Маданий релятивизм
Маданий релятивизм – антропологиядагы европалык-америкалык баалоо системасынын этноцентризмин четке каккан жана бардык маданияттарды бирдей деп тааныган багыт. Ар бир маданият уникалдуу баалуулуктар системасы деп эсептелет.Бул багыт Франц Боас тарабынан түптөлүп, аны кийин анын шакирттери уланткан.
Теориянын негизги түшүнүктөрү[түзөтүү | булагын түзөтүү]
1. "Инкультурация" түшүнүгү, ар бир маданияттын өз алдынчалыгы жана бүтүндүгү европалык-америкалык адеп-ахлактан келип чыккан бардык баа салыштырмалуу, релятивдүү.
Мисалы, Дагомеядагы (Батыш Африка) бир үй-бүлөнүн жашоосун карап көрөлү. Бул жерде, бир айылда бир эркек жана анын аялдары жашайт. Кишинин өзүнүн үйү бар. Эки аял бир чатырдын астында жашай албайт деген жалпы африкалык эреже боюнча ,анын аялдарынын жана балдарынын өз үйлөрү бар. Ар бир аял жалпы күйөөсү менен төрт күн жашап, тамак жасап, кирин жууп, анын үйүндө уктайт, анан кийинкисине кезекке берет.Бирок балдары апасынын үйүндө калат . Аялы кош кабат болгон учурда ,ал өз милдеттеринен бошонот ,бала төрөлүп ,күчүнө киргенче өзүнүн жана балдардын ден соолугун ойлоп ,,күйөөсүнүн үйүнө барбайт .Башкача айтканда 3-4 жыл .
2. Ар бир улутта “маданий фокустун” болушу- белгилүү этностордун маданиятынын маанилүү өзгөчөлүгү . (мисалы, европалыктар арасында – технология, меланезиялыктар – социалдык престиж ж.б.).
3. Кээ бир айырмачылыктарга карабастан, бардык элдерде адамзат маданияттары үчүн бирдей болгон өзгөчөлүктөр "универсалдар" бар .Маселен, элдик чыгармачылык ар кандай өңүттө көрүнөт, бирок анын максаты бир – сулуулукка умтулуу.
4. Демек, башка элдердин жашоосуна («маданиятына») кийлигишүүгө болбойт, «бул жерде антропологиянын (этнографиянын) ролу чоң, ал ар бир элдин өз алдынча өнүгүү укугун коргоого тийиш» [1] .
Багыт боюнча сын[түзөтүү | булагын түзөтүү]
Джеймс Рэйчелс, бул мектепке баалоо берип жатып ,мындай дейт :
Бирок нике институту гана айырма эмес. Эскимостор да адам өмүрүн азыраак сыйлашат. Мисалы, ымыркайларды өлтүрүү кадимки көрүнүш. Эскимостордун алгачкы изилдөөчүлөрүнүн бири Кнуд Расмуссен 12 баланын 10ун төрөлгөндөн кийин дароо өлтүргөн аял жөнүндө кабарлады. Анын үстүнө, жок кылууга биринчи талапкерлер кыздар болгон. Мунун баары ата-эненин жеке иши болгон жана коом тарабынан эч кандай айыпталган эмес. Кары-картаңдар да алсырап калганда кар алдында калтырып өлтүрүшчү [2] .
Кээ бир туура эмес нерселерди белгилеп, Сергей Александрович Токарев мындай деп жазат:
Бирок ар кандай идея, ал турсун эң туурасы да, эгерде ал кубулуштардын жалпы тарыхый байланышынан абстракцияланып, түз жүргүзүлсө, абсурддук чекке чейин жеткирилиши мүмкүн. Ошентип, бул жерде. Конкреттүү фактыларга «релятивизм» принциби өтө эле бир жактуу колдонулганда кутулбөгөн созулган жана карама-каршылыктарды дароо эле байкоо кыйын эмес. Элдердин тең укуктуулук принцибин толук моюнга алуу менен биз Жаңы Гвинеядагы аңчылык салты, Байыркы Римдеги гладиаторлордун салгылашуулары, орто кылымдардагы инквизиция оту, фашисттик концлагерь сыяктуу «маданий баалуулуктарды» урматтоону талап кыла албайбыз. Германия, ж.б. баалуулуктардын “баасы” дагы эле ар кандай [3] .
Маданий релятивизмдин тарыхы[түзөтүү | булагын түзөтүү]
- Ф.Боас – “Алгачкы адамдын акылы” (1928-ж. басылган)
- М.Герсковиц – бул мектептин негизги өкүлү деп эсептелген – “Маданий антропология” (1948, 1955)
- A. Kroeber - " Антропология» (1948)
- Р.Бенедикт – “Хризантема жана кылыч” (1946)
- Ф.С.Нортроп - "Философиялык антропология жана практикалык саясат" (1960)
- ↑ С. А. Токарев. История зарубежной этнографии. М.: Высшая школа 1978 стр. 290
- ↑ Джеймс Рейчелз. Вызов культурного релятивизма(жеткиликсиз шилтеме — 'тарыхы). Текшерилген күнү 20 -февраль (бирдин айы) 2001. Түп булактан архивделген күнү 20 -февраль (бирдин айы) 2001.
- ↑ Там же стр. 290