«Түштүк-Африка Республикасы» барагынын кодун көрүү

{{Мамлекет
 |Кыргызча аталышы           = Түштүк-Африка Республикасы
 |Расмий аталышы          = {{lang-af|Republic of South Africa}}<br />{{lang-af|Republiek van Suid-Afrika}}<sup>[[#Расмий аталыштары|1]]</sup>
 |Илик жөндөмө              = Түштүк-Африка Республикасынын
 |Герб                      =Coat of arms of South Africa (heraldic).svg
 |Желек                     =Flag of South Africa.svg
 |Девиз                     = !ke e: ǀxarra ǁke» ([[цъхам]])
&nbsp;«Ар башка элдер биригишет»
 |Гимн аты                  = 
|Аудио                     = South African national anthem.oga
 |Эгемендүүлүк күнү         = [[31 май]] [[1961]]
 |Эгемендүүлүгүн алды                 = [[Улуу Британия|Улуу Британиядан]]
|Карта          = South Africa (orthographic projection).svg
 |lat_dir = S |lat_deg = 29 |lat_min = 10 |lat_sec = 0 
  |lon_dir = E |lon_deg = 24 |lon_min = 55 |lon_sec = 0
  |region                 = ZA
  |CoordScale             = 5000000
 |Тили                       = [[Англис тили|Аңглис тили]],<br /> [[африкаанс]], [[Венда (тил)|венда]],<br /> [[зулу]], [[Коса (тил)|коса]],<br /> [[Ндебеле (тил)|ндебеле]], [[свати]],<br /> [[түндүк сото]], [[сесото]], <br />[[Тсвана (тил)|тсвана]] жана [[Тсонга (тил)|тсонга]]
 |Борбор шаары                = [[Кейптаун]] <small>(мыйзам чыгаруу)</small><br />[[Претория]] <small>(акимий)</small><br />[[Блумфонтейн]] <small>(сот)</small>
 |Башкаруу формасы          = [[Парламенттик республика]]
 |Ири шаарлар            = [[Йоханнесбург]], Кейптаун,<br /> [[Дурбан]], Претория
 |Башчыларынын милдеттери      = [[Президент]]<br />[[Вице-президент]]
 |Башчылары                = [[Зума, Жейкоб|Жейкоб Зума]]<br />[[Мотланте, Кгалема|Кгалема Мотланте]]
 |Аянты боюнча орду        = 24
 |Аянты                    = 1 219 912
 |Суу пайызы                 = 
 |Калкы боюнча орду  = 25
 |Калкы                     = {{Төмөндөө}}48 601 098<ref>{{cite web|url=http://www.census.gov/population/international/data/countryrank/rank.php|title=Country Rank. Countries and Areas Ranked by Population: 2013|author=Census.gov|date=2013|publisher=U.S. Department of Commerce|accessdate=2013-05-09|archiveurl=https://www.webcitation.org/6GUHbJYCI?url=http://www.census.gov/population/international/data/countryrank/rank.php|archivedate=2013-05-09|dead-url=no}}</ref>
 |Калкты каттоо жылы = 2013
 |Калктын жыштыгы=41
 |ИДП                       = 505,2 млрд
 |ИДП эсептөө жылы          = 2009
 |ИДП боюнча орун           = 26
 |ИДП ар бир жанга          = 10 243
 |АДӨИ                      = {{Өсүү}} 0,619<ref name="HDI">{{cite web|url=http://hdr.undp.org/en/media/HDR_2011_EN_Table1.pdf|title=Human Development Report 2011|year=2011|publisher=United Nations Development Programme|accessdate=August 21, 2012|archiveurl=https://www.webcitation.org/6DnKgBRkb?url=http://hdr.undp.org/en/media/HDR_2011_EN_Table1.pdf|archivedate=2013-01-19|dead-url=no}}</ref>
 |АДӨИ эсептөө жылы = 2011
 |АДӨИ боюнча орду = 123-чү
 |АДӨИ деңгээли  = <span style="color:#fc0;">'''орточо'''</span>
 |Акча бирдиги              = [[Түштүк-Африка рэнди]]
 |Домени                     = [[.za]]
 |ЭОК = 
 |Телефон коду              =[[27]]
 |Убакыт алкагы             = [[+2]]
 }}
'''Түштүк-Африка Респу́бликасы''' ('''ТАР'''; {{lang-af|Republiek van Suid-Afrika}}, {{lang-en|Republic of South Africa}}) — [[Түштүк Африка|Африка континентинин түштүк бөлүгүндө]] жайгашкан [[өлкө]]. Түндүгүндө [[Намибия]], [[Ботсвана]] жана [[Зимбабве]] менен, түштүк-чыгышында —  [[Мозамбик]] жана [[Свазиленд]] менен чектешет. Түштүк-Африка Республикасынын ичинде [[Лесото]] [[анклав]]-мамлекети жайгашкан <ref name="afmap">{{Cite web |title=Африка саясий картасы |url=http://www.africa.org.ua/map/index.htm |accessdate=2013-03-11 |archivedate=2013-03-14 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20130314051532/http://www.africa.org.ua/map/index.htm }}</ref>.

