Хирш-индекси

Википедия дан

Калып:Наукометрия, Илимий метрика

Хирш индекси же  h-индекс 2005- жылы Сан-Диегодогу Калифорния университетинин аргентиналык-америкалык физик Хорхе Хирш тарабынан физиктердин илимий өндүрүмдүүлүгүн баалоо үчүн сунушталган илимий-метрикалык көрсөткүч. Хирш индекси – окумуштуунун, илимпоздор тобунун, илимий уюмдун же бүтүндөй өлкөнүн илимий өндүрүмдүүлүгүнүн сандык мүнөздөмөсү, ал басылмалардын (макала, китеп, доклад ж.б.) санына жана бул басылмалардын цитаталарынын (шилтемелеринин) санына негизделген.

Индексти эсептөө[түзөтүү | булагын түзөтүү]

Индекс изилдөөчүнүн эмгектерине шилтемелерди (цитаталарды) санынын негизинде эсептелет. Хирш боюнча:

эгер окумуштуунун жалпы Np  макалаларынын ичинен h сандагы макалаларына жок дегенде h жолу шилтеме болсо, ал эми калган макалаларына (Np — h) h тан ашык эмес шилтеме болсо, окмуштуунун Хирше - индекси h га барабар.

Башкача айтканда, h индекси бар окумуштуу,  жок дегенде, жарыяланган (публикацияланган) h макалаларынын ар бирине жок дегенде h жолу шилтеме болгон. Демек, эгерде аталган изилдөөчүнүн 100 макаласы жарыяланган болсо, алардын ар биринде бир гана шилтеме бар, анын  h-индекси 1 ге барабар. Ошондой эле, башка бир изилдөөчүнүн 1 жарыялаган макаласына 100 жолу шилтеме болсо, анын h индекси да 1 ге барабар [1] .

Цитаталардын/ шилтемелердин саны боюнча макалаларды бөлүштүрүү графигинен h-индексти табуу

Ошол эле учурда (реалдуураак жагдай), эгерде изилдөөчүнүн эмгектеринин арасында 9 шилтеме менен 1 макала, 2 макала (анын ичинде 9 шилтеме келтирилген макала да бар) 8 ден кем эмес шилтемеси бар 3 макала, 7ден кем эмес шилтемеси бар 3 макала, ..., 9 макала, алардын ар биринен кеминде 1 шилтеме, андан кийин анын  h-индекси 5 ке барабар болот (анткени анын 5 макаласына 5 жолудан кем эмес шилтеме берилген).

h-индексти аныктоо үчүн каралып жаткан макалалар аларга шилтемелердин санынын азаюу тартибинде жайгаштырылат. Андан ары, алардын саны цитаталардын санынан ашпаган ошол макалалардан акыркысы табылат. Бул макаланын саны Хирш индекси болуп саналат. Мисалы, h-индекс 20 болсо, анда автордун жыйырмадан кем эмес макаласы бар, алардын акыркысы (цитаталардын саны боюнча иреттелген тизмеде) 20 жолудан кем эмес шилтеме келтирилген. Тизмедеги мурунку дагы 19 шилтеме келтирилген макала жалпы индексти аныктоо үчүн мааниге ээ эмес [1] .

Адатта, басылмалардын санын бөлүштүрүү  алардын цитаталарынын санына q жараша  өтө болжолдуу түрдө гиперболага туура келет:  N(q) ≈ const × q−1 Бул ийри сызыктын түз сызык менен кесилишкен чекитинин координаты  Хирш индексине барабар болот.

Колдонулган маалымат базалары[түзөтүү | булагын түзөтүү]

