Диссертация - (лат. dissertatio – талдоо, изилдөө) – окумуштуулук даражаны изденип алуу үчүн даярдалган жана изденүүчү тарабынан көпчүлүк алдында ачык корголгон илимий эмгек. Биздин республикада диссертациянын үч түрү кездешет^[1]:

Магистрдик диссертация;
Кандидаттык диссертация;
Докторлук диссертация.

Магистрдик диссертациялар университеттерде мамлекеттик аттестациялык комиссиялардын жыйынында корголот. Диссертациялардын темалары, эреже катары, илимий мекемелердин, жогорку окуу жайларынын негизги илимий изилдөө иштеринин багыттары менен байланыштырылышы керек, алардын окумуштуу (илимий-техникалык) советтери тарабынан ар бир изденүүчү үчүн жана бир эле убакта илимий консультантын (докторлук диссертация) же илимий жетекчисин (кандидаттык диссертация) дайындоо менен бекитилет.^[2]

Илимдин докторунун окумуштуулук даражасын алууга жазылган диссертация илимий квалификациялуу, илимдин тийиштүү тармагынын адистиги боюнча изденүүчү тарабынан өз алдынча даярдалган, илимий изилдөөнүн негизинде аткарылган эмгек болуп эсептелет жана төмөнкү талаптардын бирине жооп бериши керек:

Илимий жактан негизделген багыттардын өнүгүшүндө маанилүү социалдык-экономикалык, маданий, саясый жана чарбалык мааниси бар илимий проблемаларды чечүүнү камтыган жаңы натыйжаларга ээ болуу;
Ири прикладдык проблеманын чечилишин камсыз кылууда пайдалана турган теориялык жоболорду, эксперименталдык натыйжаларды, алардын жыйындысын, конкреттүү илимий багытты өнүктүрүүдө ири натыйжаларды алуу;
Маанилүү прикладдык проблеманын чечилишин камсыз кылууда пайдалана турган белгилүү бир тармактар илимий жактан негизделген техникалык, экономикалык же технологиялык чечилиштерди илимий-техникалык прогресске ири салым киргизе турган иштеп чыгууларды ишке ашыруу.

Докторлук диссертация коргоого бир же эки адистик боюнча коюлушу мүмкүн. Изденүүчү тарабынан кандидаттык диссертациясын коргоого алып чыккандагы илимий жыйынтыктарды жана жоболорду докторлук диссертацияны коргогондо да алып чыгууга болбойт. Илимдин кандидатынын окумуштуулук даражасын изденүүгө даярдалган диссертация изденүүчү тарабынан өз алдынча даярдалган илимдин тийиштүү тармагынын адистиги боюнча же, эреже катары, илимдин докторунун жетекчилиги астында аткарылган квалификациялуу илимий эмгек болуп эсептелет жана төмөнкү талаптардын бирине жооп бериши керек: Конкреттүү билимдин тармагы үчүн олуттуу мааниси бар конкреттүү илимий маселени чечкен натыйжаларды алуу;

Маанилүү прикладдык милдетти чечүүнү камсыз кылуучу техникалык, экономикалык же технологияларды иштеп чыгууларды камтыган натыйжаларды алуу. Кандидаттык диссертация, эреже катары, бир адистик боюнча коргоого коюлушу мүмкүн.

Диссертация жазуу сапарына аттанганда, көптөгөн студенттер изилдөөлөрүн түзүүнүн, аргументтерин иштеп чыгуунун жана академиялык стандарттарга жооп берүүнүн татаалдыктарына туш болушат. Дал ушул жерде академиялык жазуу кызматтары баа жеткис болушу мүмкүн. Бул кызматтар кызыктуу диссертация түзүү боюнча эксперттик жетекчиликти гана бербестен, эффективдүү изилдөө методологияларына, маалыматтарды талдоого жана цитаталоо практикасына түшүнүк берет. Академиялык иштерге адистешкен кесипкөй жазуучулар менен кызматташуу аркылуу студенттер диссертацияларынын сапатын жогорулатып, алардын катуу академиялык талаптарга жооп беришин камсыздай алышат. Диссертациялар, тапшырмалар, эсселер ж.б.у.с. байланыштуу бардык жардам үчүн myassignmenthelp.expert сайтынан жардам ала аласыз.

