Түштүк Тибет
Түштүк Тибет (кыт. 藏 南, пиньинь Zàngnán ) Индия менен Кытайга таандыктыгы талашка түшкөн аймак. Бул жерлердин калкы Тибет менен маданий, тилдик жана этникалык.
Талаш тарыхы[түзөтүү | булагын түзөтүү]
Британ Индиясынын түндүк-чыгыш чек арасы 19-кылымдын 2-жарымы жана 20-кылымдын башындагы келишимдер менен аныкталган; Британдык Индиянын "сырткы сызыгы" болжол менен азыркы Индия Республикасынын Аруначал-Прадеш штатынын түштүк чек арасын бойлоп өткөн. Бирок 1911-жылы Кытайда болгон Синхай революциясы аймактагы күчтөрдүн тең салмактуулугун өзгөртүп, Британия кырдаалды өз кызыкчылыгына пайдаланууну чечкен.
1912-жылы «сырткы линиянын» тундук-чыгышына согуштук экспедиция жиберилип, бул территорияларды башкаруу учун Тундук-Чыгыш чек ара башкармасы тузулген.Тундукте «сырткы линия». 1913-жылы Улуу Британия Тибетке байланыштуу маселелерди талкуулоо үчүн Шимлада (Симла) конференция өткөргөн. Бул конференцияда Британ Индиясынын өкүлү болгон Макмахон Тибетти «сырткы» (Кытай көзөмөлдөгөн) жана «ички» (өзэркин) аймактарга бөлүү жана Тибет менен Британ Индиясынын ортосунда жаңы чек араны чийүү боюнча өзүнүн сунуштарын айтты. Кытайдын өкүлү Симла конвенциясына кол коюудан баш тартып, чек ара келишими Британдык Индия менен Тибеттин ортосунда гана түзүлгөн (ал Пекинден көз карандысыздыгын жарыялаган). Эл аралык колдоого муктаж болгон Тибеттин жаңы түзүлгөн өкмөтү чек ара катары мурдагы чек аранын түндүгүнө өткөн "Макмахон линиясына" макул болду. Граждандык согуштан улам талкаланган Кытайдын Лхасадагы бийлигин калыбына келтирүүгө, андан да маанилүүсү, Тибеттен ажыратылган аймакка болгон укуктарын аскердик жол менен коргоого эч кандай мүмкүнчүлүгү болгон эмес.
Түштүк Тибет боюнча жаңжал 1950-жылы Кытай армиясы Тибетке киргенден кийин тутанган. 1947-жылы түзүлгөн Индия Республикасы 1950-жылы Кытай Эл Республикасына Макмахон линиясын азыркы чек ара деп эсептей турганын расмий түрдө билдирген. Кытай Симла конвенциясын Британия тарабынан бир тараптуу түрдө таңууланган теңсиз келишим катары эсептеген. 1960-жылы Чжоу Эньлай бейрасмий түрдө Түштүк Тибетке болгон дооматтарынан баш тартууну сунуш кылган, эгерде Индия өз кезегинде Аксайчинге болгон дооматтарынан баш тартса. Индиянын кытайлык сунуштарды четке кагышы 1962-жылы чек ара согушуна алып келди, бирок ал тең чыгуу менен аяктаган.
1972-жылы 21-январда Индия Түндүк-Чыгыш чек ара агенттигин Аруначал-Прадештин союздук аймагына айландырган. 1986-жылы союздун аймагы мамлекетке айландырылган, бул КЭРдин нааразычылыгын жараткан. 1987-жылы бул жерде чек ара жаңжалы болгон, бирок тараптар кырдаалды "бир убакытка токтотууга" макул болушкан.
Райондун географиясы[түзөтүү | булагын түзөтүү]
Индия талаштуу аймакты Аруначал Прадеш штаты деп эсептейт. Көз Кытайдын көз карашынан алганда, талаш аймагы бир бөлүгү болуп саналат Медог жана Дзаю жылы өлкөлөрүнүн Нингчи шаардык районунда, ошондой эле Tson жана Lhyungse Шаннан жылы өлкөлөрүнүн шаар районунун Тибет Мухтар аймагында .