Акри (штат)

	Акри ; порт. Acre'
Белгиси;	Желеги;
Өлкө:	Бразилия
Абалы:	Штат
Курамында:	2 мезаймак; 5 микроаймак; 22 муниципиалитет;
Акимий борбору:	Риу-Бранку
Түзүлгөн убакыты:	1962-жыл
ИДӨ (2006):	4 835 747 R$
Калкы (2022):	830,018
Жыштыгы:	5,1 адам/км²
Жер аянты:	164 122,3 км² (16 орун)
Деңиз; деңгээлинен бийиктиги:; • Эң бийик чекити	; ; 609 м
Саат алкагы:	UTC-5
ISO 3166-2 коду:	BR-AC
Почта индекстери:	69900-000 - 69999-000
www.ac.gov.br Расмий сайты

Акри (порт. Acre) — Бразилиянын Түндүк аймагына кирген, өлкөнүн түндүк-батышындагы штат. Түндүктө Амазонас, чыгышта Рондония штаттары жана түштүк-батышта Боливия, Перу өлкөлөрү менен чектешет^[2]. Административдик борбору — Риу-Бранку шаары.

Этимология[түзөтүү | булагын түзөтүү]

Штаттын аталышы Пурус дарыясынын куймасы Акри дарыясынын атынан келип чыккан, ал индейлер тилинен «каймандардын дарыясы» дегенди билдирет^[3].

Тарых[түзөтүү | булагын түзөтүү]

Акри штатынын аймагы алгач Боливияга таандык болгон, бирок каучук безгеги (лихородка) маалында көптөгөн бразилиялыктар бул аймака кирип отурукташып калган. Азыркы Акри штатынын аймагы Боливия менен Бразилиянын ортосунда саясий талаш-тартыштарды жараткан.

1900-жылы Бразилия Өкмөтү Акринин аймагы Боливиянын суверенитети алдында экенин тааныган, бирок аймакка жайгашып калган бразилиялыктар Боливия өкмөтүнө каршы чыгып, көз карандысыз Акри Республикасын жарыялашкан^[4].

Бир катар аскердик чыр-чатактардан, кагылышуулардан кийин, 1903-жылдын 17-ноябрында түзүлгөн келишим боюнча Боливия бул аймакты 2 миллион фунтов стерлингге^[5] баалап, акчасын алгандан кийин Бразилияга өткөрүп берген жана Бразилиянын федералдык аймагына айланган.

1962-жылы Акри штат макамын алган^[3]^[6].

Бүгүнкү күндө Акри Бразилиядагы калкы аз жана экономикасы начар штаттардын бири болуп саналат.

География[түзөтүү | булагын түзөтүү]

Жайгашкан жери[түзөтүү | булагын түзөтүү]

Штаттын бардык аймагы Амазонка бассейнинде жайгашкан. Перу менен чек арасынын батышында максималдуу бийиктиги 609 метрге жеткен Серра-ду-Дивизор (Контамана) тоолору жайгашкан.

Штаттын аймагынын болжол менен 45% индейлердин резервациялары жана корголууга алынган Серра-ду-Дивизор улуттук жаратылыш паркы ээлейт^[7].

Дарыялар[түзөтүү | булагын түзөтүү]

Акринин негизги дарыяларына штаттын түндүк жана түндүк-чыгыш тарабына агып өткөн Амазонка дарыясына куйган Журуа жана Пурус (куймалары менен бирге) дарыялар эсептелет.

Климат[түзөтүү | булагын түзөтүү]

Акридеги климат экватордук. Абанын жылдык орточо температурасы +26 °C барабар. Жыл эки мезгилден турат, биринчиси - жаанчыл, ысык жана нымдуу ноябрдан мартка чейин созулган, экинчиси азыраак жаанчыл, кургак келген апрелден октябрга чейин созулган - жай. Акриге жыл ичинде 1800дөн 2400 ммге чейин жаан жаайт, негизинен штаттын батыш бөлүгүндө жаанчыл деп эсептелет^[2].

Калк[түзөтүү | булагын түзөтүү]

Улуттук География жана статистика институтунун (IBGE) эл каттоонун негизинде чагылган маалыматтарга ылайык, штаттын калкынын саны - 830,018 адам^[8].


Калкынын саны	830,018
Шаардыктардын пайызы	72,56%
Айылдыктардын пайызы	27,44%
Эркектердин пайызы	50,21%
Аялдардын пайызы	49,79%
Калкынын жыштыгы (адам/км²)	5,1
Өлкөдөгү калкка болгон пайызы	0,38%

Экономика[түзөтүү | булагын түзөтүү]

Акринин экономикасы жаратылыш ресурстарын өндүрүгө негизделген. Каучук дарактарынан латексти жыйноо жана ошондой эле жыгач товарларын, жыгачты мыйзамсыз алып сатуу да кездешет.

