Мөңгү пастинакопсиси
Мөңгү пастинакопсиси (лат. Pastinacopsis glacialis, Golosk) - Көп жылдык поликарптык өсүмдүк. Көп сандаган сабактарынын түбүнүн диаметри 2-3 мм, көпчүлүк учурда ийилген, жерге жапырылган, көтөрүңкү, ичке-бороздуу, оркойгон ак булалуу, сыя-көк, түбүнөн ачаланган. Жалбырактары негизинен тамыр моюнчалуу, түктүү, пластинкасы түгөйсүз канаттай тилкелүү, узундугу 2-5 см, туурасы 1,5-2,0 см, жалпы көрүнүшү жумуртка сымал. Бөлүкчөлөрүнүн саны 3-6, 8-16 мм, туурасы 6-12 мм, тегерек-жумуртка сымал же жүрөк сымал, кээде түп жагы шынаадай, кырлары тишчелүү, учу томолок. Чатырынын диаметри 2-3 см келген узун саптуу, 4-7 бири-бирине тең оркойгон булалуу нурдуу. Нурларынын узундугу 1,5 см ге жетет, ороочтору жок же 3- 4 кыска, үч бурчтуу же сызгычтай түктүү жалбыракчалуу. Чатырча топ гүлү 4-8-гүлдүү. Ороочтору жана ороочолору бар. Желекчелери кызгылтым-сыя, жонунан ак булалуу, учу шуштугуй, ичин карай ийилген. Чаңдыгы сары. Мөмөсү жалпак, тегерек, узуну жана туурасы 5-6 мм, түктүү, жиптей ичке жана канатчадай кырдуу. Мезокарпийи жакшы өрчүгөн, жыгачтанган, булаланган клеткалардан турат.
Биологиялык өзгөчөлүктөрү
[түзөтүү | булагын түзөтүү]Уругу аркылуу гана көбөйөт, уруктары ар жылы эле быша бербейт. Июнң-августта гүлдөп, август-сентябрда мөмөлөйт. Мезофит.
Жалпы жана өлкөдө таралышы. Орто Азия, Батыш Кытай (Синдзяц). Түндүк Тянңшанң, Заилийск Алатоосу жана Кыргыз Алатоосу (Шамшы жана Чоңкурчак капчыгайлары).
Өсүү шарттары
[түзөтүү | булагын түзөтүү]Алңпы жана нивалдык тоо алкактарынын деңиз деңгээлинен 3000-3500 м бийиктиктери, мөңгүлөрдүн чети, эшилме майда таштуу шагылдар, таштуу түштүк беттер.
Саны
[түзөтүү | булагын түзөтүү]Өтө аз, таптакыр жоголуп кетүүсү мүмкүн.
Чектөөчү факторлор
[түзөтүү | булагын түзөтүү]Аз санда жана чектелген ареалда өскөндүктөн, жок болуп кетиши ыктымал.
Өстүрүү
[түзөтүү | булагын түзөтүү]Өстүрүлбөйт.
Уюштурулган коргоо аракеттери
[түзөтүү | булагын түзөтүү]Казак ССРинин Кызыл китебине (1981), СССРдин Кызыл китебине (1984) киргизилген.
Коргоо үчүн зарыл аракеттер
[түзөтүү | булагын түзөтүү]Корук режимин сактоо. Кыргыз тоо кыркасындагы Шамшы суусунун башатында обочолонгон түрдүн ареалында заказник уюштуруу керек, анткени ал жерде табигый токой жана бийик тоолуу өсүмдүктөр жакшы сакталып калган.
Статусу
[түзөтүү | булагын түзөтүү]EN. Түндүк Тянңшандын монотиптүү тукумунун сейрек кездешкен эндем түрү.
Колдонулган адабияттар
[түзөтүү | булагын түзөтүү]- Кыргыз Республикасынын Кызыл китеби 2-басылышы – Бишкек: 2006. – 544 б. – ISBN 9967-23-367-2