Түштүк-Африка Республикасы континент боюнча ак, [[Азиаттар|азиат]] жана аралаш калктардын саны боюнча алдыңкы орунда. Өлкө баалуу минералдык ресурстарга ээ, ошондой эле Африкада экономикасы боюнча эң өнүккөн өлкө  болуп саналат<ref>{{Cite web |title=боюнча маалымат |url=http://www.goafrika.ru/main/country_detail/10/%D3%A8%D0%BB%D0%BA%D3%A9 |access-date=2021-08-11 |archive-date=2014-09-16 |archive-url=https://web.archive.org/web/20140916225355/http://www.goafrika.ru/main/country_detail/10/%D3%A8%D0%BB%D0%BA%D3%A9 |dead-url=yes |accessdate=2021-08-11 |archivedate=2014-09-16 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20140916225355/http://www.goafrika.ru/main/country_detail/10/%D3%A8%D0%BB%D0%BA%D3%A9 }}</ref>.

Түштүк-Африка Республикасынын тарыхындагы жана политикасындагы эң маанилүү пункт болуп каралар менен актардын ортосундагы раса аралык конфликт болду. Конфликт өз кульминациясына  [[1990-чу жылдар|1990-чу жылдарга]] чейин иштеп турган, [[1948 жыл]]ы орнотулган [[апартеид]] режиминен кийин жеткен. [[Улуттук партия (Түштүк Африка Республикасы)|Улуттук партия]] [[Дискриминация|дискриминациялык]] мыйзамдарды киргизүүнүн инициатору болду. Бул политика, алдыңкы ролду [[Бико, Стив|Стив Бико]], [[Туту, Десмонд|Десмонд Туту]] жана [[Нельсон Мандела]] сыяктуу кара активиситтер ойногон, көпкө созулган жана кандуу күрөшкө алып келди. Кийинчирээк аларга актар жана түстүүлөр (аралаш калктардын урпактары), ошондой эле [[Түштүк-Африка Республикасындагы индилер|инди]] насилиндеги түштүк-африкалыктар кошулушту. Апартеиддин кулашында белгилүү ролду [[Тынчтык коомчулугу|эл аралык коомчулук]] тарабынан жасалган басым да ойноду. Политикалык системанын алмашуусунан кийин салыштырмалуу тынч өттү: [[Түштүк-Африка Республикасы|ТАР]] — бир да жолу [[Мамлекеттик төңкөрүш|мамлекеттик төңкөрүш]] болбогон Африка өлкөлөрүнүн бири. <ref name="history">[http://southafrican.cc/blogcategory/istoriya-yuar/ Түштүк-Африка Республикасынын тарыхы] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20081222023748/http://southafrican.cc/blogcategory/istoriya-yuar/ |date=2008-12-22 }}, Southafrican</ref>.

«Жаңы Түштүк-Африка Республикасын» көбүнчө «Күн желелүү өлкө» деп аташат,  бул термин апартеид доорунан чыккан бөлүнүүлөрдү жайгарган жаңы, ар башка маданияттуу, көп улуттуу коомдун метафорасындай, архиепископ Десмонд Туту аркылуу ойлоп чыгылган (жана Нельсон Мандела аркылуу колдоого алынган)<ref>[http://www.torizm.ru/vokrug/uar/ Күн желелүү өлкө] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120127221623/http://www.torizm.ru/vokrug/uar/ |date=2012-01-27 }}, Turizm.ru</ref>.

