Каракалпакстан Республикасы
| |||
| Административдик борбор | |||
|---|---|---|---|
| Б.ири шаары |
Коңурат, Хожейли, Беруни, Төрт-Көл, Чимбай | ||
| Облус акими |
Исмоилов, Сайфиддин Умарович | ||
| Расмий тили | |||
| Калкы |
1 711 800 | ||
| Жыштыгы |
10,15 адам/км² | ||
| Аянты |
166 600 км² (1- орунда) | ||
|
| |||
| Убакыт аралыгы | |||
| Аббревиатурасы |
QR | ||
| Коду ISO 3166-2 |
QR | ||
| Автоунаа номурунун коду |
23 (эски үлгүсү 1998—2008), | ||
| Расмий сайты | |||
| Координаттары: 43°10′N 58°45′E / 43.167°N 58.750°E Coordinates: Parameter: "scale=" should be "scale:" | |||
Каракалпакстан Республикасы (Каракалпа́кия, каракалп. Qaraqalpaqstan Respublikasiʻ, Қарақалпақстан Республикасы, өзб. Qoraqalpogʻiston Respublikasi, Қорақалпоғистон Республикаси) [1]. Борбору — Нукус. Өзбекстандагы өзэрк (автономдук) республика Өзбекстандын батыш тарабында орун алган. Борбор калаасы - Нукус (Каракалпакча: Нөкис). Каракалпакия тарихий Харезм жерин камтыйт, аянты - 165 миң чакырым2. Калкы - 400 миң каракалпак, 400 миң өзбек жана 300 миң казак.Каракалпакстан Республикасы өзбекстандын түндүк-батышында жайлашкан. Өлкөнүн өнүккөн чөлкөмдөрүнөн кыйла алыста болгон экономикалык географиялык бул райондун аймагынан темир жол өткөндөн кийин, анын экономикалык географиялык орду кыйла жакшырды.
Тарых[оңдоо | булагын оңдоо]
Каракалпактар казактардын бир түрү катары кабыл алына алат.
Каракалпакстан, 1925-жылдын Чын куран айында, Казак Өзэрк (Автономдук) Кеңештик (Советтик) Социалисттик Республикасынын өзэрк бир бөлгүсү болчу. Бирок ошол эле өзэрк бөлгүсү 1930-жылдын Кулжа айынын 20 КСРБ (СССР) жоюлган. Эки жыл кийин (Жалган куранын 20, 1932) Өзэрк Кеңештик Социалистик Республикасы наамга ээ болгон. 1936-жылдын Бештин айында Өзбекстан КСРдин курамына киргизилген.
Каракалпак тили[оңдоо | булагын оңдоо]
Каракалпакча, Кыпчак тилдердин тобундагы Казак жана Ногой топторуна жакын. Алар да биринчи арап жазуу системасында, 1928-1940-жылдар арасында латын жана кийинирек кирил тамга системасында колдолунулган.
Географиясы[оңдоо | булагын оңдоо]
Каракалпакстан Респубоикасы 16 ооданга (район) жана Нукус Республикалык башкаруусундагы шаарга бөлүнөт. Каракалпакстанда 12 шаар, 25 шаарча. Ар бир ооданда өзүнүн Акими (Хаким) болот.
| № | Район | Өзбекче аталышы |
Каракалпакча аталышы |
Акимий борбору |
Аянты, миң км2 |
Калкы 1 январь 2014 г., миң киши |
Калкы 1 январь 2019 г., миң киши[2] |
Калктын ж ыштыгы(адам)
1 январь 2019 дылга карата (1 км²) |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 1 | г. Нукус | Nukus | Nókis | 0,22 | 295,2 | 315,1 | 1432,2 | |
| 2 | Амударьинский | Amudaryo | Ámiwdárya | Мангит | 1,02 | 179,1 | 195,2 | 191,4 |
| 3 | Берунийский | Beruniy | Beruniy | Беруни | 3,95 | 170,3 | 187,6 | 47,5 |
| 4 | Бозатауский | Boʻzatov | Bozataw | Бозатау | 2,04 | — | 21,6 | 21,0 |
| 5 | Канлыкульский | Qanlikoʻl | Qanlıkól | Канлыкуль | 0,74 | 46,9 | 50,3 | 68,0 |
| 6 | Караузякский | Qoraoʻzak | Qaraózek | Караузяк | 5,89 | 49,6 | 52,4 | 8,9 |
| 7 | Кегейлийский | Kegeyli | Kegeyli | Кегейли | 0,92 | — | 77,2 | 83,5 |
| 8 | Кунградский | Qoʻng’irot | Qońırat | Кунград | 76,0 | 120,1 | 128,3 | 1,7 |
| 9 | Муйнакский | Moʻynoq | Moynaq | Муйнак | 37,88 | 29,4 | 31,3 | 0,8 |
| 10 | Нукусский | Nukus | Nókis | Акмангит | 0,94 | 44,4 | 49,1 | 52,2 |
| 11 | Тахиаташский | Taxiatosh | Taqıyatas | Тахиаташ | 0,18 | — | 72,8 | 404,4 |
| 12 | Тахтакупырский | Taxtakoʻpir | Taxtakópir | Тахтакупыр | 21,12 | 38,7 | 39,9 | 1,9 |
| 13 | Турткульский | Toʻrtkoʻl | Tórtkúl | Турткуль | 7,48 | 192,6 | 210,3 | 28,1 |
| 14 | Ходжейлийский | Xoʻjayli | Xojeli | Ходжейли | 0,55 | — | 121,2 | 220,4 |
| 15 | Чимбайский | Chimboy | Shımbay | Чимбай | 1,44 | 108,3 | 111,3 | 36,3 |
| 16 | Шуманайский | Shumanoy | Shomanay | Шуманай | 0,78 | 53,1 | 55,6 | 71,3 |
| 17 | Элликкалинский | Ellikqalʼa | Ellikqala | Бустан | 5,42 | 140,5 | 156,0 | 28,8 |
Тарыхы[оңдоо | булагын оңдоо]
Каракалпакстан автономдук облус катары 1925-жылы түзүлгөн. 1932-жылы автономдук республика болуп, 1936-жылы Өзбекстандын курамына кирди.Анын Өзбекстандын курамына кириши каракалпак жана Өзбек элдеринин ортосундагы эзелки достукту, аймак, тил жана маданияттагы биримдикти дагы да бекемдеди [3].