Диссертацияны кантип жазуу керек?

Диссертация жазуу процесси, адатта, төмөнкү кадамдарды камтыйт:^[3]

Диссертациянын темасын тандоо: Алгач, диссертация жазуу үчүн ылайыктуу тема тандалат. Тема студенттин кызыгуусуна жана изилдөө тармагына ылайыктуу болушу керек.
Диссертациянын темасын изилдөө: Диссертациянын темасы тандалгандан кийин тиешелүү адабияттар изилденип, диссертациянын темасы боюнча маалымат чогултулат. Бул этапта диссертациянын темасы боюнча алдын ала изилдөөлөрдүн натыйжалары каралып, диссертациянын темасы боюнча жетиштүү маалымат алынат.
Диссертацияны жазуу планын түзүү: Диссертацияны жазуу үчүн жазуу планы түзүлөт. Бул план дипломдук ишти жазуу учурунда аткарыла турган кадамдарды көрсөтөт жана диссертацияны жазууну уюштурат.
Диссертацияны жазуу: Диссертация жазуу планына ылайык жүргүзүлөт. Биринчи, диссертациянын кыскача мазмуну жазылат. Андан соң киришүү, негизги бөлүм, изилдөөдөн алынган натыйжа анан корутунду бөлүмү жазылат. Диссертацияны жазууда колдонулган булактар туура көрсөтүлүп, дипломдук ишти жазуу эрежелерине ылайык жазылат.
Диссертациянын дизайны: Диссертацияны жазуу аяктагандан кийин дипломдук иштин дизайны түзүлөт. Бул этапта диссертация жазуу эрежелерине ылайык барактын жайгашуусу, аталыштары, подтексттерди жана визуалдык элементтерди колдонуунун негизинде иштелип чыгат.
Диссертацияны тапшыруу: Диссертация жазуу жана долбоорлоо аяктагандан кийин, диссертация тапшырылат. Диссертациялар көбүнчө диссертация жазуудагы кеңешчиси же профессорлор тарабынан каралат жана бааланат.
Диссертацияны коргоо: Диссертациянын кеңешчиси же профессордун жактыруусунан кийин диссертация корголот.

Бул макала сиздин оюңуздагы "Диссертация деген эмне жана аны кантип жазуу керек" деген суроого толук жооп берүү максатында жазылган. Макала жазуунун дагы бир максаты, биринчи жолу дипломдук ишти жазууга муктаж болгон студенттер, өзгөчө бакалавриат мезгилинде «дипломдук ишти кантип жазуу керек» деп издесе да так жана толук макала таба алышпайт. Алар үчүн багыт да болсун.^[4]

Диссертация жазууда теманы кантип тандоо керек?

Диссертация жазуу үчүн эң маанилүү болгон биринчи кадам - бул тема тандоо. Элдик ишенимге каршы, теманы туура тандоо бүткүл диссертация жазуу процессине түздөн-түз таасирин тийгизет. Теманы кантип тандоо керек? Диссертация жазуу процессинин биринчи этабы - теманы аныктоо. Теманы аныктоо эң маанилүү этаптардын бири, анткени ал диссертацияны жазуу процессинин башка этаптары үчүн өтө чоң мааниге ээ. Ошондуктан тема тандоодо кылдаттык менен мамиле кылуу кийинки этаптарда пайда болушу мүмкүн болгон көйгөйлөрдүн алдын алат.