Апартеид мезгилдеринде Түштүк-Африка Республикасында [[Африка улуттук конгресси|Африка улуттук конгрессинин]] мүчөлөрү, «'''Азания'''»  сөзүн, аларга ошол кезде эп келбеген өлкөнүн расмий аталышынын альтернативасы катары мамлекетти атоо үчүн колдонушкан.  «'''Азания'''»  сөзү  [[Түштүк-Африка Республикасы|ТАР]] [[Тайвань|Тайвань менен]] дипломатиялык мамилелерди жүргүзүп турган кезде, расмий [[кытай]] дипломатиялык лексикасында  Түштүк-Африка Республикасын атоо үчүн да колдонулган.

ТАР — [[ядролук курал]] [[Түштүк-Африка Республикасынын ядролук программасы |иштеп чыгып]] жана кийин андан өз ыктыяры менен баш тарткан өлкө.

== Географиясы ==

[[Файл:Физическая география ЮАР.gif|thumb|400px| Түштүк-Африка Республикасынын физикалык географиясы]]
[[Файл:Түштүк-Африка Республикасынын картасы.png|right| Түштүк-Африка Республикасынын картасы]]

{{main| Түштүк-Африка Республикасынын географиясы| Түштүк-Африка Республикасынын климаты}}

ТАР [[Африка|Африканын]]  түштүгүндө жайгашат. Жээк сызыгынын узундугу 2 798 км түзөт. ТАР  1&nbsp;219&nbsp;912 км² аянтка ээ, аянты боюнча дүйнөдө 24-чү орунда ([[Мали]]ден кийин) турат. Өлкөнүн эң бийик тумшугу — [[Ажыдаарлар тоолору|Ажыдаарлар тоолорундагы]] [[Нжесути]] тоосу.

Түштүк-Африка Республикасында кургак [[Намиб]] [[чөл|чөлүнөн]], [[Мозамбик]]тин чыгыш чек арасы менен [[Инди океаны|Инди океанынын]] жээктериндеги [[субтропиктер|субтропиктерине]] чейин ар түрдүү [[климаттык зоналар]] көрсөтүлгөн.
 
Түштүк-Африка Республикасынын ички райондору — [[Карру]] деп таанылган, чоң, салыштырмалуу жалпак жана аз отурукташкан мейкиндик, Намиб чөлүнө жакын болгондуктан, кургап, катып бара жаткан жерлер. Тескерисинче, чыгыш жээги жакшы нымдалган жана тропикалык климатка жакын климатка ээ. Өлкөнүн четки түштүк-батышындагы климаты, [[Жер-Ортолук деңиз климаты|Жер-Ортолук деңиз климатындай]]: жаанчыл кыш жана ысык, кургак жай. Ал жакта белгилүү [[биом]] [[финбос]] жайгашкан. Атап айтканда бул жерде негизинен түштүк-африка [[вино]]су чыгарылат. Ошондой эле бул аймак жыл бою тынбай үйлөгөн шамал менен белгилүү. [[Жакшы Үмүт тумшугу| Жакшы Үмүт тумшугундагы]] шамал ушунчалык күчтүү болот, ал деңизчилерге көптөгөн ыңгайсыздыктарды туудуруп, кемелерди талкалоого чейин алып келет. Андан ары чыгыш жагында жамгыр теңдеп жаайт, ошондуктан бул аймак өсүмдүктөрдүн өсүүсү менен камсыздалган. Ошондой эле ал «Бакчалар жолу» деп да белгилүү.

[[Эркин мамлекет (Түштүк-Африка Республикасы)|Эркин мамлекет]] району — бийик платонун борборунда жайгашкан, айрыкча жалпак жер. [[Вааль]] дарыясынан түндүгүрөөктө, [[Велд]]  жакшыраак нымданат жана аябай ысык температураларга чалдыкпайт. [[Йоханнесбург]], 1740 м бийиктикте [[Велд]]дин борборунда болуп, жылына 760 мм жаан алат. Бул жерлерде кардын аз түшкөнүнө карабастан, кыш суук болот.

