Жаныбек хан
Жаныбек хан (1428—1480) — Казак хандыгын негиздөөчүлөрдүн бири. Орус хандын тукуму, Барак хандын кичүү уулу.
Жаныбек хан — Аз Жаныбек каз. Әз Жәнібек — Äz Jänıbek | ||||
![]() | ||||
| ||||
---|---|---|---|---|
1473 — 1980 | ||||
Андан мурунку: | Керей хан | |||
Андан кийинки: | Бурундук хан | |||
Уруусу: | Төрө | |||
Атасы: | Барак хан | |||
Жубайы: | Жаган Бегим Ханым | |||
Балдары: | Эренчи (Еренші) Махмут (Махмұт) Касым (Қасым хан) Адик (Әдік) Жаныш (Жәніш) Тыныш Камбар (Қамбар) Өсөк (Өсек) Жадык (Жәдік) | |||
Кесиби: | Хан | |||
Ак Ордонун ханы Барак өлгөндө (1428), Кыпчактагы бийлик Абу-л-Хайр ханга өтүп, 1457-ж. Чыганактын алдындагы согушта анын колу калмактардан жеңилип, натыйжада ич ара араздыктардын пайда болушу Жаныбек хандын бир тууганы Гирей (Керей) экөөнү өздөрүнө тийиштүү улусу менен Моголстанга кетүүгө аргасыз кылган. 1458-ж. Гирей хан көтөрүлүп, ал өлгөндө (1465–66), бийлик Жаныбек ханга тийген. 1470-ж. көчмөн өзбектердин ханы Шайх-Хайдар өлтүрүлгөн соң, Дешт-и Кыпчактын басымдуу бөлүгү Жаныбек хандын колунда калган. Жаныбек хандан Иренжи, Махмут, Касым, Адик, Асик, Жаныш, Таныш, Камбар, Жадик деген тогуз уул болуп, алардын ичинен өзгөчө белгилүүлөрү Касым менен Адик. 16-кылымдын аягынан 19-кылымга чейинки Казак хандары жалаң Жадиктин тукумунан чыккан. Казак элинин калыптана башташы ушул Жаныбек хандын мезгилине туш келет. Кыргыз элинде Жаныбек ханга байланышкан көптөгөн жомоктор бар.
Колдонулган адабияттар
[түзөтүү | булагын түзөтүү]“Кыргызстан”. Улуттук энциклопедия: 1-том. Башкы ред. Асанов Ү. А., Б.: Мамлекеттик тил жана энциклопедия борбору, 2006. ISBN 9967—14— 046—1