Челпек (айыл)

Өлкө	Кыргызстан
Координаттар	42°27′24″ с. ш. 78°21′26″ в. д.HGЯO
Айыл өкмөт башчысы	Кожокматов Канатбек Үсөналиевич
	Тарыхы жана Географиясы
Негизделген күнү	1884-жыл
Убакыт аралыгы	UTC+6
	Калкы
Расмий тили	кыргыз тили
Калкы	▲ 7778 адам (2009)
Этнохороним	челпектик
	Сандык идентификаторлор
Телефон коду	+996-3948-XXXXХ
Почта индекси	722347
Расмий сайты	http://www.chelpek.kg; (кырг.) (калм.)

Челпек (англ. Chelpek) - Ысык-Көл облусунун Ак-Суу районуна караштуу айыл. 1884-жылы түзүлгөн. Учурда Челпек, Таш-Кыя жана Бурма-Суу айылдары биригип Челпек айыл өкмөтүн түзүшөт. Кыргызстандагы калмак улуту жашаган эң ири айылы болуп саналат. Орто эсеп менен 7 778 адам бар.

Географиялык абалы

Чыгыш-түндүгүнөн - Каракол шаары, Батышынан - Ырдык (Дейшин) айылы, Жети-Өгүз району, Түндүгүнөн - Кытай.

Тарыхы

А. В. Бурдуковдун изилдөөлөрүнө таянсак, XIX кылымда калмактардын ата-теги өөлөт Токмок шаарынын айланасында жашап келишкен. 1864-1882 жж. жергиликтүү калктын үстөмдүгү менен Ысык-Көл облусуна келишет, туруктуу жери жок эки жыл көчмөн жашоо менен Ысык-Көлдү кыдырышат, 1884-жылы гана, өз алтын кенчтерин беришип учурда орун алып турушкан жерлерге төрт айыл (Челпек, Таш-Кыя, Бурма-Суу жана Бөрү-Баш) болуп отурукташып калышыт. Жүздөгөн жылдары бою бул калмактар кыргыздардын ичине кирип кыргыз болуп калышкан.

Калмак алфавити (латын ариби)

1930-жылы калмактардын ариби латынчаланган. 1931-жылдагы оңдоп түзөөлөрдөн кийин, ал төмөнкү түрдө сакталган.

A a	B b	C c	Ç ç	D d	E e	Ә ә	F f
G g	H h	I i	J j	K k	L l	M m	N n
Ꞑ ꞑ	O o	Ө ө	P p	R r	S s	Ş ş	T t
U u	V v	X x	Y y	Z z	Ƶ ƶ	Ь ь

Уруулары

Калмактарда уруулар жакшы сакталып келүүдө. Эң ирилери болуп: байымбахы, солто жана харватыр (карабаатыр) уруулары. Ал эми майда уруулары болсо — шонңкур, сатывалды, кыпчак, бугу, сары бағыш, чимит, жедигэр, көдөнуул, күйкүнуул. Жогоруда саналган урууларга караганда, бул уруу жалаң гана бир кандуу элден турбастыгы көрүнүп турат, мисалы, алардын урууларынын арасында, нукура кыргыздардын да урууларын кезиктирүүгө болот — солто, сатывалды, кыпчак, бугу, сары багыш, җедигэр.

Климат

Орточо айлык температура °C:

январь	февраль	март	апрель	май	июнь	июль	август	сентябрь	октябрь	ноябрь	декабрь
−1,1	+0,7	+4,6	+8,9	+13,5	+16,6	+18,2	+17,4	+14,0	+9,0	+4,7	-0,1

Белгилүү инсандар

Айым Айтбаева - прозаик жазуучу

Кошумча маалымат

Шилтемелер

Кыргыз Республикасынын каржы министрлиги Archived 2016-03-05 at the Wayback Machine
Кыргыз Туусу гезити(жеткиликсиз шилтеме)

Колдонулган адабияттар

С. М.Абрамзон, Киргизы и их этногенетнческне и историко-культурные связи, Л., 1971, стр. 28.
Ш. Дондуков, Некоторые языковые особенности говора иссык-кульских сарт-калмыков (ойратов) в сравнительном освещении с монгольскими и киргизским языками, сб. «Олон улсын монголч эрдэмтний II их хурал», I, Улаанбаатар, 1973, стр.166.
С. И. Руденко, Башкиры. Историко-этнографические очерки, М.— Л., 1955, стр. 54; 57; Р. Г. Кузеев, Происхождение башкирского народа, М., 1974, мр. 285-286.
А. В. Бурдуков, Каракольские калмыки (сарт-калмаки), «Советская этнография», 1935, 6, стр. 47—56.
С. М. Абрамзон, Этнический состав киргизского населения Северной Киргизии, сб. «Труды киргизской археолого-этнографической экспедиции», IV, М., 1960, стр. 22—31, 86—87, 88, 90—91, 91—92.
А. Гагарин, Т. Меллер, Сарт-калмаки, «Северная Азия», кн. 5—6, М.,. 1928, стр. 186—188,
А. В. Бурдуков, указ, соч., стр. 47—79.
Б. Алымбаева, К вопросу о сближении народов Киргизии, в кн.: «Трудящиеся Киргизия в борьбе за строительство социализма и коммунизма», Фрунзе, 1966, стр. 207—212.
Ш. Дондуков, указ. соч.
Ок.— общекалмыцкий — свойственный калмыцкому языку вообще, примеры приведены из: С, G. J. Ramstedt, Kalmükisches Wörterbuch, Helsinki, 1935; Б. Б. Басангов, Русско-калмыцкий словарь, Элиста, 1963;

м.-п.— монгольско-письменный язык (см.: Б. Я. Владимирцов, Сравнительная грамматика монгольского письменного языка и халхаского наречия. Л., 1929; Г. Д.Санжеев, Старописьменный монгольский язык, М., 1964); знак - над буквой — позиционная, долгота.

Г. Д. Санжеев, Грамматика калмыцкого языка, М.—Л., 1940, стр. 15; Б. X. Тодаева, Калмыцкий язык, в кн.: «Языки народов СССР», V, Л., 1968, стр. 35—36.
Б. Я. Владимирцов, указ, соч., стр. 315—317; Н. П. Поппе, Квадратная письменность, М.— Л., 1941, стр.38.
Г. Д. Санжеев, Старописьменный монгольский язык, стр. 34—35.
Н. Н. Убушаев, Фонетика торгутского говора калмыцкого языка. АКД, М., 1974, стр. 10.
Д. А. Павлов, Исследования по калмыцкому языку и письменности, Алма-Ата, 1971, стр. 50.
Киргизские примеры см.: К. К. Юдахин, Киргизско-русский словарь, М., 1965. 17. Д. А. Сусеева. К проблеме соотношении калмыцкого языка и калмыцких диалектов; сб. «Совещание по общим вопросам диалектологии, истории языка. Тезисы докладов и сообщений (Ереван, 2—5 октября 1973)», М., 1973, стр. 42—43.