Эрлик Кан

Википедия дан

Эрлик (монг. Эрлэг; Эр-Каан (алт. Эр-Каан), Ирлік(-хан) (хак. Ирлік) кырг. Эрлик Кан - түрк жана монгол мифологиясында жер астындагылардын кожоюну, өлгөндөр падышалыгынын жогорку башкаруучусу.

Тозоктун башкаруучусу — Эрлик.

Эрлик түрү көрсөткүчүнүн караганда жалпы жатышы, ал дээрлик бардык ишенимдердин жайылган Түрк монгол элдеринин да, шаманисстерде жана ламаисттерде . Эрлик деген ат байыркы түрк руникалык эстеликтеринде мурда эле кездешет. Бул ысым байыркы уйгурлардын Эрлик-каган – тозок кожоюну жөнүндөгү идеясына барып такалат.

Алтайлардын мифологиясында Эрлик[түзөтүү | булагын түзөтүү]

Камдардын (шамандардын) ойлору боюнча Эрлик кара, коюу, ийинине чейин салбыраган тармал чачы, кулагынын артына койгон чоң кара муруту, тизесине чейин узун сакалы бар. Жети аюунун терисинен кийинип, жети кара кундузга уктайт. Анын кылычы жашыл темирден, чөйчөгү адамдын баш сөөгүнөн жасалган. Эрликтин минген жаныбары – камчы ордуна ай сымал балта менен айдаган күчтүү кара өгүз.

Эрликтин жер астындагы дүйнөсү батышта жайгашкан жана ага эшиги болгон жердеги боштуктан башталат. Кээ бир ойлор боюнча, бул дүйнө Эрликтин уулдары жашаган тогуз катмардан же ярустардан турат. Алтайлыктар Эрликтин бардык уулдарына таазим кылышат, алардын атын билишет жана Төмөнкү дүйнөдө күн менен ай да бар, бирок алар күңүрт жаркырап турат, ошондуктан түбөлүк күүгүм бар. Төө дүйнөгө кире бериште кара дүмүр, кайнак суу казан турат. Бул жерде чоң саздар, адамдардын көз жашына толгон көл, каза болгондордун же кокустан кесилгендердин канынан пайда болгон кызыл көл, ошондой эле өз жанын кыйгандар бар. Андан ары – бир жылкынын кылынан жасалган көпүрөсү бар түбү жок кара көл. Кара көлдүн артында өлгөн ата-бабалардын аймагы бар. Эрликтин тун уулу Темир-кандын кыздары өлгөн ата-бабалардын жер астындагы жеринде жашашат. Темир-кан өзү бул жерде чоң боз үйдө жашайт, анын жанында чиркегич бар.

Эрлик Тойбодем дарыясынын жээгинде адамдын көз жашынан жасалган кара ылайдан же көк (кара) темирден жасалган сарайда жашайт, ага бир аттын кылынын көпүрөсү ыргытылган. Аны желмогуздар – дутпа кайтарат. Сарайда кароолчулар бар – Эрликтин (элчинин) илгичтүү (кармак) кызматчылары.