Чайыр
Чайыр (лат. Ferula, L. 1753) – Чатыр гүлдүүлөр тукумундагы өсүмдүктөрдүн уруусу. Көп жылдык чөп. Тамыры ар түрдүү жоондукта, тик ылдый өсөт, айрымдарынын диаметри 10-20 смге жетет. Сабагы 100-180 см бийиктикке жетет, түп жагы эски жалбырак саптарынын калдыктары менен жыш курчалган, жогору жагы көп бутактуу. Жалбырактары үч ирет тилкелүү, түрдүү формада жана түрдүү чоңдукта. Сабактын төмөнкү жагындагы жалбырактары тамыр моюнчасын жыш курчап жайгашкан, алар сабактын жогору жагындагыларга караганда өтө ири. Чатырча топ гүлүнүн саптары ар түрдүү узундукта. Чатырчанын ортоңку гүлдөрү эки жыныстуу, четкилери аталыктуу же эки жыныстуу. Желекчелери 5, ак, сары, мала кызгылт түстө. Мөмөсү жалпак эки кутучадан турат. Ч-дын бардык түрүндө чайыр заты бар. Майда болуп өскөн түрлөрүн мал оттойт, бирок уругуна алар ууланышы мүмкүн. Эл арасында айрым түрү Кугистан чайыры (к. Уулжан), Фергана чайыры дарылыкка (ашказан, жарат ооруларына), колдонулат. Жер жүзүндө 130дан ашык түрү, Кыргызстанда 35тен ашуун түрү белгилүү, алар өрөөндөн тартып, бийик тоолорго чейинки өсүмдүктүүлүктүн бардык курамында кездешет.
Колдонулган адабияттар
[түзөтүү | булагын түзөтүү]- Биология: Энциклопедиялык окуу куралы/Мамлекеттик тил жана энциклопедия борбору. -Б.:2004, ISBN 9967-14-002-4