Хирш-индекси Интернеттеги акысыз коомдук илимий-изилдөө базаларын (мисалы, Google Scholar [2], Elibrary.ru [3], ADS NASA [4] ) жана акы төлөнүүчү жазылуусу бар маалымат базаларын (мисалы, Scopus же ISI Web of Science ) колдонуп эсептесе болот. Бирок, акы төлөнүүчү маалымат базалары да көп учурда окумуштуулардын h-индекс боюнча маалыматтарды акысыз беришет. Ар кандай маалымат базаларын колдонгон бир эле адам үчүн эсептелген h-индекс ар кандай болот - башка илимийметрикалык мүнөздөмөлөр сыяктуу, ал тандалган маалымат базасынын көлөмүнө жараша болот . Мындан тышкары, h-индекс өзүн-өзү цитата кылуу менен жана ансыз да эсептелиши мүмкүн; авторлордун өз макалаларына шилтемелерин четке кагуу объективдүү натыйжаларды берет деп болжолдонууда. Мисалы, Украинанын окумуштууларынын рейтингинде Хирш индекси боюнча эсептөө Scopus маалымат базасында бардык авторлордун өзүнөн цитаталарын алып салуу менен жүргүзүлөт (б.а. 1-макалада 2-макаладагы шилтеме кылуусу эсептелбейт, эгерде эки макалада тең авторлорунун тизмесине бир эле учурда жок дегенде бир автор кирсе).

Хриш-индекси илимий макалалардын жалпы саны же цитаталардын жалпы саны сыяктуу жөнөкөй өлчөөлөргө караганда изилдөөчүнүн илимий өндүрүмдүүлүгүнүн адекваттуу өлчөмүн берүү үчүн иштелип чыккан .

Евгений Куниндин айтымында, Хирш индекси жаш окумуштуулардын жыйынтыктарын баалоого ылайыктуу эмес. Баалаоонун бардык түрлөрү биринчи кезекте жаш окумуштуулар үчүн маанилүү болгону менен, алар үчүн Хирш индекси чоң болушу мүмкүн эмес [5] . Мындан тышкары, индекс бир эле изилдөө тармагында иштеген илимпоздорду салыштырганда гана жакшы иштейт, анткени шилтеме келтирүү салттары дисциплиналар боюнча ар түрдүү(мисалы, биология жана медицинада h-индекси физикага караганда бир топ жогору ) . Нормада физиктин h-индекси болжол менен анын илимий карьерасынын жылдардагы узактыгына барабар, ал эми көрүнүктүү физиктин көрсөткүчү эки эсе жогору [6] .

Хирштин айтымында, физикада (жана Америка Кошмо Штаттарынын реалдуулугунда) h-индекси 10-12 ге барабар илимий кызматкерди ири илимий университетте туруктуу жумуш менен камсыз кылуу чечимин аныктоочу факторлордун бири катары колдонула алат; изилдөөчүнүн деңгээли  h-индекси 15-20га барабар болсо Америка физикалык коомунун мүчөлүгүнө туура келет; 45 жана андан жогору индекс АКШнын Улуттук Илимдер Академиясынын мүчөлүгүнө туура келет.

Сын пикирлер[түзөтүү | булагын түзөтүү]

Хирш индексинин бир катар кемчиликтери Хирштин оригиналдуу макаласында белгиленген. Бул жерде кырдаалды элестетүү кыйын эмес  h-индекс изилдөөчүнүн маанисине такыр туура эмес баа берет. Айрыкча илимпоздун кыска өмүр жолу анын эмгегинин маанисин баалабай коюуга алып келет. Мисалы, жаш кезинде дуэлде каза болгон жана төрт гана макаласын басып чыгарууга жетишкен жогорку алгебранын негиздөөчүсү Эваристе Галуанын h -индекси 4 жана түбөлүккө ушундай бойдон кала берет. Эгерде Альберт Эйнштейн 1906-жылдын башында ишин токтоткон болсо, анын  h-индекси, ал 1905-жылы жарыяланган макалалардын өтө маанилүү экенине карабастан, 4 же 5 те токтоп калат.  h-индексинин пайда болушу, башка эффекттердин арасында, авторлордун санын көбөйтүүснө алып келет. Бул авторлордун санынын өсүшү теориялык жактан гана эмес, реалдуу маалыматтар менен да ырасталган.

Россия илимдер академиясынын металлдардын супер пластикалык проблемалары институтунун лаборатория башчысынын айтымында, т.и.д. Валерий Имаева, иштин негизги мотивациялоочу компоненти катары жогорку илимийметрикалык көрсөткүчтөргө умтулуу анын фундаменталдык жана прикладдык мазмунун эмескуляциялоо менен симуляциялык илимдин өнүгүшүнө алып келет. Жогорку илимийметрикалык көрсөткүчтөрдү ашыкча стимулдаштыруунун шартында илимий мекемелер окумуштуунун ишинин натыйжалуулугун баалоодо илимий метрикалык ыкманын үстөмдүгүнө жол бербөөгө үндөшөт, анткени бул илимдин өнүгүшүнө жана Россия Федерациясында инновациялык чөйрөгө олуттуу тоскоол болушу мүмкүн .

