Фортепиано
Фортепиано, фортепьяно (италянча forte - катуу, piano - акырын; нем. hammerıdavier, klavier) - кылдуу урма клавиштүү музыкалык аспап.
Фортепианонун алгачкы үлгүсүн 1709-11-ж. Италияда Б. Кристофори өркүндөткөн. 18кылымдын башында Ж. Мариус (Франция), К. Г. Шрётер (Германия) да алгачкы үлгүлөрүн жасашкан. Россияда Ф. 1818-20ж. К. Вит жана И. А. Тишнер өңдүү музыканттар да Ф-нун үлгүлөрүн жасап көрүшкөн. Клавесин менен клавикорд үнүнүн бийиктиги менен айырмаланат. Ф-нун эки түрү (рояль жана пианино) бар. Фортепианонун педалы, турпаты ж. б. тетиктери өркүндөтүлөт. Анын диапазону музыкада колдонулуучу үндөрдү көбүрөөк (8 октавада) камтыйт. Фортепианодо учуна кийиз капталган жыгач балкачалар кылды урганда үн чыгарат.
Аспапта ойноо[оңдоо | булагын оңдоо]
Фортепиано музыкада көптөгөн милдеттерди аткаруу үчүн колдонулат. Анын үстүндө жеке чыгармалар аткарылып, фортепиано жана оркестр үчүн концерттер ойнолот. Көбүнчө пианист скрипка, виолончель, домра, үйлөмө аспаптар (жез жана жыгач) сыяктуу башка аспаптардын коштоочусу катары иштейт. Фортепианодо ойноо — бул көп жылдык машыгууну, көңүл бурууну жана берилүүнү талап кылган иш. Башка музыкалык аспаптардай эле, пианинодо нотадан, уккулуктуу же импровизациялап ойносо болот.
Ачкычтар[оңдоо | булагын оңдоо]
Ачкыч – ноталардын тизилишин жана алардын бийиктигин аныктаган штаттагы белги. Музыкалык баскычтардын үч түрү бар:
- «до»;
- «фа»;
- «соль»
Бир белги бир нотанын позициясын аныктайт, башкалары баары андан эсептелет. Скрипка ачкычы жазууда «соль»-(туз) дегенди билдирет – бул нота символдун бүгөсү аркылуу өткөн сызыкта жайгашкан. Басс клифтердин тобу «фа» нотасынын жайгашкан жерин - эки чекит аркылуу өткөн сызыкта көрсөтөт «до» нотасынын жайгашкан жерин көрсөтүү үчүн бир нече чечмелөөчү белгилер колдонулат жана сызык чекиттин борбору аркылуу өтөт.[1]
Скрипкалык ачкычы[оңдоо | булагын оңдоо]
Заманбап композиторлор жана аткаруучулар требль клифин колдонушат. Бул белги таяктагы биринчи октаванын «соль» нотасын билдирет. Кайсы жерде жазылган болсо, ачкыч өзүнүн биринчи кезегин баштайт. «соль»-дун үстүндө – «ля» жана ноталар өйдө көтөрүлүп, анын астында – «фа» жана калгандары бар. Мындан 200-300 жыл мурун, требль клифинен тышкары, эски француз клифи колдонулган. Анын жардамы менен флейта үчүн бөлүктөрдү жаздырышкан. Эми бул символдон баш тартып, ал байыркы обондорду калыбына келтирүүдө гана талап кылынат.[2][3]
Бас ачкычы[оңдоо | булагын оңдоо]
«фа» белгини билдирген баскычтар тобуна, жогорку баскычтан кийинки эң кеңири таралган бас клифке кирет. Анын бурулушу «фа» жайгашкан штаттык линиядан жогору жагындагы экинчиден башталат. Төмөнкүлөр үчүн бир бөлүктү жаздыруу үчүн басс клиф колдонулат:
- төмөн үндүү аспаптар: фагот, виолончель;
- контрабас (бир октава төмөн аткарылат) жана пианино сол кол менен;[4]
- баритон жана бас үчүн.[5]
Колдонулган адабияттар[оңдоо | булагын оңдоо]
- «Кыргызстан». Улуттук энциклопедия: 7-том / Башкы ред. Ү. А. Асанов. К 97. Б.: «Кыргыз энциклопедиясы» башкы редакциясы, 2015. - 832 б., илл. ISBN 978-9967-14-125-4
Тиркемелер[оңдоо | булагын оңдоо]
- ↑ READING CLEFS. viva.pressbooks.pub. Текшерилген күнү 9 -август (баш оона) 2022.
- ↑ The Evolution of the Treble Clef. smithsonianmag.com. Текшерилген күнү 9 -август (баш оона) 2022.
- ↑ Size Up the Staff: How to Read Treble and Bass Clef. dummies.com. Текшерилген күнү 9 -август (баш оона) 2022.
- ↑ Learning piano notes and patterns. skoove.com. Текшерилген күнү 9 -август (баш оона) 2022.
- ↑ What is the best way to write a baritone vocal and piano part?. music.stackexchange.com. Текшерилген күнү 9 -август (баш оона) 2022.