Unix сымал операциондук системдер

Unix сыяктуу операциондук системдер (англ. Unix-like; кээде UN*X же *nix деп да айтылат) — Unix системасына окшош иштеген операциондук система. Ошону менен бирге эле ал дайыма эле Single UNIX Specification версиясынын эч бирине туура келип, алар тарабынан күбөлөндүрүлө бербейт. Unix сыяктуу колдонмо — бул тийиштүү Unix буйругу же кабыгы сыяктуу иштеген колдонмо. Терминге аныктама бериш үчүн эч бир стандарт жок. Белгилүү бир операциондук системанын же колдонмонун "Unix сыяктуу" болгон даражасына жараша айрым ой-пикирлердин ар түрдүүлүгү да жаралышы ыктымал.

Термин Bell Labsтин Unixинен эргүү алып жасалган эркин жана булагы ачык операциондук системаларды камтышы мүмкүн, же болбосо анын өзгөчөлүктөрүн, соодасын, проприетардык иштерин, ал түгүл лицензиялуу UNIXке негизделген булак коддорунун версияларын туураган дизайн болушу ыктымал (бул "Unix сыяктуу" күбөлөндүрүүдөн өтүп, "UNIX" соода белгисин алганга жетиштүү).

Аныктамасы

The Open Group компаниясы UNIX соода белгисине ээлик кылат жана "UNIX" аталышын күбөлөндүрүү белгиси катары колдонуу менен Single UNIX Specificationди башкарат. Алар "Unix сыяктуу" курулушту бекитип беришпейт жана бул өз соода белгисинин туура эмес колдонулушу деп эсептешет. Алардын жоболору "UNIX" сөзүнүн чоң тамгалар менен жазылышын же болбосо курчап турган тексттен айырмаланып турушун талап кылат. Аны "система" сыяктуу жалпы сөз үчүн бренддик сын атооч катары колдонууну баса белгилеп сунуштайт, дефис аркылуу фразаларды жазуудан оолак болууга чакырат.

Башка тараптар "Unixке" жалпылоочу соода маркасы катары мамиле кылышат. Unix сыяктуу системалардын Unix сыяктуу AIX, A/UX, HP-UX, IRIX, Linux, Minix, Ultrix, Xenix, Xinu жана XNU деген аталыштары болгондуктан кээ бири "Un*x" же "*nix" деген атайын белгини кошуп коюшат. Бул үлгүлөр көптөгөн системалардын аттарына түздөн-түз дал келбейт, бирок жалпысынан бардык UNIX урпагы катары же окшош иштеген система деп таанылган. Ал тургай Darwin/macOS, illumos/Solaris же болбосо FreeBSD сыяктуу толугу менен окшош эмес аттар да жалпысынан кабыл алынган.

2007-жылы Уэйн Р. Грэй соода белгиси катары UNIXтин макамын талашып сотко кайрылган, бирок утулуп калып, апелляциялык сотто дагы бир жолу утулган. Сот соода маркасы менен анын менчик укугун коргоп чечим чыгарган.

Категориялары

Unixтин түп нускасын түзүүчүлөрдүн бири Деннис Ричинин оюнча, Linux сыяктуу Unix сыяктуу системалар иш жүзүндө Unix системалар болуп эсептелет. Эрик С. Рэймонд менен Роб Лэндли Unix-сыяктуу системалардын үч түрү бар деп эсептешет:

Генетикалык UNIX

Бул системалардын AT&T код базасы менен тарыхый байланышы бар. Коммерциялык UNIX системаларынын көпчүлүгү (бирок бардыгы эмес) ушул категорияга кирет. Ошондой эле бул категорияга 1970-жылдардын аягында жана 1980-жылдардын башында Берклидеги Калифорния университенде аткарылган иштердин түркүмүндөгү BSD системалары кирет. Бул системалардын айрымдарында түп нуска AT&T коду жок, бирок алардын тегин AT&T үлгүлөрүнөн байкоого болот.

UNIX соода белгиси же брэнди

Бул системалар — негизинен соода мүнөзүндөгү — Open Group тарабынан Single UNIX Specification талаптарына жооп берээри аныкталат жана UNIX атын алып жүрүүгө уруксат берилет. Мындай системалардын көпчүлүгү кандайдыр бир формадагы System Vтин коммерциялык туундусу болуп саналат. Ошентсе да Apple MacOS 10.5, кийинчерээк күбөлөндүрүлгөн BSD варианты, ошондой эле башка бир нече системалар (IBM z/OS сыяктуу) POSIX шайкештик катмары аркылуу соода белгисине ээ болгон жана табиятынан Unix системаларынан эмес. Көптөгөн байыркы UNIX системалары бул аныктамага туура келбейт.

Функционалдык UNIX

Жалпысынан айтканда, UNIX өзгөчөлүктөрүнө ээ болгон кайсы гана Unix сыяктуу система болбосун, анын ичинде "сенин логиниң менен буйрук сап сессияларын башкарган программанын" болушу; тагыраак айтканда бул UNIX системасына окшош иштеген Linux же Minix сыяктуу системаларды билдирип, бирок AT&T код базасы менен генетикалык же болбосо соода белги байланышы жок болушу мүмкүн. Көптөгөн эркин/булагы ачык UNIX дизайнынын ишке ашырылышы, генетикалык болсун же башка болсун, ушул үчүнчү категориянын чектелген аныктамасына кирет. Анткени Open Group тарабынан коммерциялык, булагы жабык системага тастыктама алуунун баасы миңдеген долларды түзөт.

2001-жылдын тегерегинде Linuxка символикалык түрдө бир долларга POSIXтин жетекчиси Эндрү Жосинин акысыз жардамы менен кошо тастыктама алуу мүмкүнчүлүгү берилген. Linux POSIXке ылайык болушу үчүн айрым бир иш-чаралар болуп, Жоси POSIX стандарты менен Linux Standard Base мүнөздөмөсүнүн ортосундагы айырмачылыктар боюнча тизме даярдаган, бирок 2005-жылдын август айында LSB жумушчу тобунун кызыкчылыгы киргизилбей калганы үчүн долбоор жабылып калган.

Шайкештик катмарлары

Кээ бир Unix сыяктуу эмес операциондук системалар Unix сыяктуу шайкештик катмарын Unix сыяктуу иштеген өзгөрмөлүү даражада камсыз кылат.

• IBM z/OSтин UNIX системалык кызматы UNIX соода белгиси катары күбөлөндүрүш үчүн жетишээрлик деңгээлде толук болуп саналат.
• Cygwin менен MSYS экөө тең Microsoft Windows колдонуучу API үстүндө GNU чөйрөсүн камсыз кылат, бул көпчүлүк булагы ачык программаларды топтоп ишке киргизиш үчүн жетиштүү.
• Unixтин негизиндеги колдонмолор үчүн субсистема (мурдагы Interix) Unix сыяктуу Windows NT субсистемасындай (токтотулган) иштөөнү камсыз кылат.
• Linux үчүн Windows субсистемасы Microsoft тарабынан иштелип чыккан Linuxка шайкеш өзөк интерфейсин камсыз кылат. Ал бир да Linux кодун камтыбай, Ubuntu колдонуучу режими экилиги анын үстүндө иштейт.