== Тилдери жана расмий аталыштары ==
Түштүк-Африка Республикасында 11 мамлекеттик [[Түштүк-Африка Республикасынын тилдери|тил]]  (тилдердин саны боюнча  [[Индия]] жана [[Боливия|Боливиядан]] кийинки үчүнчү өлкө<ref name="languages">{{Cite web |title=Түштүк-Африка Республикасынын тилдери |url=http://www.midas-tour.ru/country/text/47 |access-date=2013-05-25 |archive-date=2010-07-12 |archive-url=https://web.archive.org/web/20100712111723/http://www.midas-tour.ru/country/text/47 |dead-url=yes |accessdate=2013-05-25 |archivedate=2010-07-12 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20100712111723/http://www.midas-tour.ru/country/text/47 }}</ref><ref name="indian_lang">[http://www.impression.ru/India/info/India_info_510.html Индиянын тилдери] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20091001070512/http://www.impression.ru/India/info/India_info_510.html |date=2009-10-01 }}</ref>), Түштүк-Африка Республикасында 11 расмий аталышы бар:

* '''Republiek van Suid-Afrika''' ([[африкаанс]])
* '''Republic of South Africa''' ([[Англис тили|англисче]])
* '''IRiphabliki yeSewula Afrika''' ([[түштүк ндебеле]])
* '''IRiphabliki yaseMzantsi Afrika''' ([[коса (тил)|коса]])
* '''IRiphabliki yaseNingizimu Afrika''' ([[зулу]])
* '''Rephaboliki ya Afrika-Borwa''' ([[түндүк сото]])
* '''Rephaboliki ya Afrika Borwa''' ([[сесото]])
* '''Rephaboliki ya Aforika Borwa''' ([[тсвана (тил)|тсвана]])
* '''IRiphabhulikhi yeNingizimu Afrika''' ([[свази (тил)|свази]])
* '''{{unicode|Riphabuḽiki ya Afurika Tshipembe}}''' ([[венда (тил)|венда]])
* '''Riphabliki ra Afrika Dzonga''' ([[тсонга (тил)|тсонга]])

Бирок ошончолук чоң ассортиментке карабастан түштүк-африкалыктардын кээ бирлери өз өлкөсүн ''[[Азания]]'' деп атагылары келет: алар көбүнчө европалык, [[колониализм|колониалдык]] мурастан алыстагысы келген кара расисттер.


ТАРдын азыркы аймагын  алгач бушмендер (жыйноочулар), б. з. 1-миң жылдыгынын ортосунда көчмөн малчы уруулары – кой-койлор (готтентоттор) мекендеген. Кийинчерээк бантулар жер которуп келишип, жерг. калк м-н ассимиляциялашкан. 17-к-да голландиялык колониячылар (бурлар) басып кирип, жерг. калкты толук кырып, 1652-ж. Кап колониясын негиздешкен. Бул колония 1795-ж. англистерге, 1803-ж. голланддарга, 1806-ж. кайра англисттерге өткөн. Кап колониясын Англия басып алган соң, бурлар башка жерлерди колониялоого өтүп, Наталь колониясын, Трансвааль, Оранжевый респ-ларын негиздешкен. 1899-ж. англия бурларга согуш ачып    (к. Англия-Бур согушу), натыйжада Бур респ-ларын бүт караткан. 1910-ж. 31-майда Кап, Наталь колониялары, Трансвааль, Оранжевый респ-лары  Түш. Африка Союзуна  (ТАС) биригип, Британ империясынын доминиону болуп калган. Экинчи дүйнөлүк согуштан кийин ТАСтын өкмөтү расалык дискриминация жүргүзгөн. 1948-ж. расачыл реакциячыл  чөйрөгө мүдөөлөш Улуттук партия бийликке келип, алар апартеид саясатын жарыялаган. 1950-жылдары Африканын бир нече өлкөсү, дүйнөдөгү мамлекеттердин көбүнүн саясий, коомдук уюмдары ТАСга байкот жасап, көп өлкө дипл. мамилесин үзгөн. Буунун Генералдык Ассамблеясы ж-а Коопсуздук совети ТАРдын (1961-жылдан Түш. Африка Республикасы) расалык дискриминация саясатын бир нече жолу айыптаган. Натыйжада 1994-ж. ТАРдын конституциясына өзгөртүүлөр киргизилип, апартеид саясатын жоюу ж-дө расмий билдирген. Азыркы мезгилде ТАРдын жүргүзгөн саясаты социалдык ж-а саясий туруктуулукту сактоого багытталган. Коррупцияга ж-а кылмыштуулукка каршы күрөшүүгө өзгөчө көңүл бөлүнгөн. О. эле бардык өлкөлөр (а. и. Африка өлкөлөрү, АКШ, Улуу Британия ж-а Батыш Епропа ж. б.) м-н достук мамилени жакшыртууга ж-а чыңдоого аракеттенүүдө.

