Неоклассицизм
Неоклассицизм (фр. neo-classicisme) — антикалык мезгилдин, Кайра жаралуу доорунун жана классицизмдин классикалык традицияларынын негизинде 19-кылымдын 2-жарымында – 20-кылымдарда пайда болгон көркөм агымдардын жалпы аталышы.
1870–80-жылдары немецтик «неоидеалисттер» — сүрөтчүлөр Х. Маре, А. Фейербах, скульптор А. Хильдебранд турмуштун карама-каршылыктарына «түбөлүктүү» эстетикалык нормаларды каршы коюшкан. Классикалык салт индивидуалисттик өзүм билемдикке каршы коюлган (20-кылымда Франциядагы архитекторлор О. Перре, Германияда П. Беренс, Орусияда И. В. Жолтовский, И. А. Фомин; француз скульптору А. Майоль, Орусияда А. Т. Матвеев).
Неоклассицизм менен байланышкан Германиядагы «жаңы заттуулук» жана Италиядагы «метафизикалык живопись» деп аталган агымдар адамдын дүйнөдөн жатыркап, чочуркап калгандыгын чагылдырышкан. Чындыктын апологиясы ме-нен 1910–20-жылдардагы Улуу Британиянын (Э. Лаченс) жана 1950–60-жылдардагы АКШнын (Э. Стоун) архитектурасындагы, 1930-жылдардагы америкалык живопистеги (регионализм) неоклассицизм тыгыз байланышкан. Неоклассицизмди көп учурда 17-кылымдагы классицизмден айырмалан-ган 18-19-кылымдагы классицизм деп да аташат. Адабий неоклассицизм (20-кылымдагы француз акындарынын «роман мектеби») антикалык жана классицисттик трагедия менен лирикага багыт алгандыгы, стилдин өтө баса көрсөтүлгөн адептүүлүгү, тактыгы жана түшүнүктүүлүгү менен айырмаланат да, декаданска да, реализмге да каршы маанай күткөн.
Живопись, сүрөт жана гравюра
[түзөтүү | булагын түзөтүү]Живопистеги неоклассицизм 1785-жылы Париж салонунда Жак-Луи Дэвиддин "Горациевдин Клятвы" чыгармасынын сенсациялуу ийгилигинен улам жаңы багытка ээ болду.[1][2][3] Бул чыгарма республикандык адеп-ахлактыкты эскертип турганы менен, аны жазууга Дэвид Римде туруп королдук бийликтен буйрук алган. Дэвид идеалисттик стилди драматизм жана чечкиндүүлүк менен айкалыштыра алган. Борбордук перспектива сүрөткө перпендикуляр болуп, аны сүрөттүн артында жайгашкан күңүрт аркада баса белгилейт. Бул жерде каармандар героикалык фигурадай жайгашып, жасалма жарык жана опера коюулары менен байланыштырат, ошондой эле Николя Пуссендин классикалык колорити менен коштолот. Дэвид француз искусствосунун лидери болуп тез эле таанылды, ал эми Француз революциясынан кийин саясатчы болуп, искусство тармагындагы мамлекеттик колдоолорду көзөмөлдөп калды.[4][5] Ага Наполеон мезгилинде таасирин сактап калуу мүмкүн болду, ачык пропагандалык иштерге багыт алып, бирок Бурбондордун реставрациясынын убагында Францияны таштап, Брюсселге кетүүгө аргасыз болду.
Неоклассицизм живописинде жаңы багытты Жак-Луи Давиддин «Горацийлердин анты» картинасын Париж салонунда 1785-жылы чоң ийгиликке жетишкенден кийин тапты.[6][7] Картина республикалык адеп-ахлактарга арналганына карабастан, ал королдук өкмөт тарабынан заказ кылынган жана Давид аны Римде тартуу керектигин талап кылган.[8][9] Давид идеалисттик стилди драматизм жана күчтүүлүк менен айкалыштырууга жетишкен. Борбордук перспектива картинанын жазыктыгына перпендикулярдуу жана арканы артынан жарыктандыруу менен баса белгиленген, анын фонунда каармандуу фигуралар фриз сыяктуу жайгашкан, жасалма жарык жана операнын коюлушуна, ошондой эле Никола Пуссендин классикалык түстүү гаммасына ишарат кылат. Давид француз искусствосунун лидери болуп тез эле өзүн көрсөтүп, Француз революциясынан кийин искусствого мамлекеттик колдоонун көпчүлүгүн контролдогон саясатчы болду.[10] Ал өзүнүн таасирин Наполеон мезгилинде ачык пропагандалык иштерге кайрылып, сактап калган, бирок Бурбондордун реставрациясынан кийин Франциядан чыгып, Брюсселге сүргүнгө кетүүгө аргасыз болгон.
