Университет

Университет (лат. universitas – жыйынды) – жогорку окуу жай. Анда жогорку жана кесиптик билим берүү боюнча кеңири багыттагы (адистиктердеги) программалар ишке ашырылат; жогорку адистиктеги илимий, илимий педагогикалык кызматкерлерди даярдоону, кайра даярдоону же кесиптик даярдыгын арттырууну ишке ашырат; илимдин кеңири багыттары боюнча түпкүлүктүү жана колдонмо илимий изилдөө иштерин аткарат; өз ишмердик тармагындагы жетектөөчү илимий жана усулдук борбор болуп саналат, ар кандай академиялык деңгээлдерде (ассоциацияланган, бакалавр, магистр жана докторантурада) жана ар кандай дисциплиналарда университет даражаларын берет.

Заманбап университеттерге абдан окшош эң байыркы институт Платондун Академиясы негизделгенден алты жарым кылым өткөндөн кийин Афинадагы Академиянын Бакчасында, Академус өрөөнүндө ачылган жана ортотончу кылымдарда Европада университеттер тутуму Италиядагы Болонья Университетинде түптөлгөн.

Тарых

Эски убакыт

Университеттин аныктамасына ылайык, дүйнөдөгү байыркы университет экендиги жөнүндө көптөгөн талаш-тартыштар бар; Бирок, мындай билим берүү борбору Чыгыштын байыркы цивилизацияларында түзүлгөн. Университетти студенттик мекеме деп эсептесек, Платондун академиясы Батыштагы эң байыркы университет болгон жана бул дооматка тарыхый далилдер бар. Латын сөзү "universitas" байыркы Грецияда жана Римде Платондун академиясынын өзгөчөлүктөрүн сүрөттөө үчүн биринчи жолу колдонулган.

Эгерде биз университетти бир гана жогорку билим берүүчү мекеме деп эсептесек, анда биздин заманга чейин 21-кылымга чейин ачылган Кытайдагы Шанхай университетин эң байыркы университет деп атасак болот; Миф болбогондо. Константинополь Университети (Византия империясынын мезгилинде) биздин замандын 849-жылы Император Бардас (Император Майкл IIIнин Вицеройу) буйругу менен калыбына келтирилген. Бул университет өзүнүн илимий-изилдөө жана билим берүү ишмердүүлүгү, өзүн-өзү башкарууну сактоо жана академиялык көзкарандысыздык менен жалпысынан заманбап академиялык мүнөздөмөлөргө ээ биринчи жогорку окуу жайы катары таанылат.

Билим берүү Индиянын Бихар шаарындагы Наланда университетинде биздин заманга чейинки 5-кылымда болуп, анын бүтүрүүчүлөрү университет даражасына ээ болушкан. Жакында бузулган үчүнчү университет Ориссадагы Ратнажири университети. Аль-Азхар университети X кылымда Египеттин Каир шаарында ачылган. Байыркы Индиянын Тексашайла Наланда, Виграмасилла жана Канчипура шаарлары байыркы Азиядагы студенттер катышкан Чыгышта абдан популярдуу билим берүү борборлору болгон. Айрыкча, белгилүү Буддисттер университетинин борбору болгон Наландага Кытайдан, Чыгыш Азиядан, Борбордук Азиядан жана Түштүк-Чыгыш Азиядан миңдеген буддист ойчулдар жана студенттер, ошондой эле көптөгөн ирандык жана ортоңку чыгыш студенттери тартылган. Университеттик даражаны берүү ал кезде кеңири тараган эмес, бирок Кытайда (академиялар), Грецияда (академиялар) жана Иранда илгерки жогорку окуу жайлары болгон.

Бул мектеп биздин заманга чейин 387-жылы Афинага жакын жерде грек философу Платон тарабынан Акадимус деген ат менен негизделген жана студенттерге философия, математика жана гимнастика сабактарын берген жана кээде университет катары эсептелген. Маанилүү билим берүү мекемелери бар башка грек шаарларына медициналык окуу жайы болгон Гиппократ сарайы жана философия мектеби болгон Гудс кирет. Кийинки классикалык институт - бул абдан белгилүү болгон Александрия музейи жана китепканасы .

Ирандагы жана Ислам дүйнөсүндөгү заманбап университеттерге окшош академиялык мекемелер Аль-Азхарга чейин эле болгон.