== Калкы ==
{{main| Түштүк-Африка Республикасынын калкы}}
Калкынын саны боюнча Түштүк-Африка Республикасы 26-чы орунда турат — өлкөдө 49,9 млн адам жашайт ([[2010 жыл]]дын июль айынын көсөткүчү).
 

Этно-расалык курамы ([[2010 жыл]]дын каттоосу боюнча):
* [[негрлер]] — 79,4&nbsp;%
* [[Түштүк-Африка Республикасындагы актар|актар]] — 9,2&nbsp;%
* [[түстүүлөр]] (негизинен мулаттар) — 8,8&nbsp;%
* [[Түштүк-Африка Республикасындагы индилер|инди]] жана азиаттар — 2,6&nbsp;%

15 жана андан жогору жаштагы калктын сабаттуулугу  (2003 жылдын көрсөткүчү боюнча):
* эркектер — 87&nbsp;%
* аялдар — 85,7&nbsp;%

=== Дини ===
{{main| Түштүк-Африка Республикасынын дини}}

=== Демографиясы ===

Өлкөдө [[Түштүк-Африка Республикасындагы актар|актардын]] саны, алардын [[Түндүк Америка|Түндүк Америкага]], [[Европа|Европага]], [[Австралия|Австралияга]] жана [[Жаңы Зеландия|Жаңы Зеландияга]] эмиграциялоосунан, акырындан азайып жатат — [[1985]]—[[2005 жыл]]дары Түштүк-Африка Республикасынан 0,9 миллионго жакын актар көчүп кетишти, көбүнчө 40 жашка чейинкилер жана алардын балдары. ТАРдагы каралардын санын, башка Африка өлкөлөрүнөн келген кара [[эмигрант]]тар өстүрүүдө.

=== Жашоо деңгээли ===
[[Файл:Cape Town Downtown.jpg|left|thumb|200px|[[Кейптаун]]]]

== Мамлекеттик түзүлүшү ==

=== Административдик бөлүнүүсү ===
{{main| Түштүк-Африка Республикасынын административдик бөлүнүүсү}}
Азыр ТАР унитардык өлкө болуп саналат. Өлкө аймагы 9 [[провинция|провинцияга]] (административдик борборго) бөлүнгөн:
[[Файл:SouthAfricaNumbered.png|thumb|300px|ТАР провинциялары]]
[[Файл:South Africa 1991.jpg| ТАР провинциялары (1991)|300px|thumb]]

# [[Батыш Кап провинциясы]] ([[Кейптаун]])
# [[Түндүк Кап провинциясы]] ([[Кимберли (Түштүк-Африка Республикасы)|Кимберли]])
# [[Чыгыш Кап провинциясы]] ([[Бишо (шаар)|Бишо]])
# [[Квазулу-Натал]] ([[Питермарицбург]])
# [[Эркин мамлекет (Түштүк-Африка Республикасы)|Эркин мамлекет]] ([[Блумфонтейн]])
# [[Түндүк-Батыш провинциясы (Түштүк-Африка Республикасы)|Түндүк-Батыш провинциясы]] ([[Мафекинг]])
# [[Гаутенг]] ([[Йоханнесбург]])
# [[Мпумаланга]] (Нелспрёйт)
# [[Лимпопо (провинция)|Лимпопо]] (Полокване)

[[1994 жыл]]га чейин ТАР [[федерация|федерация болгон]] жана  4 провинцияга бөлүнгөн: [[Кап провинциясы]], [[Наталь]], [[Кызгыл-Сары эркин мамлекет]] жана [[Трансвааль]]. Мындай бөлүнүүлөр Түшүк Африканын колония болгонун чагылдырат.
Ошондой эле, 1951 жылдан 1994 жылга чейин ТАРда [[бантустан]] — [[автономия|автономиялар]] болгон. Бантустандардын сыртында кара калктардын укугу дээрлик чектелүү болгон. Алардын төртү «эгемендүүлүк» алышты (ушул себептен алардын жашоочуулары ТАР граждандыгынан айрылышкан), бирок, алардын көзкарандысыздыгын ТАРдан башка бир да өлкө тааныган жок:

