Регел тамыр күчаласы
Регел тамыр күчаласы (лат. Eminium regelii, Vved.) - Бийиктиги 20-40 см ге чейин жеткен, көп жылдык, түймөктүү өсүмдүк. Түймөгү жалпайган шар сымал келип, жоондугу 3 см ге чейин. Жан тамыр жалбырактары ачык жашыл, узунча ланцеттүү же узунча, жалбырак саптуу. Гүл сабы жер бетине жакын жайгашып, бийиктиги 10-30 см. Гүлдөрү бир жыныстуу, сото топ гүлүнө чогулган, гүл коргонсуз, сотонун төмөнкүлөрү – энелик, жогору жагындагысы – аталык гүлдөр. Аталык гүлдөрдүн эң жогорку жагында сотодо кээде шибеге-жиптей гүлдөрдүн рудименти болот. Сотосу чокмор сымал узундугу 5-9 см келген көмөкчүсү менен аяктайт. Жабуусу сотосунан 2 эсе узун – 8-18 см, ички жагы баркыттай кара- кызгылт көк, төмөн жагы түтүкчөгө өтүп кетет да, сотонун ылдыйкы бөлүгүн камтыйт.
Биологиялык өзгөчөлүктөрү[түзөтүү | булагын түзөтүү]
Апрелң-май айларында гүлдөйт, мөмөлөөсү боюнча маалымат жок. Уругу аркылуу көбөйөт.
Жалпы жана өлкөдө таралышы[түзөтүү | булагын түзөтүү]
Батыш Тянңшанң (Фергана, Чаткал жана Атойнок тоо кыркаларынын төмөнкү жана ортоңку алкактары) жана Түндүк Памир-Алай.
Өсүү шарттары[түзөтүү | булагын түзөтүү]
Лесс сымал, сейрегирээк майда топурактуу жана шагыл топурактуу тоолордун төмөнкү жана ортоңку алкактарында кездешет.
Саны[түзөтүү | булагын түзөтүү]
Жаратылышта өтө чектелген. Түр жоголуп кетүү коркунуч алдында турат. Ареалынын чегинде бирин-серин учурайт.
Чектөөчү факторлор[түзөтүү | булагын түзөтүү]
Жайыттарды эрте жазда чексиз колдонуп, тоо этектериндеги жерлерди интенсивдүү түрдө иштетип, кайракта өсүүчү өсүмдүктөрдү өстүрүү залал келтирет.
Өстүрүү[түзөтүү | булагын түзөтүү]
Эч кандай маалымат жок.
Уюштурулган коргоо аракеттери[түзөтүү | булагын түзөтүү]
Кыргыз ССРинин Кызыл китебине (1985) киргизилген.
Коргоо үчүн зарыл аракеттер[түзөтүү | булагын түзөтүү]
Түр жайгашкан жерлерин коргоп, популяциясынын абалына иликтөө жүргүзүп, ботаникалык бактарга интродукциялоо керек.
Статусу[түзөтүү | булагын түзөтүү]
VU . Батыш Тянңшандын сейрек кездешкен эндем түрү.
Колдонулган адабияттар[түзөтүү | булагын түзөтүү]
- Кыргыз Республикасынын Кызыл китеби 2-басылышы – Бишкек: 2006. – 544 б. – ISBN 9967-23-367-2