Беджа (эл)

Беджа (будша, бедауйе, бедавир) — Судандын чыгыш аймактарын (1,9 млн), Египеттин түштүк-чыгыш аймактарын (145 миң) жана Эритреянын түндүк-батыш аймактарын (125 миң) байырлаган кушит эли.

Жалпы саны 2,17 млн адам (2005ж.).

Беджа
Беджа малчылары
Мамлекеттер жана аймактар
Бардыгы: 2,17 млн (2005ж.) Судан — 1,9 млн Египет — 145 миң Эритрея — 125 миң
Тили	беджа, араб
Дини	мусулмандар
Расалык тиби	эфиоп
Кирет	кушиттер

Уруулар

Бишарин (бисарин, бисариаб), хадендоуа (хендава), амарар (үчөө биригип беджа элин түзөт), ха­лен­га, абаб­де, бе­ни-амер. Абабде уруусун теги араб, бени-амер урусунун теги — тигре.

Тил

Беджа тилинде сүйлөшөт. Бени-амер — тигре. Араб тили да кеңири таралган. Беджа тили кушит тилдердин бири. Беджа тили уруулук диалектилерге бөлүнөт.

Ишенимдер

Ишенгендер сүннөттүк Исламдын шафит мазхабын тутушат.

Тарых

Беджа — байыркы автохтондук эл. Байыркы Египет булактарында алар "маджаи" этноними астында эскерилет. Алар Мероит жана Аксум падышалыктарынын, нубиялыктардын бийлиги астында болушкан. Беджа падышалыгы 7-8-кылымдарда болгон. Беджа эли узак убакыт бою араб экспансиясына каршы турушкан. 8-кылымда беджалар Эритреянын жерлерин басып алышкан. 9-10-кылымдарда ислам дини жайыла баштаган. Түштүктө христианчылык 15-кылымга чейин сакталып калган. 19-кылымдын аягында махдисттердин көтөрүлүшүнө катышкан. 20-кылымдын аягынан бери саясий көз карандысыздыктын талаптары коюлуп келет. Алар куралдуу кагылышууларга (Дарфур, Эритрея менен Эфиопия жана Судан менен Эритрея ортосундагы конфликтер) катышкан.

Экономика

Салттуу чарба көчмөн (меридионалдык багытта көчүп жүрүшөт) мал чарбасына (төө, майда мүйүздүү мал) негизделген. Эң престиждүү төө чарбасы (өзгөчө түндүктө бишарин менен амарарда өнүккөн). Беджанын жарымы (төмөнкү касталык) — дыйканчылык бөлүгү. Кызыл деңиздин жээгинде жашаган абабде — балыкчылык менен алектенишет. Айрымдары (халендоуа) пахта плантацияларында иштешет. Кээ бирлери табигый жыпар жыттуу чайырларды чогултушат.

Тамак-аш

Салттуу тамак-ашы: төөнүн жана эчкинин сүтү. Кофе. Ботколор.

Салттуу кийим

Эркектердин салттуу кийими — узун көйнөк (галабея), кенен шым, чалма. Аялдардыкы — узун кара көйнөк, кенен шым, жоолук.

Эркектердин салттуу чач жасалгасы (тиффа) баштын төбөсүндө чач үйүлмө түрүндө болот. Ошондуктан, махдисттик көтөрүлүш учурунда британдыктар аларга «‎фуззи-вуззи»‎ (англ. «‎fuzzy-wuzzy»‎ — «‎үлпүлдөктөр»‎) деп каймана ат коюшкан.

Коом

Патрилинейлик кландар, салт укугу (салиф), касталык-уруулук система сакталып калган.

Маданият

Улуттук фольклор (мифтер, жомоктор, эпостор, макалдар) сакталып калган.

1994-жылдан бери Кызыл деңиз университетинде (Порт-Судан шаары) беджа элинин маданиятын изилдөө борбору иштейт.

Булактар

• https://old.bigenc.ru/ethnology/text/1858489

• https://www.booksite.ru/fulltext/1/001/008/103/234.htm