Артыкчылык бериле турган диссертациянын темасы алгач көйгөйлүү болушу зарыл жана бул изилдөөнүн максаты илимге кандайдыр бир салым кошууну көздөшү шарт. Анткени илим океан деп кабыл алынса, илимпоздун бүт өмүрүндө илимге кошкон салымы бир тамчыдан ашпайт. Демек, айланып-айланып окшош нерселерди изилдей бербестен, ар бир изилдөөдө мурда айтылбаган тема каралышы керек. Бирок, белгилей кетүүчү нерсе, эч бир изилдөө темасы толугу менен оригиналдуу боло албайт, бул жерде аныкталган изилдөө темасы боюнча мурунку изилдөөлөрдө козголбогон маселени козгойт же бир маселени жаңылай алат же илимдин динамикасына таянуу менен мурда алдыга коюлган бир деталды ортого коёт.

Предметтин чектөөсү

Теманы аныктагандан кийин кийинки маанилүү маселе – теманы чектөө зарылчылыгы. Тема зарыл болгондон кенен болсо, диссертациянын жазылуу процессин кыйындатат, ал эми зарылдан тар болсо, диссертациянын адабият жагынан маанилүү эмес болушуна себеп болушу мүмкүн. Диссертациянын темасынын кеңдиги дипломдук ишти жазган адамдын убактысына жана тандалган темага жараша өзгөрүшү мүмкүн. Бул учурда, тандалган теманы чектөөгө кам көрүү керек.

Гипотезаларды аныктоо

Жазыла турган диссертацияда гипотеза кантип түзүлүшү керек? Илимий критерийлерге ылайык коргой турган темага карата аргументиңизди жакшылап түзүшүңүз керек. Сиздин консультант көңүл бура турган маселелердин бири - гипотеза сүйлөмү. Бул сиз коргоп, талап кыла турган маселе болгондуктан, жакшылап даярданышыңыз керек.

План түзүү

Диссертацияга байланыштуу техникалык маселелер диссертациянын илимий сапаты үчүн өтө маанилүү болбосо да, туура ыкмаларды колдонуу убакытты так колдонууга жана мазмунду жакшыраак чыгарууга мүмкүндүк берет. Бул жагынан алганда, диссертация жазууга байланыштуу техникалык маалымат да абдан маанилүү.

Дипломдук иш канча бөлүмдөн турушу шарт;

Баш сөзү
Киришүү
Негизги бөлүм (болсо ыкмалар жана натыйжа)
Корутунду

Бөлүмдөрүн камтыйт. Диссертация жазууда көп кетирилген каталардын бири; мукаба, декларация, кириш сөз ж.б. сыяктуу бөлүмдөрүнүн эң аягына калтырылгандыгында. Бул ката мазмунуңузга таасир этпесе да, мотивацияңызга терс таасирин тийгизет. Себеби, сиз өзүңүздүн шаблонуңузга ылайык алдыңкы беттерди түзбөсөңүз, дипломдук ишиңизди жазууну улантуу үчүн Word файлыңызды ачканыңызда ишиңиз толук эмес экенин сезесиз. Ошондуктан, теманы аныктап, булактарды окугандан кийин, биринчи кезекте, шаблонго ылайык алдыңкы беттериңизди түзүү маанилүү.

Бул учурда, шаблон маселесине токтоло турган болсок, бул макала сизди бир калыпка багыттаган макалаларга караганда, туура шаблонду кантип даярдоо керектиги жөнүндө.

Диссертацияны кантип жазуу керек деп издегенде жолуккан макалаларда айтылбаган маселелердин бири – туура калыптын маанилүүлүгү. Эмне жазып жатканыңызды билүү үчүн туура шаблон абдан маанилүү. Үлгүнү (Шаблонду) акыркы ирет тууралоо - бул ката, ал тургай, сиз диссертация аяктаган күнгө чейин канча барак жазганыңыз жөнүндө да адаштырасыз. Биринчиден, республикабыздагы бардык университеттерде жана институттарда жарактуу болгон жалпы диссертация жазуу шаблону жок. Ошондуктан, сизди адаштырбоо үчүн шаблондук мисал келтиргенден көрө, шаблонду даярдоонун логикасын түшүндүрүү пайдалуураак болот деген ойдо.

