Arnold (2007). Орто кылымдагы архитектуралык сүрөт: Англиянын кол өнөрчүлөрүнүн ыкмалары жана алардын кийинки улантылышы (c.1200–1700). Stroud: Tempus Publishing. pp. 225–227. ISBN 978-0-7524-4404-8. Archived from the original on 2023-12-10. Retrieved 2019-08-20. Unknown parameter |url-status= ignored (help)

[ab_project-11] HarshVardhan Архитекторлордун ар кандай иштеринин түрлөрү. Archibuddy.

[12] Негиздер (англ.) (23 January 2017).

[13] Архитекторлор – Архитекторлор эмне кылат? (англ.).

[14] Association of Consultant Architects.

[15] National Organization of Minority Architects.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]