Дэвиддин көптөгөн окуучуларынын арасында Жан-Огюст-Доминик Энгр да болгон, ал узакка созулган карьерасы бою өзүн классицист деп эсептеген,[11][12] таланттуу стили менен неоклассицизмдин негизги байлыгына айырмаланып турганына карабастан. Анын чыгармаларындагы сүрөт тартуу ар дайым үстөмдүк кылып турган. Ал 60 жылдан ашык убакыт бою, 1802-жылдан баштап импрессионизм пайда болгонго чейин Салондо көргөзмөлөргө катышып келген, бирок анын стили бир жолу калыптангандан кийин аз гана өзгөргөн.[13][14]
Швейцариялык Генри Фузели карьерасынын көбүн Англияда өткөргөн жана анын негизги стили неоклассицизмдин принциптерине негизделсе да, сюжеттери жана чечмелөөлөрү көбүнчө романтизмдин "готикалык" багытына ылайык келген жана драматизм жана жүрөк толкутуу максатын көздөшкөн[15][16][17].
Музыка
[түзөтүү | булагын түзөтүү]Музыкадагы неоклассицизм бир бүтүн багытты түзбөсө да, 19-кылымдын аягы – 20-кылымдын башындагы музыкадагы тил менен формаларды бир кыйла татаалдаштырып жиберген айрым композиторлорго реакция катары пайда болгон. Мындай музыка Ф. Бузонинин, А. Казелланын, П. Хиндемиттин, И. Ф. Стравинскийдин чыгармаларында чагылдырылган. Эски, байыркы музыканын айрым формалары менен стилисттик белгилерин калыбына келтирүү неоклассицизмде музыкалык тилди жаңылоо менен айкалыштырылган.
Колдонулган адабияттар
[түзөтүү | булагын түзөтүү]- Философия: энциклопедиялык окуу куралы/Мамлекеттик тил жана энциклопедия борбору.-Б.: 2004, ISBN 9967-14-020-8
Булактар
[түзөтүү | булагын түзөтүү]- ↑ Neoclassicism Movement Overview. www.theartstory.org. Текшерилген күнү 25 -сентябрь (аяк оона) 2024.
- ↑ Oath of the Horatii. www.sartle.com. Текшерилген күнү 25 -сентябрь (аяк оона) 2024.
- ↑ Why did Jacques-Louis David painting The Oath of the Horatii?. www.raiseupwa.com. Текшерилген күнү 25 -сентябрь (аяк оона) 2024.
- ↑ Jacques-Louis David: Political Revolutionary & Propagandist. www.byarcadia.org. Текшерилген күнү 25 -сентябрь (аяк оона) 2024.
- ↑ Jacques-Louis David’s frames: Revolution, Empire and beyond. theframeblog.com. Текшерилген күнү 25 -сентябрь (аяк оона) 2024.
- ↑ Renaissance to Neoclassicism - Neoclassicism. www.historyofcreativity.com. Текшерилген күнү 22 Апрель 2025.
- ↑ French Neoclassicism. arthistoryunstuffed.com. Текшерилген күнү 22 Апрель 2025.
- ↑ Jacques Louis David’s Oath of the Horatii. www.kellybagdanov.com. Текшерилген күнү 22 Апрель 2025.
- ↑ Oath of the Horatii by Jacques-Louis David – Top 12 Facts. art-facts.com. Текшерилген күнү 22 Апрель 2025.
- ↑ Jacques-Louis David: Painter And Revolutionary. www.thecollector.com. Текшерилген күнү 22 Апрель 2025.
- ↑ The Great Odalisque by Jean-Auguste Dominique Ingres. painting-planet.com. Текшерилген күнү 25 -сентябрь (аяк оона) 2024.
- ↑ The 19th century paintings saw significant and swift changes in Europe. nyelizabeth.com. Текшерилген күнү 22 Апрель 2024.(жеткиликсиз шилтеме)
- ↑ Jean-Auguste-Dominique Ingres. impressionistarts.com. Текшерилген күнү 25 -сентябрь (аяк оона) 2024.
- ↑ Jean-Auguste-Dominique Ingres Biography. www.myddoa.com. Текшерилген күнү 25 -сентябрь (аяк оона) 2024.
- ↑ The Story in Paintings: Henry Fuseli, Swiss Gothic. eclecticlight.co. Текшерилген күнү 25 -сентябрь (аяк оона) 2024.
- ↑ Henry Fuseli. artvee.com. Текшерилген күнү 25 -сентябрь (аяк оона) 2024.
- ↑ Shock and awe: the imaginative work of Henry Fuseli. the-past.com. Текшерилген күнү 25 -сентябрь (аяк оона) 2024.