Административдик бөлүнүшү[оңдоо | булагын оңдоо]
Тарыхы[оңдоо | булагын оңдоо]
1931-жылда Каракалпак АО 11 районго бөлүнгөн:
- Кара-Узяк. Борбору — Кара-Узяк ссс
- Кегейли. Борбору — Нукус киштагы (Кегейли киштагы)
- Кипчак. Борбору — Кипчак киштагы
- Кунград. Борбору — Кунград киштагы
- Муйнок. Борбору — Муйнак киштагы
- Тамды. Борбору — Тамды-Булак киштагы
- Тахтакупыр. Борбору — Тахтакупыр киштагы
- Төрткөл. Борбору — Төрткөл шаары (Шурахан киштагы)
- Хожейли. Борбору — Хожейли киштагы
- Чимбай. Борбору — Чимбай шаары
- Шабаз. Борбору — Шейх-Абаз киштагы
1936-жылда Куйбышев району түзүлгөн[4].
Азыркы административдик бөлүнүшү[оңдоо | булагын оңдоо]
Азыркы административдик бөлүнүшү[5]:
| № | Район | Өзбекче наамы |
Каракалпакча наамы |
Административдик борбору |
|---|---|---|---|---|
| 1 | Амударыя | Amudaryo | A’muda’rya | Мангит |
| 2 | Беруний | Beruniy | Beruniy | Беруни |
| 10 | Караузяк | Qorao’zak | Qarao’zek | Караузяк |
| 5 | Кегейли | Kegeyli | Kegeyli | Кегейли |
| 9 | Кунград | Qo’ng’irot | Qon’i’rat | Кунград |
| 8 | Канлыкөл | Qanliko’l | Qanli’ko’l | Канлыкөл |
| 6 | Мөйнок | Mo’ynoq | Moynaq | Мөйнок |
| 7 | Нукус | Nukus | No’kis | Акмангит |
| 12 | Тахтакупыр | Taxtako’pir | Taxtako’pir | Тахтакупыр |
| 13 | Төрткөл | To’rtko’l | To’rtku’l | Төрткөл |
| 14 | Ходжейли | Xo’jayli | Xo’jeli | Ходжейли |
| 3 | Чимбай | Chimboy | Shi’mbay | Чимбай |
| 11 | Шуманай | Shumanay | Shomanay | Шуманай |
| 4 | Элликкала | Ellikqal’a | Ellikqala | Бустан |
| Нукус шаары | Nukus | No’kis |
Калкы[оңдоо | булагын оңдоо]
Республикада 1,711,800 жашайт(2013 жыл).[6] Калктын 1/3 бөлүгүн өзбектер(32,8 %), дээрлик ошончо бөлугун каракалпактар(32,1 %), калгандарын казактар (32,6 %), жана башка улуттун өкүлдөрү түзөт. Калктын 48,5 пайызы шаарларда, калган бөлүгү айылдарда жашайт.
Каракалпакстан ЖОЖдору[оңдоо | булагын оңдоо]
- Каракалпак мамлекеттик университети
- Нукус мамлекеттик педагогикалы институты
- Ташкент медициналык институтынын филиалы.
- Ташкент информациялык технологиялык университетинин Нукус филиалы [7]
- Ташкент мамлекеттик агрардык университети филиалы.
Шилтеме[оңдоо | булагын оңдоо]
- ↑ «Өзбекистан Республикасынын Конституциясы» 70 берене
- ↑ Сведения о численности населения Республики Каракалпакстан(жеткиликсиз шилтеме — 'тарыхы).(жеткиликсиз шилтеме)
- ↑ Өзбекстан тарыхы
- ↑ О новой сети районов Кара-Калпакской АССР
- ↑ Совет Министров Республики Каракалпакстан. Текшерилген күнү 28 -январь (үчтүн айы) 2014. Түп булактан архивделген күнү 30 -декабрь (бештин айы) 2011.
- ↑ Государственный комитет Республики Узбекистан по статистике.
- ↑ Ташкент информациялык технологиялык университетинин Нукус филиалынын сайты
Булактар[оңдоо | булагын оңдоо]
- Жокаргы Кенес Республики Каракалпакстан
- Совет Министров Республики Каракалпакстан Archived 2011-12-30 at the Wayback Machine
- Каракалпакские национальные и современные песни
| Облус укукуна ээ шаары | Ташкент |  |
|---|---|---|
| Республика | Каракалпакстан | |
| Областтары (вилоят) | Андижан • Бухара • Жызак • Кашкадарыя • Навоий • Наманган • Самарканд • Сурхандарыя • Сырдарыя • Ташкент • Фергана • Хорезм | |