* Бопутатсвана ([[тсвана (эл)|тсвана]]) — «эгемендүүлүгү»  [[1977 жыл]]дын [[6 декабрь|6 декабрынан]]
* Транскей ([[коса (эл)|коса]]) — «эгемендүүлүгү»  [[1976 жыл]]дын [[26 октябрь|26 октябрынан]]
* Сискей (коса) — «эгемендүүлүгү»  [[1981 жыл]]дын [[4 декабрь|4 декабрынан]]
* [[Венда (бантустан)|Венда]] ([[венда (эл)|венда]]) — «эгемендүүлүгү»  [[1979 жыл]]дын [[13 сентябрь|13 сентябрынан]]

Башка бантустандар ТАР юрисдикциясында болушкан:

* Газанкулу ([[тсонга (эл)|тсонга]])
* Кангване ([[свази]])
* Квандебеле ([[ндебеле (эл)|ндебеле]])
* [[Квазулу (бантустан)|Квазулу]] ([[зулусы]])
* [[Лебова]] (түндүк [[сото (эл)|сото]])
* [[Кваква]] (түштүк сото)

==== Борбору ====
[[Файл:Old Arts Faculty Building, University of Pretoria.jpg|thumb|right|[[ Претория университети]]]]
Өлкөнүн [[өкмөт]]ү жайгашкандыгына байланыштуу, [[Претория]] расмий түрдө Түштүк-Африка Республикасынын «негизги» борбору болуп саналат<ref>[http://www.southafrica.info/about/geography/geography.htm SouthAfrica.Info website by International Marketing Council of South Africa :: Geography] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090312060717/http://www.southafrica.info/about/geography/geography.htm |date=2009-03-12 }} (англ.)</ref>.Калган эки бийлик бутагы башка эки шаарда жайгашкан: парламент —  [[Кейптаун]]да, Жогорку сот — [[Блумфонтейн]]де. Ал эки шаар да борбор катары саналышат. 

Кээде Преториянын аталышы, [[Тшване]] деп өзгөргөн дешет. Бул туура эмес: Тшване — провинциядан бир баскыч төмөн турган (сөз [[Гаутенг]] провинциясы тууралуу жүрүүдө) шаардык муниципалитеттин, административдик бирдиктин аталышы. Тшване муниципалитетинин курамына Претория, [[Центурион (Түштүк-Африка Республикасы)|Центурион]] (мурдагы [[Фервурдбург]]), [[Сошангуве]] шаарлары жана бир нече майда областтар кирет.

=== Башкаруу формасы ===
{{main|Түштүк-Африка политикасы}}

ТАР — парламенттик  [[республика]]. Президент өзүнүн дээрлик баардык чечимдеринде парламенттин колдосууна таянат. 30 жаштан жогору жаштагы ТАРнын граждандары президенттикке талапкерлигин коё алышат.

ТАР [[парламент|парламенти]] эки палатадан турат: Провинциялар улуттук кеңеши (жогорку палата — 90 мүчө) жана Улуттук ассамблея (400 мүчө). 

=== Министрликтери ===
* [[Түштүк-Африка Республикасынын базалык билим министрлиги]]
* [[Түштүк-Африка Республикасынын ички иштер министрлиги]]
* [[Түштүк-Африка Республикасынын жогорку билим жана окутуу министрлиги]]
* [[Түштүк-Африка Республикасынын мамлекеттик мекемелер министрлиги]]
* [[Түштүк-Африка Республикасынын саламаттыкты сактоо министрлиги]]
* [[Түштүк-Африка Республикасынын искусство жана маданият министрлиги]]
* [[Түштүк-Африка Республикасынын оңдоп-түзөө мекемелер министрлиги]]
* [[Түштүк-Африка Республикасынын кооперативдик башкаруу жана традициялык иштер министрлиги]]
* [[Түштүк-Африка Республикасынын илим жана технология министрлиги]]
* [[Түштүк-Африка Республикасынын коргоо жана согуштук ветерандар министрлиги]]
* [[Түштүк-Африка Республикасынын коомдук иштер министрлиги]]
* [[Түштүк-Африка Республикасынын айлана-чөйрө министрлиги]]
* [[Түштүк-Африка Республикасынын суу ресурстары боюнча суроолор министрлиги]]
* [[Түштүк-Африка Республикасынын полиция министрлиги]]
* [[Түштүк-Африка Республикасынын байланыш министрлиги]]
* [[Түштүк-Африка Республикасынын айыл-чарба, балык-чарба жана балык кармоо министрлиги]]
* [[Түштүк-Африка Республикасынын айылдык өнүгүү жана жер реформалар министрлиги]]
* [[Түштүк-Африка Республикасынын соода жана өндүрүш министрлиги]]
* [[Түштүк-Африка Республикасынын транспорт министрлиги]]
* [[Түштүк-Африка Республикасынын туризм министрлиги]]
* [[Түштүк-Африка Республикасынын юстиция жана конституциялык өнүгүү министрлиги]]