Россия илимдер академиясынын академиги, Москва математикалык коомунун президенти Виктор Васильев математика коомчулугу бир катар себептерден улам Хирш индексине терс көз карашта болуп, аны дээрлик эске албай жатканын белгилейт. Васильевдин айтымында, себептердин бири, мисалы, физиктерге караганда математиктердин библиометриялык көрсөткүчтөрү салттуу түрдө бир топ төмөн болушунда. Васильев ошондой эле эң көп цитата келтирилген математикалык басылмалар математиканын салттуу багыттары боюнча басылмалар экенин, алар окурмандан жогорку деңгээлдеги атайын билимди талап кылбаган жана көп учурда эч кандай оригиналдуулугу жок экенин белгилейт. Окурмандан жогорку деңгээлдеги даярдыкты талап кылган математиканын жогорку адистештирилген багыттары боюнча басылмалар алда канча аз келтирилет: «Математик-логист динамикалык системаларда, комплекстүү анализде же математикалык статистикада иштеген бир деңгээлдеги адиске караганда 15 эсе аз шилтемелерге ээ боло алат» [7] .

Россия илимдер академиясынын мамлекет жана укук институтунун жетекчи илимий кызматкери П. Skoblikov, Хирш индексин эсептөө чыныгы жагдайды бурмалайт деп эсептейт [8] .

Өзгөртүүлөр жана альтернативалуу индекстер[түзөтүү | булагын түзөтүү]

Хирш индексин өзгөртүү боюнча көптөгөн сунуштар айтылган. Бул жерде алардын кээ бирлери:

  • Citation Index
  • Импакт фактор
  • Орусиянын илимий цитаталар индекси

Шилтемеле[түзөтүү | булагын түзөтүү]

  1. ↑ 1.0 1.1 Hirsch J. E. An index to quantify an individual's scientific research output (англ.) // Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America. — 2005. — Vol. 102, no. 46. — P. 16569—16572. — doi:10.1073/pnas.0507655102. — Bibcode: 2005PNAS..10216569H. — arXiv:physics/0508025. — PMID 16275915. — PMC 1283832. Цитатанын катасы: Invalid <ref> tag; name "gro2006" defined multiple times with different content
  2. ↑ Jones Thomas, Huggett Sarah, Kamalski Judith. Finding a Way Through the Scientific Literature: Indexes and Measures // World Neurosurgery. — 2011. — Июль (т. 76, № 1-2). — С. 36—38. — ISSN 1878-8750. — doi:10.1016/j.wneu.2011.01.015. [исправить]
  3. ↑ Ball Philip. Index aims for fair ranking of scientists // Nature. — 2005. — 18 августа (т. 436, № 7053). — С. 900—900. — ISSN 0028-0836. — doi:10.1038/436900a. [исправить]
  4. ↑ Nasa/Ads(жеткиликсиз шилтеме — 'тарыхы).
  5. ↑ Дмитро Сімонов Евгений Кунин: «Это все-таки чрезвычайно сложная и хрупкая система — жизнь» // Сайт Innovationhouse.org.ua, 07/11/2017(жеткиликсиз шилтеме — 'тарыхы). Текшерилген күнү 6 -июнь (кулжа) 2023. Түп булактан архивделген күнү 13 -ноябрь (жетинин айы) 2017.
  6. ↑ Цитатанын катасы: Invalid <ref> tag; no text was provided for refs named Hirsch2005
  7. ↑ Наталия Демина. Хиршемания и хиршефобия. «Троицкий вариант — Наука» (6 -декабрь (бештин айы) 2016). Текшерилген күнү 19 -январь (үчтүн айы) 2017. Түп булактан архивделген күнү 21 -декабрь (бештин айы) 2016.
  8. ↑ Скобликов П. Объемный портрет. По каким критериям составляют репутационный рейтинг российских ученых-юристов // Санкт-Петербургские ведомости. — 2022. — 1 сент.(жеткиликсиз шилтеме — 'тарыхы).
"https://ky.wikipedia.org/w/index.php?title=Хирш-индекси&oldid=466273" булагынан алынды