Укмуштуу шилби
Укмуштуу шилби (лат. Lonicera paradoxa, Pojark) - Бийиктиги 1,5 м ге чейин жеткен жапыз, ксероморфтук көрүнүштөгү бадал, көп жылдык бутактарынын кабыгы боз, катталган; бутактары кыска, жаш бутактары сары, кыска жана жыш түктүү. Жалбырактары майда, эллипстей, түбү шынаадай, канаттай айчыктуу, төмөнкүлөрү бүтүн, жалбырак сабы кыска, кылдай-безчелүү түктүү. Шилбилердин ичинен жалбырактары айкын айчыктуу болгон жалгыз түр. Гүлдөрү жуп, гүл сабы кыска, безчелүү, түктүү жана жалбырак колтугунда орун алган. Мөмөлөрү шар сымал тоголок, бош, кызыл.
Биологиялык өзгөчөлүктөрү
[түзөтүү | булагын түзөтүү]Июлң-августта гүлдөп, август-сентябрда мөмөлөйт. Уругу менен көбөйөт.
Жалпы жана өлкөдө таралышы. Мурунку учурда бул түр Түркстан жана Алай тоо кыркаларынын түндүк беттеринде ( Тажикстан, Өзбекстан жана Кыргызстан) кеңири таралган; азыркы кезде ареалы үзгүлтүктүү: Алай тоо кыркасында ( Кыргызстан) Курбанкөл көлүнөн жогору Көксуу суусунун капчыгайынан гана белгилүү; Республиканын чегинен тышкары Түркстан тоо кыркасында сакталып калган ( чыгыш бөлүгүндөгү Миңтеке дарыясынын капчыгайынан жана борбордук бөлүгүндөгү Кусавлысай капчыгайынан) ; мындан тышкары Заравшан тоо кыркасынын түндүк бетиндеги Демиор капчыгайы.
Өсүү шарттары
[түзөтүү | булагын түзөтүү]Ири таштуу, адырлуу тоолордун этектериндеги акиташтуу аскалар жана жыш өскөн бадалдардын, шалбаалуу-боздоңдордун топторунун жана сейрек өскөн арчалуу токойлордун арасындагы, деңиз деңгээлинен 2000-3000 м ге чейинки бийиктиктерде.
Саны
[түзөтүү | булагын түзөтүү]Деградацияга дуушар болуп, аянты өтө чектелген төрт жерде өсөт. 1969-жылдан 1973- жылга чейин Алай тоо кыркасында экземплярларынын саны 22 ден 12 ге чейин азайган. Түркстан тоо кыркасында 20 экземпляр кездешет. Жалпы саны 30-40 түптөн ашпайт.
Чектөөчү факторлор
[түзөтүү | булагын түзөтүү]Чарбачылык жактан территорияларды өздөштүрүү. Уругу аркылуу көбөйүүсү жок. Жергиликтүү калк тарабынан отун катары пайдаланылат.
Өстүрүү
[түзөтүү | булагын түзөтүү]Эч кандай маалыматтар жок.
Уюштурулган коргоо аракеттери
[түзөтүү | булагын түзөтүү]СССРдин (1984 ж.) жана Кыргыз ССРинин Кызыл китебинде (1985ж.) катталган.
Коргоо үчүн зарыл аракеттер
[түзөтүү | булагын түзөтүү]Түрдүн азыркы кездеги абалын, биологиясын жана экологиясын изилдөө. Жайгашкан аянтында, Курбанкөлдүн бассейнинде ботаникалык заказник уюштуруу керек.
Статусу
[түзөтүү | булагын түзөтүү]CR B2ab( i i i ) . Үзгүлтүктүү (дизүюнктивдүү) ареалдуу, реликт, эндем түр.
Колдонулган адабияттар
[түзөтүү | булагын түзөтүү]- Кыргыз Республикасынын Кызыл китеби 2-басылышы – Бишкек: 2006. – 544 б. – ISBN 9967-23-367-2