Колпаковский мандалагы
Колпаковский мандалагы (лат. Tulipa kolpakowskiana Regel) — пияз түптүү өсүмдүк, түбү жумуртка сымал формада болуп, диаметри 2 смге жетет. Сырткы кабыгы катуу, кара-күрөң түстө, ички жагында чач сымал жыш түктөр кездешет. Өсүмдүктүн бийиктиги 10–20 смден башталып, айрым учурларда 35 смге чейин жетет. Сабагы жана гүл сабы түксүз, жылмакай түзүлүштө болот.
Гүлү жалгыз, көркөмдүү жана 4 см узундукта, гүл коргонунда ийилип турат. Гүл желекчелери сары түстө, уч жагы учтуу. Сырткы желекчелери созулма-ромбик сымал формада болуп, каптал жактары жашыл-көгүлтүр түскө боёлгон. Аталыктары сары, гүл коргонунан кыскараак, ал эми аталык жипчелери жылаңач, түксүз, жогору жагы ичкерип кетет. Сабагында туурасы 1,5 смге жеткен, четтери толкун сымал үч көгүлтүр жалбырак орун алган.
Биологиялык өзгөчөлүктөрү
[түзөтүү | булагын түзөтүү]Колпаковский мандалагы апрель-май айларында гүлдөйт жана уругу аркылуу көбөйөт. Бул өсүмдүк өсүү шартына анча талап койбойт жана башка өсүмдүктөргө ылайыксыз таштак жерлерде жакшы өсүп-өнөт.
Таралуу аймактары
[түзөтүү | булагын түзөтүү]Колпаковский мандалагы Түндүк Тянь-Шандын (Казакстан жана Кыргызстан) жана Батыш Кытайдын аймагында кездешет. Кыргызстанда бул өсүмдүк негизинен Ысык-Көл аймагында өсөт.
Өсүү шарттары
[түзөтүү | булагын түзөтүү]Бул түр тоо этектериндеги түздүктөрдө жана орточо бийиктиктеги тоолук аймактарда, майда шагыл аралашкан таштуу топуракта өсөт.
Кызыктуу фактылар жана коргоо макамы
[түзөтүү | булагын түзөтүү]Колпаковский мандалагынын ареалы акыркы жылдары кескин кыскарып, жаратылышта саны азайып барат. Ага негизги чектөөчү фактор катары эл жашаган кыштактарда гүлүн жыйноо жана дың жерлерди өздөштүрүү, айдоо иштери эсептелет. Бул өсүмдүк Орто Азия менен Казакстандын ботаника бактарында интродукцияланган жана селекциялык иштер үчүн баалуу өсүмдүк катары саналат. Жаратылышта Tulipa ostrowskiana менен оңой аргындашып, декоративдүү формаларды жаратат.
Коргоо аракеттери
[түзөтүү | булагын түзөтүү]Бул түр 1985-жылы Кыргыз ССРинин Кызыл китебине киргизилген. Коргоо максатында түр жыш өскөн аймактарда ботаникалык заказниктерди түзүү, гүлүн жыйноого жана пияз түбүн казууга, урук байлагыча мал жаюуга тыюу салуу сунушталат.
Статусу
[түзөтүү | булагын түзөтүү]Колпаковский мандалагы – Түндүк Тянь-Шандын саны азайып бара жаткан эндемик түрү болуп саналат. VU (таңсык) категориясында. Бул өсүмдүк эрте гүлдөп, кооз гүлү менен айырмаланат жана декоративдүү баалуулукка ээ.
Колдонулган адабияттар
[түзөтүү | булагын түзөтүү]- Кыргыз Республикасынын Кызыл китеби 2-басылышы – Бишкек: 2006. – 544 б. – ISBN 9967-23-367-2