== Укугу ==

=== Жазык укугу ===

== Экономикасы жана улуттук чарбасы ==
{{main|Түштүк-Африка экономикасы}}

ТАР — Африка континентиндеги эң өнүккөн жана ошол эле учурда жалгыз [[Үчүнчү дүйнө|Үчүнчү дүйнөгө]] кошулбаган өлкө.2009-чу жылга ИДП 505 млрд долл. түздү (дүйнөдө 26-чы орунда). ИДП өсүшү 5 % деңгээлде болгон, 2008 жылы — 3 %.Рыногу активдүү кеңейип жатканына карабастан, өлкө дагы деле [[Өнүккөн өлкөлөр|дүйнөдөгү өнүккөн өлкөлөрдүн]] катарына кире элек. 

Акча бирдиги: Түштүк-Африка рэнди 100 центке барабар. Монеталары 1, 2, 5, 10, 20, 50 цент, 1, 2, 5 ранд, банкноттору — 10, 20, 50, 100 жана 200 ранд.

Негизги импорт: нефть,азык-түлүк , химиялык товарлар; экспорт: алмаз, алтын, платина, машиналар, автомобилдер, жабдуулар. Импорт (91 млрд долл. 2008 жылы) экспорттон ашат (86 млрд долл. 2008 жылы).

[[Forbes (журнал)|Forbes]] журналынын бизнес баштоо ыңгайлуулугу боюнча өлкөлөр рейтингинде 39-чу орунда турат.
 
[[Африка, Кариб бассейни жана Тынч океан регионунун өлкөлөрү|АКТ өлкөлөрүнүн]] эл аралык уюмуна кирет.

=== Жумушчу күчү ===
Түштүк Африканын 49 миллион калкынын 18 миллиону гана ишке жарактуу. Жумушсуздар — 23 % (2008 жылы).

Ишке жарактуулардын 65 % кызмат чөйрөсүндө, 26 % — өнөр-жайында, 9 % — айыл-чарбасында (2008 жылы) эмгектенишет.

=== Элдик чарба тармагы ===

==== Өндүрүп чыгаруу өнөр-жайы ====

==== Айыл-чарбасы ====

==== Вино жасоочулугу ====
{{main| Түштүк-Африка Республикасынын вино жасоочулугу}}

==== Мал-чарбасы ====
[[Файл:2ankole cattle.jpg|thumb|300px]]

==== Балык кармоосу<ref>[http://www.country-data.com/cgi-bin/query/r-12153.html Fishing in South Africa], Country-Data (аңглис тилинде)</ref> ====
Балык кармоо боюнча ТАР Африкада алдыңкы орунду ээлейт (жылына 1 млн тоннага жакын).
Негизги объекттер — сардина, сельдь, хек, анчоус, деңиз окуну,
скумбрия, треска, кап лососу, макрель, монкфиш. Ошондой эле, креветкалар, омарлар, лангусттар, осьминогдор, акулалар да өндүрүлөт.

==== Токой-чарбасы ====
Негизги зона — Квазулу-Наталь провинциясынын түштүк бөлүгү.

Жалпы экспорттун 35-40 % айыл-чарбасы түзөт, Түштүк-Африка ИДПнын 5 % түзөт.

=== Мамлекеттин экономикалык саясаты ===

{{кошумча караңыз| Түштүк-Африка Республикасынын ири компаниялары}}

== Маданияты ==
Түштүк-Африка маданияты ар түрдүүлүгү менен айырмаланат. Эң биринчиден, эки маданияттын  айкалышы: традициялык жана азыркы кездеги маданияты.