Байыркы Кытайда Батыш дүйнөсүнүн университеттери менен бирдей роль ойногон бир нече жогорку окуу жайлары болгон. Биздин заманга чейинки 21-кылымда Кытайда Шаньян деп аталган жогорку билим берүү мекемеси түзүлгөн (Шанг - жогору жана жогору, Ян - мектеп дегенди билдирет), анын негиздөөчүсү Сюнь (б.з.ч. 2357-2377-жылдар аралыгында) Йою доорунда жашаган. . Жогорку билим берүү борборлору Чжоу династиясы (б. З. Ч. 1046 - 249), Хань династиясындагы Тайху (б.з.ч. 202 - б. З. 220) жана Гозицзян династиясынын мезгилинде Пхеньяндын борбордук империялык мектебине чоң таасирин тийгизген болушу мүмкүн. . Нанкин Университетинин тарыхы 258-жылы Нанкин Падышалык мектебинин түптөлүшүнөн башталат жана Падышалык Нанкин Университети 470-жылы беш факультетте окутуу жана изилдөө иштерин айкалыштырган биринчи институт болуп калган. Ар бир династияда бир гана борбордук падыша мектеби болгон, ал ар дайым өкмөттүн борборунда болуп, билим берүүнүн эң жогорку деңгээлин сунуш кылган. Тан династиясынын мезгилинде VIII кылымдан баштап Шуйван академиясы деп аталган дагы бир билим берүү мекемеси болгон. Бул борборлор көбүнчө жеке менчикте болгон жана өкмөт айрымдарына жардам берген. Миңдеген адамдар Кытайда активдүү болушкан жана алардын квалификациясы ар кандай болгон. Өнүккөн храмдардын ичинен Юлу Шуян жана Билдонг Шуянды жогорку билим берүү борборлору деп эсептесек болот. Байыркы Кытайда империянын бардык маселелери билимге ээ болуп, бийликке өткөрүлүп берилген, ал эми Суй династиясы (581-618) мезгилинде мамлекеттик кызматкерлерди баалоо жана тандоо үчүн сынак өткөрүлгөн.

Каро Лингяндын убагында Улуу Карл азыркы Германиянын Ахен шаарында "Скола палатина" деп аталган модель академиясын негиздеген. Бүгүн Брексагата академиясы деп аталган дагы бир университет 798-жылы каролингдердин лидери тарабынан негизделген. Университет Нуво аймагында, азыркы Францияда жайгашкан. Жалпысынан, ойчулдардын, жогорку класстардын, дин кызматкерлеринин жана Улуу Карлдын өзүнүн максаты - жалпы коомду, жалпы эле ак сөөктөрдүн балдарын тарбиялоо, өз жерлерин башкарууну, жерлерин кол салуудан жана туура эмес пайдалануудан коргоону үйрөнүү.

Биринчи доордун заманбап университеттери

Эрте заманбап доордо (он бешинчи кылымдын аягынан 1800-жылдарга чейин) европалык университеттер эбегейсиз чоң өсүшкө, өндүрүшкө жана инновациялык изилдөөлөргө күбө болушкан. Орто кылымдын аягында, биринчи европалык университет негизделгенден болжол менен 400 жылдан кийин, Европа боюнча жыйырма тогуз университет болгон. XV кылымда жыйырма сегиз жаңы университет, 1500-1625-жылдар аралыгында дагы он сегиз университет түзүлгөн. Бул өсүү темпи 18-кылымдын аягына чейин уланып, 18-кылымдын аягында Европада 143 университет болгон, алардын эң жогорку тыгыздыгы Германия, Италия, Франция жана Испаниядан келген.

Университеттердин өсүшү сөзсүз түрдө бирдей болгон эмес жана 17-кылымда университеттердин көбөйүшүнө терс таасирин тийгизген окуялар көп болгон. Ар кандай согуштар, айрыкча Отуз жылдык согуш Европанын ар кайсы мезгилдеринде университеттин атмосферасын бузду. Согуш, чума, ачарчылык, диктатура, диний бийлик жана структуранын өзгөрүшү көбүнчө университетке колдоо көрсөткөн коомдорго терс таасирин тийгизген.

Заманбап университеттер

18-кылымда университеттер академиялык журналдарды чыгарышса, 19-кылымдан баштап Германия жана Франциядагы университеттер үлгү катары колдонула баштаган. Германиялык модель же Гумбольдт моделин университеттердеги эркиндик, семинарлар жана лабораториялар жөнүндө кам көргөн Вильгельм фон Гумбольдт баштаган. Университеттин француз модели катуу тартипке салынып, университеттин бардык тарабын көзөмөлдөп турган.

19-20-кылымдарда университеттер илимге чоң маани берип, ал тез арада көпчүлүккө жеткиликтүү болуп калган.

Кирүү сынагы

Кирүү сынагы - көптөгөн өлкөлөрдө студенттерди ЖОЖга кабыл алуу үчүн өткөрүлүүчү сынак.

Колдонулган адабияттар

• Юридика аталгылары менен түшүнүктөрүнүн орусча-кыргызча түшүндүрмө сөздүгү. Илимий-маалымдама басылыш/АРД/Чекки долбоору, авторлор жамааты. – Б.: 2005, ISBN 9967-428-14-7