Чычкан (компьютер)

Компьютердик чычкандын эң кеңири таралган өзгөчөлүктөрү: эки баскыч (сол жана оң), ошондой эле үчүнчү баскычы катары иштей алган дөңгөлөк.

Чычкан (англ. mouse) — алакан өлчөмүндөгү кичинекей киргизгич түзүлүш, аны үстөлдүн үстүндө кыймылдатуу менен экрандагы көрсөткүчтүн жылышы башкарылат. Чычканды дайыма атайын материалдан жасалган төрт чарчы жаздыктын үстүнө коюшат, чычканды жылдырганда астында турган оптикалык сенсор күйүп экрандагы курсорду жылдырат. Чычкандын электрондук схемалары, анын кыймылын сигналга айландырып компьютерге жиберип турат. Сигнал көрсөткүчтү чычкан жылган багытка жылдырууда пайдаланылат. Чычкан компьютерге кабель менен туташтырылат, азыркы учурда зымсыз чычкандар дагы кездешет. 1999-жылдын аягында оптосенсордук чычкандар чыгарыла баштаган, аларда топчо ордуна оптикалык сенсордук камера орнотулган жана анын жардамы менен көрсөткүч жылдырылат. Чычкандын үстүндө бир же андан көп баскычтары болот, аларды чыкылдата басуу менен менюдан тандоо, документти оңдоо жана берилмелерди бир орундан экинчи орунга же башка документке которуу сыяктуу аракеттер аткарылат. Чычкан баскычтарынын аткарган кызматтарын программалоо жолу менен өзгөртүүгө болот. Чычкандын негизги артыкчылыгы – аны пайдалануу жеңил, бир аз тажрыйбасы бар адамдар чычкандын жардамы менен көрсөткүчтү экрандын каалаган орунуна жылдырууну тез эле үйрөнүп алат. Чычкандын эки кемчилиги бар: биринчиси, үстөлдө бош орун талап кылат, экинчиси колдонуучу чычкан менен көрсөткүчтү жылдырган же буйрукту аткарткан учурда колун баскычтоп тактасынан улам алууга туура келет. Эски механикалык чычкандардын кемчилиги – мезгил-мезгили менен чычкандын топчосунун кирин жана чаңын тазалап туруу керек болот.

Башкаруу

Чычкан, адатта, графикалык колдонуучу интерфейсте (GUI) көрсөткүчтүн кыймылын эки өлчөмдө башкаруу үчүн колдонулат. Чычкан колдун алдыга-артка, солго-оңго кыймылын эквиваленттүү электрондук сигналдарга айландырат жана аларды көрсөткүчтү жылдыруу үчүн колдонот.

Чычкандын бетиндеги салыштырмалуу кыймылдары экрандагы көрсөткүчтүн ордуна таасир этет, ал колдонуучунун аракеттери болгон чекитти билдирет, ошондуктан колдун кыймылдары көрсөткүч аркылуу кайталап көрсөтүлөт. Басуу же көрсөтүү файлдарды, программаларды же аталыштардын тизмесинен (графикалык интерфейстерде) "белгилер" деп аталган кичинекей сүрөттөрдү жана башка элементтерди тандоого мүмкүндүк берет. Мисалы, текст файлы кагаз дептер сыяктуу сүрөттө көрсөтүлүшү мүмкүн жана курсор анын үстүндө турганда ошол белгиге басканда текстти редакциялоо программасы файлды терезеге ачат.

Чычканды башкаруунун ар кандай жолдору графикалык интерфейсте белгилүү бир натыйжаларга жеткирет:

• Көрсөтүү: көрсөткүчтүн кыймылын токтотуп, ал колдонуучу аракеттенүүнү каалаган нерсенин чек арасында турганда. Бул көрсөткүчтүн жана көрсөткүчтүк шаймандын аталышынын себеби болуп эсептелет. Веб-дизайнда көрсөткүчтөө "жеткирүү" деп аталат. Бул сөз веб-программалоо жана Android программалоо үчүн таралып, көп контекстте колдонулуп келет.
• Басуу: баскычты басып, коё берүү.
  • (Солдо) Жалгыз басуу: негизги баскычты басуу.
  • (Солдо) Кош жолу басуу: баскычты эки ирет қатарынан басуу эки башка басуу кыймылынан башка болуп эсептелет.
  • (Солдо) Үч жолу басуу: баскычты үч ирет қатарынан басуу үч өзүнчө басуу кыймылынан башка болуп эсептелет. Үч жолу басуу салттуу навигацияда азыраак кездешет.
  • Оң баскычты басуу: кошумча баскычты басуу. Заманбап тиркемелерде бул көбүнчө контексттик менюну ачат.
  • Ортоңку баскычты басуу: үчүнчү баскычты басуу. Көп учурда бул колёсик түрүндө болот.

Байланыштуу макалалар

• Дуглас Энгельбарт

Колдонулган адабияттар

• У.Бримкулов, А.Өмүралиев, В.Бабак, Компьютер жана интернет, Б.2004, ISBN 9967-14-014-3