Пскем пиязы
Пскем пиязы (лат. Allium pskemense, B. Fedtsch.) - Бийиктиги 40-80 см ге чейин жеткен көп жылдык өсүмдүк. Бир нече пияз түбү кыска, жоондугу 4-5 см жана сырткынан кара-күрөң, ичинен кызгылт-күрөң түстөгү кабыгы менен капталган сабак-тамырда жайгашкан. Сабагында көпкөлөң тарткан томпогу бар. Жалбырактарынын ичи көңдөй, түтүк сыяктуу узун, 3 санда, сабагынан кыска келет. Чатыр гүлү шар сымал, кабы чатыр гүлүнө теңдеш. Гүлдөрү 6 мм ге жакын, ак түстө. Аталык жипчеси гүл коргонунан узунураак, тегинен бири-бири менен биригип, учунан өз ара шакекче сымал бекиген. Тектеш түр Ошанин пиязынан айырмасы - гүл коргонунун жалбыракчалары жана аталык жипчеси чоңураак жана тегинен шакекче сымал биригип турат.
Биологиялык өзгөчөлүктөрү[түзөтүү | булагын түзөтүү]
Июнң айында гүлдөп, июлда уруктайт. Уругу аркылуу көбөйөт. Уругунун өнүмдүүлүгү начар - 1-3 %. Жалпы жана өлкөдө таралышы. Батыш Тянь-Шань (Өзбекстан, Түштүк Казакстан, Кыргызстан). Кыргызстанда – Чаткал тоо кыркасы.
Өсүү шарттары[түзөтүү | булагын түзөтүү]
Аска-зоолордун жаракалары, орто тоо алкактарындагы таштак беттерде өсөт.
Саны[түзөтүү | булагын түзөтүү]
Чектелген.
Чектөөчү факторлор[түзөтүү | булагын түзөтүү]
Жергиликтүү калк тамак-аш катары колдонот. Чарбачылыкка жерлерди өздөштүрүүдөн өсүү шарттары начарлап кеткен.
Өстүрүү[түзөтүү | булагын түзөтүү]
КР УИАнын Ботаникалык багынын шарттарында пияз түбүнөн бир нече түп өстүрүлгөн. Өсүп-өнүүсү жакшы.
Уюштурулган коргоо аракеттери[түзөтүү | булагын түзөтүү]
СССРдин (1975), Казак ССРинин (1981), Өзбек ССРинин (1984), Кыргыз ССРинин (1985) кызыл китептеринде катталган.
Коргоо үчүн зарыл аракеттер[түзөтүү | булагын түзөтүү]
Атайын коргоо аракеттери иштелип чыккан эмес. Пияз түбүн казып алууга тыюу салып, маданий өсүмдүк катары өстүрүү зарыл.
Статусу[түзөтүү | булагын түзөтүү]
EN. Өтө сейрек кездешкен, саны азайып бара жаткан Батыш Тянңшандын эндем түрү.
Колдонулган адабияттар[түзөтүү | булагын түзөтүү]
- Кыргыз Республикасынын Кызыл китеби 2-басылышы – Бишкек: 2006. – 544 б. – ISBN 9967-23-367-2