Кыргыз алфавити

Baldar Çomoqtoru. Ajtuucu: Toƣoloq Moldo Abdьraqmanov. 1939

Кыргыз алфавити — кыргыз тилин жазуу үчүн колдонулган алфавит. Кыргыз тили төмөнкү алфавиттерди колдонот:

• Кирилл жазуусу расмий түрдө Кыргызстанда колдонулат
• Араб жазуусу расмий түрдө Кытайдын Шинжаң-Уйгур автоном районуна кирген Кызылсуу-Кыргыз aвтоном oблусу, Или-Казак aвтоном oблусу, Пакистан жана Ооганстанда колдонулат.
• Кыргыз Брайль алфавити

Араб ариби 1927-жылы латын арибинин негизинде түзүлгөн алфавитке өткөнгө чейин колдонулган. Учурда араб ариби Кытайда колдонулат. Латын ариби Кирилл арибине алмаштырылганга чейин 1930-жж. Советтер Союзунда колдонулган. Кыргыз кирилл ариби Кыргызстанда колдонулат. 36 тамгадан турат: 33 орус алфавитинен, жана кошумча кыргыз тилинин тыбыштык өзгөчөлүгүнө ылайык 3 тамга: Ң, Ү, Ө.

“Манас” эпосунун бөлүмдөрүнүн кыргызча латын алфавитиндеги басылмалары (сол жактагы жогорку бурчтагы китеп – 1925-жылы Москвада кыргыздын арап алфавитинде чыккан Тыныбек Жапый уулунун айтуусундагы “Манас”).

Эмиграциядагы латын арибиндеги айрым кыргызча чыгармалардан үзүндүлөр. 1940-жылдар. Айдың Арслан Капай уулу Койчиевдин “Фейсбуктагы” жарыяларынан алынган.

Анкара университетинин профессору Гүлзура Жумакунова сунуштаган “Инарип” аттуу жаңы кыргыз латын алфавитинин жадыбалы. 2021-жылдын 3-марты.

Кыргыз ариптеринин салыштырмалуу жадыбалы

Кирилл ариби	Аталышы	Араб ариби	Латын ариби (1928-1940)	Эмиграциядагы латын ариби (1940-1950)	IPA
А а	а	ا	A a	A a	/ɑ/
Б б	бы	ب	B в	B b	/b/, [w], [v]
В в	вы	ۋ	V v	V v	/v/
Г г	ги	گ	G g	G g	/ɡ/
	ғы	ع	Ƣ ƣ	Ƣ ƣ	[ʁ,ɣ]
Д д	ды	د	D d	D d	/d/
Е е	e	ه	E e	E e	/e/
Ё ё	ё	يو	Jo jo	Jo jo	/jo/
Ж ж	жы	ج	Ç ç	Ç ç	/dʒ/
Жумшак (орусча) Ж	жи	ﮊ	(Ƶ ƶ 1938-1940)	Ƶ ƶ	/ʒ/
З з	зы	ز	Z z	Z z	/z/
И и	и	ى	I i	I i	/i/
Й й	йы	ي	J j	J j	/j/
К к	ки	ك	K k	K k	[k]
	қы	ق	Q q	Q q	[q]
Л л	лы	ل	L l	L l	/l/
М м	мы	م	M m	M m	/m/
Н н	ны	ن	N n	N n	/n/
Ң ң	ың	ڭ	Ꞑ ꞑ	Ꞑ ꞑ / Ṇ ṇ	/ŋ/
О о	о	و	O o	O o	/o/
Ө ө	ө	ۅ	Ɵ ɵ	Ö ö	/ø/
П п	пы	پ	P p	P p	/p/
Р р	ры	ر	R r	R r	/r/
С с	сы	س	S s	S s	/s/
Т т	ты	ت	T t	T t	/t/
У у	у	ۇ	U u	U u	/u/
Ү ү	ү	ۉ	Y y	Ü ü	/y/
Ф ф	фы	ف	F f	F f	/f/
Х х	хы	ح	X x (H h 1928-1938)	H h	[χ] /k/
Ц ц	цы	-	-	-	/ts/
Ч ч	чы	چ	C c	C c	/tʃ
Ш ш	шы	ش	Ş ş	Ş ş	/ʃ/
Щ щ	ща	ش	Ş ş	Ş ş	/ʃtʃ/, /ʃː/
Ъ ъ	ажыратуу белгиси	-	-	-	-
Ы ы	ы	ى	Ь ь	Ĭ ĭ	/ɯ/
Ь ь	ичкертүү белгиси	-	-	-	-
Э э	э	ه	E e	E e	/e/
Ю ю	ю	يۋ	Ju ju	Ju ju	/ju/, /jy/
Я я	я	يا	Ja ja	Ja ja	/ja/, /jɑ/

