Чаң
Чаң — абада калкып жүргөн катуу заттардын бөлүкчөсү. Табигый жана жасалма, минералдык жана органикалык, өндүрүштүк жана тиричилик чаңдары болушу мүмкүн.
Чаң тектер үбөлөнгөндө (айрыкча чөлдүү аймактарда), жанар тоо атылганда, айдоо жерлерде шамал эрозиясы жүргөндө, ө. ж. ишканалары иштегенде абага көтөрүлөт. Абада, о. эле космостук, биол. катуу бөлүкчөлөр (өсүмдүк чаңчалары, споралар, микроорганизмдер ж. б.) да болот. Чаңдын негизги бөлүгү атмосферада 500 м бийиктикке чейин болот. Таза абада (шаардын четинен сырткары) 1 см3 абада бир нече ондогон чаң бөлүкчөлөрү, өнөр жайлуу райондордо жүз миңдеген чаң бөлүкчөлөрү болушу мүмкүн.
Чаң атмосферанын тунуктугун жана жылуулук касиеттерин өзгөртөт. Чаң көбөйгөндө (түтүн менен кошо) булганыч абанын (смогдун) пайда болушуна шарт түзөт. Өндүрүштүк чаңга айрыкча шаарларда жана өнөр жайлуу региондордо каршы күрөшүү - атмосфераны жана айлана чөйрөнү булгоодон сактоонун маанилүү бөлүгү болуп саналат.
Ден соолук
[түзөтүү | булагын түзөтүү]Өндүрүш Чаңы көпчүлүк учурда организмге кыйла зыян келтирет. Ал канчалык майда болсо абада ошончолук көпкө чейин кармалып, дем алуу органдары аркылуу өпкөгө кирип, түрдүү оорулардын пайда болушуна себеп болот. Чаң айрыкча пневмокониоз, бронхит ооруларына чалдыктырат. Мындай оорулар узак убакыт түрдүү өндүрүш Чаңы менен дем алып иштөөдөн пайда болот. Адам дем алган Чаңдын составына жараша пневмокониоз бир нече түргө бөлүнөт. Мисалы, кварц Чаңынан — силикоз, көмүр Чаңынан — антракоз, темирдүү Чаңдан — сидерос пайда болот. Мындай ооруларды болтурбоо үчүн абанын чаңдашына каршы күрөшүүнүн түрдүү ыкмалары жүргүзүлөт. Ал үчүн өндүрүштү механикалаштыруу жана автоматташтыруу, желдетүү, жабдууларды бекем жабуу жана башкалар колдонулат. Өзгөчө жеке коргонуу каражаттарын (респираторлор) туура колдонуу чоң мааниге ээ.
Колдонулган адабияттар
[түзөтүү | булагын түзөтүү]- Кыргызстандын географиясы. Бишкек: Мамлекеттик тил жана энциклопедия борбору, 2004, s. 71-72. ISBN 9967-14-006-2
- Кыргыз Совет Энциклопедиясынын Башкы редакциясы. «Ден соолук» Медициналык энциклопедия. - Ф.:1991, ISBN 5-89750-008-8