Само (эл)
| Само | |
 Атчан само | |
| Мамлекеттер жана аймактар | |
|---|---|
|
Бардыгы: 319 миң (1990 жылдардын аягы) | |
| Тили |
само |
| Расалык тиби | |
| Кирет | |
Само (самого, сан, ниниси; өз аты — сану) — Батыш Африкадагы эл. Мали жана Буркина-Фасо өлкөлөрүндө жашайт[1].Жалпы саны 1990 жылдардын аягында 319 миң адам түзгөн, анын ичинде 240 миң Буркина-Фасодо.
Само элинин курамына Буркина-Фасодогу матья, сембла, само-гуан жана Малидеги дууни джо
субэтникалык топтор кирет.
Тил
[түзөтүү | булагын түзөтүү]Само тили Нигер-конго макроүй-бүлөсүнүн манде уясына кирет.
Дин
[түзөтүү | булагын түзөтүү]Көпчүлүк жергиликтүү салттуу ишенимдерди карманышат (түшүм жана жаратылыштын күчтөрүнүн культу).
Калгандары мусулмандар (сүннөттөр).
Чарбалык иштер
[түзөтүү | булагын түзөтүү]Негизги кесиптери — бул кол менен иштетилген жер чарба (сорго, таруу-фонио, күрүч, пахта, жер жаңгак, батат, буурчак өсүмдүктөр), малчылык (ири жана майда мүйүздү мал, үй канаттуулар) жана сезондук аңчылык.
Кол өнөрчүлүк
[түзөтүү | булагын түзөтүү]Темир устачылык, карапачылык, токуу.
Тамак-аш
[түзөтүү | булагын түзөтүү]Карите майы жана ачуу соустар менен өсүмдүк тамак.
Кийим
[түзөтүү | булагын түзөтүү]Салттуу аялдардын кийими — жаркыраган, тигилбеген юбка, эркектер үчүн европалык кийимдер басымдуулук кылат.
Турак жай
[түзөтүү | булагын түзөтүү]Калктуу конуштар компакттуу же чачыранды. Турак жай тик бурчтуу, чатыры жалпак же тегерек, конус түрүндөгү чатыры чөптөн жана пальма жалбырактарынан турат. Мунара сымал кампалардын топтору мүнөздүү. Конуштары бир нече кире бериши бар бийик дубалдар менен курчалган. Дарбазалар ушунчалык кичинекей жана жапыз болгондуктан, адамдар кире бериште энкейүүгө аргасыз болушкан. Үйлөрдүн бир нече кире бериши бар.
Коом
[түзөтүү | булагын түзөтүү]Салттуу үй-бүлө чоң жана патриархалдуу. Нике патрилокалдык. Тууган эсеп патрилинейлик.
Маданият
[түзөтүү | булагын түзөтүү]Само элинин маданияты сенуфо, бобо жана башка мандинго элдеринин маданияттарынын элементтерин бириктирет.
Салттуу музыкалык аспаптардын бири ышкырык. Алар топ-топ болуп ойнолчу. Ышкырык маанилүү музыкалык жана ритуалдык роль ойногон.Бул ышкырык сойлоп жүрүүчүлөрдүн терисине оролгон абстрактуу адам фигурасы болгон.
Ата-бабалар культуна байланыштуу ырым-жырымдарды коштоп, чоордун жана барабандын коштоосунда беткапчан бийлер жана ырлар кеңири тараган.
Тарых
[түзөтүү | булагын түзөтүү]Само элинин этногенези байыркы Мали мамлекетинин доорундагы мандинголордун кеңейиши (13-16 кылымдар) жана алардын сенуфо жана бобо автохтондук калкы менен аралашуусу менен байланышкан.
Колдонулган адабияттар
[түзөтүү | булагын түзөтүү]- Broks G.E. 1989. Ecological Perspectives on Mande Population Movements, Commercial Networks, and Settlement Patterns from the Atlantic Wet Phase to the Present. History in Africa. Vol. 16. P. 23 — 40.
- Klein M.A. 2001. The Slave Trade and Decentralized Societies. The Journal of African History. Vol. 42. No. 1. P. 49 — 65.
- Libin L. 1977—1978. Musical Instruments in the Metropolitan Museum. The Metropolitan Museum of Art Bulletin, New Series. Vol. 35. No. 3. P. 2 — 48