=== Салттык маданияты ===
Банту, бушмендер жана готтентоттор сыяктуу көптөгөн жергиликтүү калктар традициялык маданиятка өзүнүн салымдарын кошушту. [[Протея]] гүлү— ТАРнын улуттук символу.

=== Азыркы кездеги маданияты ===

==== Искусствосу ====

[[Файл:Jan Ernst Abraham Volschenk00.jpg|thumb|[[Волсхенк, Ян|Ян Волсхенк]],  Риверсдейл тарапта Лангеберген тоолору кечинде (1927).]]

1930-чу жылдарда кара сүрөтчүлөр чыгып башташты. 1947 жылдан баштап Францияда жашаган [[Секото, Жерард|Жерард Секото]], жана  [[Пемба, Жорж|Жорж Пемба]] кара шаардык искусство жанрынын негиздөөчүлөрүнүн бири болуп саналышат.

== Спорту ==

[[1995 жыл]]ы ТАР [[регби боюнча дүйнө чемпиондугу|регби боюнча дүйнө чемпиондугун]] кабыл алды.Финалдык оюнда Жаңы Зеландияны жеңди<ref name="wcweb">{{cite web|publisher=worldcupweb.com|title=The History of RWC|url=http://www.worldcupweb.com/rugby/results/|accessdate=25 апреля 2006|archiveurl=https://www.webcitation.org/68cdyMsm8?url=http://www.worldcupweb.com/rugby/results/|archivedate=2012-06-22|dead-url=no}}</ref>.<br />
[[2010 жыл]]ы ТАР [[Футбол боюнча дүйнө чемпиондугу 2010|футбол боюнча дүйнө чемпиондугу 2010]] өткөрдү.


== Дагы караңыз ==
* {{Макалалар дарагы|Түштүк-Африка Республикасы }}
{{columns-list|2|
* [[Түштүк-Африка Республикасынын виза саясаты]]
* [[Мандела, Нельсон|Нельсон Мандела]]
* [[Бота, Питер Виллем]]
* [[Фервурд, Хендрик]]
* [[Шектер, Жоди|Жоди Шектер]]
* [[Нксумало, Генри]]
}}

== Шилтемелер ==
{{reflist}}
{{Навигация
|Тема= Түштүк-Африка Республикасы
|Уики-жаңылык= Түштүк-Африка Республикасы
|Уики-казына=Category:South Africa
|Уики-цитата=
|Уики-сөздүк=
|Уикиверситет=
|Уикитүрлөр=
}}
* [http://www.gov.za/ ТАР өкмөтүнүн сайты] {{ref-en}}
* [http://www.vokrugsveta.ru/country/?vs=1&country_id=287 Бардыгы ТАР тууралуу] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20071007131355/http://www.vokrugsveta.ru/country/?vs=1&country_id=287 |date=2007-10-07 }} «Вокруг Света» журналынын сайтындагы тандалма макалалар жана сюжеттер
* [http://www.velesova-sloboda.org/right/zhukov-aparteid.html Дмитрий Жуков. Апартеид. Режим тарыхы] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130530094903/http://www.velesova-sloboda.org/right/zhukov-aparteid.html |date=2013-05-30 }}
* [http://proyuar.ru ТАР тууралуу] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20100311051103/http://proyuar.ru/ |date=2010-03-11 }}
* [http://venus.unive.it/riccardozipoli/demo/galleries_collections.php?a=165&n=12&d=SOUTHAFRICA&pagine=1&paginazione=3 Фотогалерея]
* [http://www.capetownru.com/ ТАР] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140829122043/http://capetownru.com/ |date=2014-08-29 }} Саякатчылар үчүн

{{Африка өлкөлөрүнүн тизмеси}}
{{Түштүк-Африка Республикасы темаларда}}
{{Африка бирлиги}}
{{Түштүк-Африка бажы бирлиги}}
{{Улуттар Шериктештиги}}
{{БРИК}}
{{Түштүк-Африка Республикасынын тилдери}}

[[Категория:Түштүк-Африка|*]]
[[Категория:Унитардык мамлекеттер]]
[[Категория:Англис-тилдүү өлкөлөр жана аймактар]]