Жергиликтүү калктын тиричилигинде аңчылык жана балык уулоо маанилүү орунду ээлейт. Мындан тышкары, штаттын калкы гевеи ширесин жана бразилия жаңгактарын чогултушат, ошондой эле жергиликтүү керектөө үчүн маниока, буурчак, кант камышын жана күрүч өстүрүшөт^[9].

Перу менен чектешкен аймагында алтын кендери бар^[2].

Штат өз убагында жыгач аткезчилеринен жана мал багуу үчүн Амазонка токоюн өрттөгөн малчылардан катуу жабыркаган. Азыр Акри штаты айлана-чөйрөнү коргоо үчүн күрөшкөн жана бул чөйрөдө алгылыктуу иштерди алып барган штаттардын бири^[3].

Административдик-аймактык түзүлүшү[түзөтүү | булагын түзөтүү]

Акри штаты эки мезоаймака бөлүнөт, Вали-ду-Акри (чыгыш) жана Вали-ду-Журуа (батыш), алар өз кезегинде бир катар микроаймактарды курамына камтыйт.

	Муниципалитет (кыргызча)	Муниципалитет (португалча)	Аянты, км²	Мезоаймак	Микроаймак
1	Акреландия	Acrelândia	1574,55	Вали-ду-Акри	Риу-Бранку
2	Асис-Бразил	Assis Brasil	2875,915	Вали-ду-Акри	Бразилея
3	Бразилея	Brasileia	4336,189	Вали-ду-Акри	Бразилея
4	Бужари	Bujari	3467,681	Вали-ду-Акри	Риу-Бранку
5	Капишаба	Capixaba (Acre)	1713,412	Вали-ду-Акри	Риу-Бранку
6	Крузейру-ду-Сул	Cruzeiro do Sul (Acre)	7924,943	Вали-ду-Журуа	Крузейру-ду-Сул
7	Эпитасиуландия	Epitaciolândia	1659,131	Вали-ду-Акри	Бразилея
8	Фейжо	Feijó (Acre)	2 202,027	Вали-ду-Журуа	Тарауака
9	Жордан	Jordão (Acre)	5428,765	Вали-ду-Журуа	Тарауака
10	Мануэл-Урбану	Manoel Urbano	9386,961	Вали-ду-Акри	Сена-Мадурейра
11	Марешал-Тауматургу	Marechal Thaumaturgo	7743,828	Вали-ду-Журуа	Крузейру-ду-Сул
12	Мансиу-Лима	Mâncio Lima	4672,321	Вали-ду-Журуа	Крузейру-ду-Сул
13	Пласиду-ди-Кастру	Plácido de Castro (Acre)	2047,455	Вали-ду-Акри	Риу-Бранку
14	Порту-Акри	Porto Acre	2984,643	Вали-ду-Акри	Риу-Бранку
15	Порту-Валтер	Porto Walter	6093,4	Вали-ду-Журуа	Крузейру-ду-Сул
16	Риу-Бранку	Rio Branco	9222,577	Вали-ду-Акри	Риу-Бранку
17	Родригес-Алвес	Rodrigues Alves (Acre)	3304,559	Вали-ду-Журуа	Крузейру-ду-Сул
18	Санта-Роза-ду-Пурус	Santa Rosa do Purus	5981,137	Вали-ду-Акри	Сена-Мадурейра
19	Сена-Мадурейра	Sena Madureira	25278,095	Вали-ду-Акри	Сена-Мадурейра
20	Сенадор-Гиомард	Senador Guiomard	1837,294	Вали-ду-Акри	Риу-Бранку
21	Тарауака	Tarauacá	15553,43	Вали-ду-Журуа	Тарауака
22	Шапури	Xapuri	5250,931	Вали-ду-Акри	Бразилея

Булактар[түзөтүү | булагын түзөтүү]

Тышкы шилтемелер[түзөтүү | булагын түзөтүү]

Расмий сайты

[1] Instituto Brasileiro de Geografia e Estatística

[:0-2] 2.0 ^2.1 ^2.2 «Вокруг света» журналы

[:1-3] 3.0 ^3.1 ^3.2 russobras.com сайтындагы Акри жөнүндө маалымат

[4] Акринин тарыхы

[5] Бразилиянын тарыхы

[6] Rio Branco.Acre — AC.Histórico

[7] WWF Brasil

[8] Акри штатынын калкы

[9] IBGE. Economia

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]