• К (K) ك + а, о, у, ы тамгаларынын алдында турса же ээрчисе => ق (Q) деп жазылат.
• Г (G) گ + а, о, у, ы тамгаларынын алдында турса же ээрчисе => ع (Ğ) деп жазылат.

Кирилл ариби	Аталышы	МФА	Жеке жазылуу	Акыры	Ортосунда	башында
Аа	Алип	[ɑ]	ا	ﺎ		ا
Бб	Бээ	[b]	ﺏ	ﺐ	ﺒ	ﺑ
Пп	Пээ	[p]	پ	ﭗ	ﭙ	ﭙ
Тт	Тээ	[t]	ﺕ	ﺖ	ﺘ	ﺗ
Жж	Жым	[dʒ]	ﺝ	ﺞ	ﺠ	ﺟ
Чч	Ch ch	[t͡ʃ]	ﭺ	ﭻ	ﭽ	ﭼ
Хх	H h / X x	[χ~q]	ﺡ	ﺢ	ﺤ	ﺣ
Дд	D d	[d]	ﺩ	ﺪ		ﺩ
Рр	R r	[r]	ﺭ	ﺮ		ﺭ
Зз	Z z	[z]	ﺯ	ﺰ		ﺯ
Сс	S s	[s]	ﺱ	ﺲ	ﺴ	ﺳ
Шш	Sh sh	[ʃ]	ﺵ	ﺶ	ﺸ	ﺷ
Гг	Gh gh	[ɢ~ʁ]	ﻉ	ﻊ	ﻌ	ﻋ
Фф	F f	[ɸ]	ﻑ	ﻒ	ﻔ	ﻓ
Кк	Q q	[q]	ﻕ	ﻖ	ﻘ	ﻗ
Кькь	K k	[k]	ك	ـك	ـكـ	كـ
Гьгь	G g	[ɡ]	گ	ﮓ	ﮕ	ﮔ
Ңң	Ng ng	[ŋ~ɴ]	ڭ	ـڭ	ـڭـ	ڭـ
Лл	лам	[l~ɫ]	ﻝ	ﻞ	ﻠ	ﻟ
Мм	M m	[m]	ﻡ	ﻢ	ﻤ	ﻣ
Нн	N n	[n]	ﻥ	ﻦ	ﻨ	ﻧ
Оо	O o	[o]	و	ﻮ		و
Өө	Ö ö	[ø]	ۅ	ـۅ		ۅ
Уу	U u	[u]	ﯗ	ـﯗ		ﯗ
Үү	Ü ü	[y]	ۉ	ـۉ		ۉ
Вв	V v	[v~w]	ﯞ	ـﯞ		ﯞ
Ээ Ее	E e	[e]	ە	ﻪ		ە
Ыы / Ии	I ı/ İ i	[i~ɯ]	ﻯ	ﻯ	ـىـ	ىـ
Йй	Y y	[j]	ي	ي	ﻴ	ﻳ
	Кыбачы		ء

