Игала (эл)
Ига́ла (окпото, квотто, игара, атагара) — Нигериянын түштүк жана түштүк-чыгыш штаттарында жашаган эл.
Саны 2 млн адам.
| Ига́ла | |
 Игала бийчилери | |
| Мамлекеттер жана аймактар | |
|---|---|
|
Бардыгы: 2 млн адам | |
| Тили |
игала |
| Дини |
протестантизм, |
| Расалык тиби | |
Тил
Игала тили бенуэ-конго уясынын йоруба бутагына кирет.
Игаланын бир нече негизги диалектилери бар, алар — борбордук, ида, эбу, ибажи, анкпа, ифе, окугу, аньюгба.
Жазуусу латын алфавиттин негизинде. Башталгыч мектепте окутулат.
Ошондой эле хауса жана англис тилдерин колдонот.
Дин
Калктын жарымынан көбү христиандар (протестанттар).
Калктын 30% жергиликтүү салттуу ишенимдерди (анимизм, ата-бабалар жана жаратылыш күчтөрүнүн культтары, реинкарнацияга ишенүү) карманышат.
10% — мусулмандар (сүннөттөр) түзөт.
Чарбалык иштер
Негизги салттуу кесиптери — кол менен иштетилген жер чарбасы (ямс, жүгөрү, сорго, таруу, жашылчалар, пахта, какао) жана малчылык (ири жана майда мүйүздүү мал).
Көбүнчө аялдар жер менен иштешет. Эркектер жер тилкелерин тазалашат жана мал жайышат.
Ошондой эле жыйноочулук (каучук жана май пальманын жемиштерин чогултуу), балык уулоо жана аңчылык менен да алектенишет.
Кол өнөрчүлүк
Булгаарыдан буюмдарды, балык уулоочу торлорду жана карапа идиштерди жасашат.
Жыгач оюм (маска, икенга айкели).
Кийим
Игал кийими — жамбашка оролуп, бир учу ийнине ыргытылган кездеме. Хауса тибиндеги кийимдер кеңири таралган.
Тамак-аш
Улуттук тамак-аштын негизин өсүмдүк тамактары — ботколор, сорполор, пальма майы менен татытылган кайнатылган жана бышырылган жашылчалар түзөт.
Турак жай
Калктуу конуштардын көпчүлүгү айылдык типтеги, алардын так планы жок. Бир нече кепе, планы боюнча тегерек, чатыры конус жана сокмо (чопо) дубалдары менен үй чарбачылыгын түзөт.
Коом, салттар
Коомдо чоң үй-бүлө жамааттары, патрилинейлик уруулук уюм, эркектердин жашыруун коомдору, бий союздары сыяктуу салттуу коомдук түзүлүштөр сакталып калган.
Календарлык салттар өнүккөн.
Элдин эң чоң майрамы ата-бабаларды эскерүүгө арналган эгу майрамы, ошондой эле очо аңчылык салтанаты болуп эсептелет.
Эгиздөө жана скарификация (ритуалдык тырык түшүрүү) практикаланат.
Тарых
Игала йорубалар менен жалпы ата-теги бар деп эсептелет.
13—16-кылымдарда Игала алгачкы саясий бирикме жана анын Ида борбор шаары түзүлгөн.
16-кылымдын башынан тартып анын Байыркы Бенин жана нупе башчылары менен тыгыз байланышы түзүлгөн.
18-кылымда экономикалык негизи кул соодасы болгон.
19-кылымда — пальма майы.
19-кылымдын ортосунан баштап Насарава фульбе эмирлигине көз каранды болгон.
Колдонулган адабият
[түзөтүү | булагын түзөтүү]Исмагилова Р. Н., Попов В. А. Игала // Народы и религии мира / Глав. ред. В. А. Тишков. М.: Большая Российская Энциклопедия, 1999.
Булактар
[түзөтүү | булагын түзөтүү]- https://bigenc.ru/ethnology/text/1999412 Archived 2022-09-20 at the Wayback Machine