Каракалпактар

	Қарақалпақлар, Qaraqalpaqlar
	;
Мамлекеттер жана аймактар
	Бардыгы: 825 000; Өзбекстан: 708 800 (2017) Каракалпакстан 400 000; Казакстан: 60 000 (2015); Түркмөнстан: 50 000
Тили	Каракалпак тили
Кирет	түрк элдер
Тууган элдер	түрк элдер
Келип чыгышы	түрк жана моңгол элдер
Мамлекеттүүлүгү	Казак-Каракалпак Бөлүгү (1920-1923); Казак-Каракалпак Автоном Округу (1923-1925); Каракалпак Автоном Облусу (1925-1932); Каракалпак АССРи (1932-1990); Советтик Социалисттик Каракалпакия Республикасы (1990); Каракалпакстан (1990—учурда)

Каракалпактар (карак. қарақалпақлар, qaraqalpaqlar) —Өзбекстандын курамына кирген Каракалпакстандын түпкү калкы. Түрк тилдеринин генеалогиялык жиктешүүсүндө кыпчак тилдеринин кыпчак-ногой бутагында сүйлөшөт.

Калктын жалпы саны 450 миң чамалуу (1989-ж.). Айрым бөлүктөрү Хорезм, Хива, Фергана аймактарында, Түркмөнстан, Афганистанда жашашат. Түндүк-Чыгыш, Түштүк-Батыш диалектеринде сүйлөшөт. Мусулман-суниттер.

Этногенези жана тарыхы

Каракалпактардын этногенезинде сак-массагет уруулары, хазарлар, печенегдер, өгуздар өрчундуу орунду ээлешкен. Огуз-печенег уруулары чыгыштан көчүп келген кыпчактарга жуурулушкан жана анын натыйжасында кыпчак тили үстөмдүккө ээ болгон. Каракалпак уруулары Печенегдер союзуна (10-11-кк.), Кыпчак (половец) уруулук бирикмелеринин (11-13- кк.), Алтын Ордо (13-14-кк.), Чоң Ногой ордосунун (15-к.) курамдарында болушкан. 15-к. Чоң Ногой ордосунун курамында каракалпак этносунун эл болуп калыптануусу аяктаган. Чоң Ногой ордосунан каракалпактардан сырткары, көчмөн өзбектер, казактар бөлүнүп чыгышкандыгы маалым. Каракалпак тилинде булгар тилинин да таасири байкалат. Каракалпактардын кыргыздар менен этногенетикалык жана этномаданий алакалары уруулук аталыштарында, эн тамга белгилеринде, элдик оозеки чыгармаларда (дастан, жомок, жөө жомок, уламыштар жана башкалар). материалдык маданиятынын үлгүлөрүндө чагылдырылат. Кыпчак, мангыт, кытай, төрт уруу, каңды, кесек, бөрү, меркит жана башкалар уруулук аталыштары кыргыз этнонимиясында да кайталанат. Көчмөн жана жарым көчмөн каракалпактар коллективдештирүү мезгилинде жапырт отурукташууга өтүшкөн. Арал деңизи жана анын айланасындагы экологиялык кырдаал улуттун генефондуна терс таасирин тийгизүүдө.

Колдонулган адабияттар

О.Каратаев, С.Эралиев. Кыргыз этнографиясы боюнча сөздүк. Бишкек. "Бийиктик" - 2005-ж. ISBN 9967-13-159-4