Үлгү текст

Адам укуктарынын жалпы декларациясынан

Кирилл ариби	Араб ариби	Латын ариби (1928-1940)	Эмиграциядагы латын ариби (1940-1950)	Жаңы латын ариби	Байыркы кыргыз ариби	IPA транскрипциясы
Бардык адамдар өз беделинде жана укуктарында эркин жана тең укуктуу болуп жаралат. Алардын аң-сезими менен абийири бар жана бири-бирине бир туугандык мамиле кылууга тийиш.	باردىق ادامدار ۅز بەدەلىندە جانا ۇقۇقتارىندا ەركىن جانا تەڭ ۇقۇقتۇۇ بولۇپ جارالات. الاردىن اڭ-سەزىمى مەنەن ابئيىرى بار جانا بئرى-بئرىنە بئر تۇۇعاندىق مامئلە قىلۇۇعا تئيىش.	Bardьq adamdar ɵz ʙedelinde çana uquqtarьnda erkin çana teꞑ uquqtuu ʙolup çaralat. Alardьn aꞑ-sezimi menen aʙijiri ʙar çana ʙiri-ʙirine ʙir tuuƣandьq mamile qьluuƣa tijiş.	Bardĭq adamdar öz bedelinde çana uquqtarĭnda erkin çana teꞑ uquqtuu bolup çaralat. Alardĭn aꞑ-sezimi menen abijiri bar çana biri-birine bir tuuƣandĭq mamile qĭluuƣa tijiş.	Bardyk adamdar öz bedelinde jana ukuktarynda erkin jana teng ukuktuu bolup jaralat. Alardyn ang-sezimi menen abiiri bar jana biri-birine bir tuugandyk mamile kyluuga tiish.	𐰉𐰀𐰺𐰒𐰃𐰶 𐰀𐰒𐰀𐰢𐰒𐰀𐰺 𐰇𐰕 𐰋𐰅𐰓𐰅𐰠𐰄𐰧𐰅 𐰳𐰀𐰣𐰀 𐰆𐰸𐰆𐰸𐱄𐰀𐰺𐰃𐰧𐰀 𐰅𐰼𐰚𐰄𐰤 𐰳𐰀𐰣𐰀 𐱅𐰅𐰭 𐰆𐰸𐰆𐰸𐱇𐰆𐰆 𐰉𐰆𐰞𐰆𐰯 𐰳𐰀𐰺𐰀𐰞𐰀𐱄٠ 𐰀𐰞𐰀𐰺𐰒𐰃𐰣 𐰀𐰭־𐰾𐰅𐰕𐰄𐰢𐰄 𐰢𐰅𐰤𐰅𐰤 𐰀𐰋𐰄𐰘𐰄𐰼𐰄 𐰉𐰀𐰺 𐰳𐰀𐰣𐰀 𐰋𐰄𐰼𐰄־𐰋𐰄𐰼𐰄𐰤𐰅 𐰋𐰄𐰼 𐱇𐰆𐰆𐰍𐰀𐰧𐰃𐰶 𐰢𐰀𐰢𐰄𐰠𐰅 𐰶𐰃𐰞𐰆𐰆𐰍𐰀 𐱅𐰄𐰘𐰄𐱁٠	[bɑr.ˈdɯχ ɑ.dɑm.ˈdɑr ɵz be.de.lɪn.ˈde d͡ʑɑ.nɑ ʊ.ˌqʊχ.tɑ.rɯn.ˈdɑ er.ˈcɪn d͡ʑɑ.ˈnɑ teŋ ʊ.qʊχ.ˈtuː βɔ.ˈɫʊp d͡ʑɑ.rɑ.ˈɫɑt ‖ ɑ.ɫɑr.ˈdɯn ɑŋ se.zɪ.ˈmɪ me.ˈnen ɑ.βɪ.ʝɪ.ˈrɪ βɑr d͡ʑɑ.ˈnɑ βɪ.ˈrɪ βɪ.rɪ.ˈne βɪr tuː.ʁɑn.ˈdɯχ mɑ.mɪ.ˈle qɯ.ɫuː.ˈʁɑ tɪ.ˈʝɪɕ ‖]

Байланыштуу макалалар

• Кыргыз тили

Шилтемелер

2. Г.Жумакунова: Жаңы кыргыз латын алфавити – тарыхый зарылчылык

3. Казак жана кыргыз латын алфавиттерин реформалоо

4. Какой будет кыргызская латиница