Робинзон Крузо (роман)

"Робинзон Крузо" (англ. Robinson Crusoe ) — англис жазуучусу Даниел Дефонун (1660-1731) 1719-жылы апрелде жарык көргөн , адамдын табият менен байланышта адеп-ахлактык жактан кайра жаралуусун баяндап ,автордун атын түбөлүккө тарыхта калтырган романы . Тез жана мыйзамсыз жол менен баюууну каалап ,кемеси кыйрап ,ээн аралга түшүп 28 жылын өткөргөн деңиз саякатчысы жана плантатор Робинзон Крузонун автобиографиясы катары жазылган . Дефонун өзү романды аллегория деп атаган .

1704-1709 жылы ээн аралга түшүп ,күнүн өткөзгөн шотландиялык боцман Селькирктин окуясы Дефонун романына материал болгон . Дефо каарманынын шартын жана изоляциясын Селкирктикине окшотуп алган ;бирок Селкирк аралда жапайы болуп кеткен болсо ,Робинзон адеп-ахлактык жактан кайра жаралган .

1719-жылы августта Дефо чыгарманын уландысы катары "Робинзон Крузонун андан аркы укмуштуу окуялары ",дагы бир жылдан соң "Робинзон Крузонун олуттуу ой жүгүртүүлөрү " аттуу уландыларын чыгарган .Бирок дүйнөлүк адабияттын казынасына биринчи китеби гана кирип , "Робинзонода "деп аталган жанрдык түшүнүк да ушул чыгарма менен байланышкан .

"Робинзон Крузо "романы классикалык англис романынын баштоочусу болуп , псевдодокументалдык көркөм проза модасын пайда кылган; аны көбүнчө англис тилиндеги биринчи "узак " роман деп аташат . Бирок ,роман,өзүнүн окурмандар чөйрөсүн алмаштырып ,балдар адабиятындагы чыгармага айланган . Басылып чыккан нускаларынын саны боюнча Даниел Дефонун чыгармаларынын арасында гана эмес, жалпы эле китеп дүйнөсүндө өзгөчө орунду көптөн бери ээлеп келет . Кыргыз тилинде биринчи жолу 1964-жылы ,"Мектеп"басмасында ,Фрунзеде " Робинзон Крузо "аталышы менен чыккан.Котормочу -К.Чуковский .

Роман

Аталышы

Романдын толук аталышы -"Кеменин кыйроосу менен ,экипаждын баары каза болуп ,аман калып ,Ориноко дарыясынын куйган жерине жакын жерде Американын жээгиндеги адам жашабаган аралда 28 жыл жалгыз жашап калган ,Йорктук деңизчи Робинзон Крузонун жашоосу жана укмуштуу окуялары ;анын каракчылар тарабынан күтүүсүз бошотулуусу жөнүндө баяндоо .Өзү жазган .

Сюжети.

Китеп Робинзон Крузонун ойдон чыгарылган автобиографиясы катары жазылган. Алыскы деңиздерге саякаттоону кыялданган Йорктун тургуну,атасынын каалоосуна каршы, ал 1651-жылы туулган үйүнөн чыгып, досу менен биринчи деңиз саякатына жөнөйт. Саякат Ярмурт рейдинде кеме кыйроосу менен аяктайт, бирок бул Робинзондун көңүлүн калтырбайт жана көп өтпөй ал соода кемесинде бир нече саякатка чыгат. Биринде Африка жээгиндеги кемени бербер каракчылары Саледен тартып алып, Крузо эки жыл туткунда жүрөт. Ал того берилгендик убадасын берип, жергиликтүү Ксури аттуу бала менен баркаста качып кетүүгө үлгүрөт. Африка жээгин бойлой жашыл кейпке чейин баркаста жүргөндөн кийин, аларды Бразилияга бараткан португалиялык кеме деңизге алып кетет. Робинзон Ксури христиан динин кабыл алса, он жылдан кийин баланы эркине кое берем деп убада кылып, ошол кеменин капитанына кул катары сатат. Бразилияда Робинзон плантациянын ээси болуу үчүн төрт жылын өткөрөт. Тезирээк байыгысы келип, ал 1659-жылы Кара кулдар үчүн Африкага мыйзамсыз соода рейсине катышат. Бирок, кеме бороон-чапкынга кабылып, Ориноконун оозуна жакын жерде токтоп калат .Крузо экипаждын жалгыз аман калган адамы болуп, адам жашабаган аралга сүзүп барат. Үмүтсүздүктү жеңип, ал бороон-чапкындан биротоло талкаланганга чейин кемеден бардык керектүү шаймандарды жана буюмдарды куткарат. Аралга отурукташып, өзүнө жакшы баш калкалаган жана корголгон турак жай курат, кийим тигүүнү, чопо идиштерди күйгүзүүнү үйрөнөт, талааны кемеден арпа жана күрүч менен себет. Ал ошондой эле аралда табылган жапайы эчкилерди колго үйрөтөт, бул ага эт менен сүттүн туруктуу булагын, ошондой эле кийим тигүү үчүн терисин берет. Аралды көп жылдар бою изилдеп жүрүп, Крузо кээде аралдын ар кайсы жерлерине барып, каннибалдык жырткычтардын издерин табат. Ушундай сапарлардын биринде каннибалдардан жей турган туткунун куткарат. Ал туткунга англис тилин үйрөтөт жана аны Жума күнү деп атайт, анткени ал аны жуманын ошол күнү сактап калган. Крузо жума күнү анын аралынан көрүнүп турган Тринидаддан экенин жана ал индиялык уруулардын ортосундагы согуш учурунда туткунга алынганын билет. Каннибал Крузо аралга кийинки жолу барганда жума күнү жапайыларга кол салып, дагы эки туткунду куткарат. Алардын бири Жуманын атасы, экинчиси -исраниялык, анын кемеси да талкаланган. Андан тышкары, материктеги Жапайылардын колунан 16 испан ,жана португалиялыктарды куткарышат .Крузо испаниялыкты Жуманы атасы менен бирге аралга шериктерин алып келүү үчүн кайык менен жөнөтүүнү чечет жана алардын баары цивилизациялу,у жээктерге сүзүп кете турган кеме куруу үчүн биргелешкен аракет менен. Крузо экипажы менен испандыктын кайтып келишин күтүп жатканда, аралга белгисиз кеме келет. Бул кемени ага берилген адамдар менен капитан аралына коно турган козголоңчулар колго түшүрүшөт. Крузо жана Жума капитанды бошотуп, кемени кайра башкарууга жардам беришет. Эң ишенимсиз козголоңчулар аралда, ал эми Крузо 28 жылдан кийин[Комм. 5] 1686-жылдын аягында аралды таштап, 1687-жылы Англияга кайтып келип, аны эчак өлдү деп эсептеген туугандарына кайтып келет. Андан кийин Крузо Бразилиядагы плантациясы үчүн пайда табуу үчүн Лиссабонго барат, бул аны абдан бай кылат. Андан кийин, ал өз байлыгын Англияга ташып, деңизде сүзүп жүргөндө кайрадан кыйынчылыкка кабылуудан коркуп, кургактыкта жүрөт. Жума аны коштоп жүрөт жана алар пиренейди кесип өткөндө ачка карышкырлар менен аюу менен күрөшүп, чогуу акыркы укмуштуу окуяга туш болушат.