Сиз өзүңүздүн диссертацияңыздын шаблону сиз менен байланышы бар университет жана институт тарабынан даярдалган диссертация жазуу эрежелерине ылайык түзүшүңүз керек. Эсиңизде болсун, техникалык шарттарда биринчи кадам - бул өзүңүз үчүн Word файлын ачуу жана бул файлга институтуңуз жарыялаган эрежелерди колдонуу. Колдонула турган эрежелер эмнени билдирет;

Четки боштуктар;
Аталыш деңгээли;
Текст жазуу;
Колдонулган булактар;

Булар сиздин диссертацияңыздын форматы үчүн маанилүү маалымат.

Изилдөө ыкмасын түзүү

Изилдөөнүн долбоорун түзгөндөн кийин, сиз маалыматтарды кантип иштетээриңизди көрсөткөн ыкманы түзүшүңүз керек. Бул дагы маанилүү, анткени сиз өзүңүздүн изилдөөңүздүн ыкмасын метод бөлүмүндө бересиз. Бул бөлүмдө колдонмо бөлүгүндө кандай ыкмалар колдонулаары түшүндүрүлөт. Бул бөлүмдө жалпысынан;

Изилдөө ыкмасы
Популяция жана үлгү
Маалыматтарды чогултуу ыкмасы
Маалыматтарды чогултуу куралдары

Ушул сыяктуу суроолорго жооп бериш керек.

Убактылуу план түзүү

Эгерде сиз диссертацияңызды профессионалдуу түрдө бүтүргүңүз келсе, сизде план болушу керек жана бул планга негизинен карманышыңыз керек. Илимий изилдөө макаласында сөзсүз түрдө кандайдыр бир өзгөрүүлөр болот, бирок сиз түзө турган убактылуу планга ылайык, кайсы этаптарды кайсы дата аралыгын камтый турганыңызды башынан эле аныктоо керек.

Убактылуу библиографияны түзүү

Сиздин ишиңиздин чыныгы библиографиясы сиздин диссертацияңыз толугу менен аяктаган күнгө чейин белгилүү болбойт. Бирок темаңызга жараша белгилүү булактарды колдоно турганыңыз талашсыз чындык. Ушул себептен сиздин темаңызга окшош жана темаңыздагы өзгөрмөлөргө байланыштуу макалалардын, китептердин жана тезистердин убактылуу библиографиясын түзүү пайдалуу болмок.

Булак окуу

Диссертацияңызды жазуудан мурун, жогоруда аталган убактылуу маалымдама тизмеңиздеги булактарды окуу сизге олуттуу пайда алып келет. Анткени бул теманы канчалык көп окусаңыз, ошончолук темага аралашып, жазуу баскычында эч кыйынчылыксыз ылдамдыкка ээ болосуз.

Жазуу фазасы

Жогоруда айтылган ар бир этаптан өткөндөн кийин, сиз диссертацияңызды жаза баштасаңыз болот. Башында бул кадамдарды бир-бирден аткаруу сизге кыйын сезилиши мүмкүн, бирок узак мөөнөттүү диссертацияңызды жазууну жеңилдеткенде, сиз башыңыздан өткөргөн кыйынчылыктардын мааниси айкындалат. «Каталардын башталышы менен байланышы бар» экенин унутпаш керек, ушул себептен дипломдук ишиңизди жазуунун алгачкы этаптарын басып өткөн жолуңуз диссертацияңызды коргогон күнүңүзгө түздөн-түз таасир этет.

Колдонулган адабияттар

Мамлекеттик тил жана энциклопедия борбору. Кыргыз педагогикасы (энциклопедиялык окуу куралы). - Б.: 2004,

3. Диссертация кантип жазылат ? (түрк тилиндеги маалымат)

[1] Натыйжаларды алуу үчүн жогорку деңгээлдеги тезис темалары

[2] Дипломдук иш: сунуштар, сөздөрү, мисалдар

[3] ttps://www.hipotezakademi.com/tez-nasil-yazilir/

[4] ttps://www.hipotezakademi.com/tez-nasil-yazilir/

[1]

[2]

[3]

[4]