Пенжикент шаары

Пенжикент — Тажикстан Республикасынын Согди облусунун Пенжикент районунун административдик борбору. Пенжикент бир эле учурда облустагы шаар жана райондук баш ийүүдөгү шаар статусуна ээ болгон жалгыз калктуу конуш болуп саналат. Зеравшан өрөөнүндө, Зеравшан дарыясынын сол жээгинде, деңиз деңгээлинен 900 метр бийиктикте, Самарканддан 48 км чыгышта, Душанбеден 240 км түндүк-батышта жана Ходженттен 270 км түштүк-батышты карай жайгашкан. Шаар өзүнүн кооз жерлериге, архитектуралык эстеликтерге, Зеравшан дарыясынын жээгинде жайгашкан эң сонун эс алуу аймагы.

Аталышы

Орто кылымдагы Пенжикент шаарынын аталышы Муг тоосундагы согду документтеринен жана согду тыйындарынан белгилүү. "Панч шаары" дегенди билдирет, орто кылымдардагы Панч Согди аймагына таандык, анын негизги шаары (административдик борбору) Пенжикент болгон жана адатта "Город пяти" же “Пятиградье” дегенди түшүндүрөт.

Иван Сергеевдин «Тайна географических названий» аттуу китебинде Түркстан генералдык өкмөтүнүн эски картасында шаар «Пянджшамбе» деп аталып калганы айтылат, андан ал бул аталыш жуманын бешинчи күнүн билдирет деген тыянак чыгарат. Бейшемби күнү шаарда базар болгон .

Байыркы Пенжикенттин урандылары 39°29′17″ с. ш. 67°36′58″ в. д.

Пенжикент шаарынын өкмөтүнүн ( аткаруу бийлигинин ) имараты

Пенжикенттеги базардын имараты

Пенджикенттеги Рудакинин күмбөзү

Азыркы Пенжикенттин түштүк-чыгыш четинде, Зеравшан дарыясынын сол жээгиндеги экинчи даражадагы террасада Согдилердин мусулманчылыкка чейинки доорлорунун маданий эстелиги болгон байыркы Пенжикент конушу (Панжикент, V-VIII кылымдар) жайгашкан..1947-жылдан бери (1978-жылдан 2006-жылга чейин Б.И. Маршактын жетекчилиги астында) улантылган конуштун казуулары алгачкы орто кылымдардагы бай шаардын түзүлүшүн ачып, согдулук чеберлердин укмуштуудай дубал сүрөттөрүн тапкан. Пенжикент Борбордук Азиянын эң маанилүү маданий борбору болгон, чептүү жана жакшы сакталган, Улуу Жибек жолунда турган .

С.Г.Хмельницкийдин айтымында, 5-кылымда Пенжикенттин Жогорку Зеравшандын борбору катары пайда болушуна жана көтөрүлүшүнө Самарканддын убактылуу кулашы жана калкынын андан чыгышка, өйдө, коопсуз тоолорго жакын аймактарга агышынан улам.

7–8-кылымдардагы Пенжикенттин белгилүү башкаруучулары Согду башкаруучулары («афшиндер») Чекин Чур Билге (болжол менен 680–709) жана анын күйөө баласы Ихшид Деваштич (709–722) болгон. 7-8-кылымдарда Орто Азияны арабдар басып алган. Согдулук акыркы башкаруучулардын бири, Пенжикенттин башкаруучусу Деваштич басып алуучуларга каршы көтөрүлүшкө чыккан, бирок 722-жылы Хорасан эмири Саид ал-Харашинин жоокерлери аны Муг чебинен алдап, ал жерден баш калкалаганда жеңилген. Андан кийин бул аймакта араб басып алуучуларга каршы көтөрүлүштөр болуп, (атап айтканда, 728-729-ж.), Кытайдагы өз уруулаштары Ан Лушандын көтөрүлүшүнө көптөгөн согдулуктар катышкан. Согду Ихшид династиясын 750-жылы перс колбашчысы Абу Муслим жок кылган.

Байыркы Пенжикентте азыркы сандалдарга окшош очоктордун курулушу белгилүү болгон. Кээде жылуулук берүүнүн бир түрү катары да колдонулган, мында ысытылган аба дубалдын түбүндөгү тешиктер аркылуу бүт үйгө таралып турган .

Зеравшан дарыясынын өрөөнү өзүнүн байыркы атын орто кылымдарга чейин сактап калган жана ал кезде Самарканддын Согду деп аталган. Бухара эмирлигинин тушунда Пенжикент борбор болгон. Тажик АССРиндеги- Пенжикент вилайетинин административдик борбору.

12-14-кылымдарга таандык архитектуралык эстелик Мухаммед Башоронун мавзолейи шаардан 37 км алыстыкта , Зеравшан кырка тоосунун түндүк этектериндеги кооз капчыгайлардын биринде жайгашкан. Мухаммед Башоронун мавзолейи тажик архитектурасынын белгилүү эстеликтеринин бири.

Казуулар

Пенжикентти археологиялык изилдөө 1946-жылы согд тажик археологиялык экчпедициясы тобу А.Ю. Якубовдун жетекчилигинде иш алып барышкан. Конуш чептүү шахристандан,Кухендиз - башкаруучунун сарайы бар цитадельден, рабад - өзүнчө мүлкү бар шаар четинен жана некрополдон турат. 8-кылымдын биринчи чейрегинде Пенжикент араб аскерлери тарабынан талкаланып, 8-кылымдын экинчи жарымында ээн калган. Эки курулуш горизонттору катталган: биринчиси - 6-кылым, экинчиси - 7-8-кылымдар. Шахристанда чеп дубалдарынын, көчөлөрдүн тармагы, эки храмдын, 100дөн ашык көп бөлмөлүү эки кабаттуу турак жайлардын, кол өнөрчүлүк устаканаларынын жана дүкөндөрдүн калдыктары табылган . Үйлөрдүн курулушу эки кабаттуу ылай кирпичтен жана пахта блокторунан жасалган. Чеберлер менен дыйкандар Пенжикенттин чет жакаларына отурукташкан. Некрополь майда крипттерден ( табыт үчүн ички бөлмөсү бар имарат ) турат, анда өлгөндөрдүн сөөктөрү оссуарийлерге (скелет калдыктарын сактоо үчүн куту) коюлган .

Пенжикенттеги табылгалар карапа, металл иштетүү жана башка кол өнөрчүлүктүн болгондугун билдирет. Бир нече миң коло жана күмүш тыйындар жана казыналар табылган. Айрыкча жергиликтүү согдулуктардын баалуу тыйындары. Эпиграфиялык эстеликтер согду жана азыраак араб тилинде жазылган. Согду тилиндеги тексттин фрагменти табылган, анын текстинде түрк Туркаш кездешет . Сүрөт искусствосунун көптөгөн эстеликтери ачылган. Сарайда, храмдарда, дворяндардын жана бай жарандардын үйлөрү, рельефтердин сыныктары, чоподон жана жыгачтан жасалган тегерек жана дубалга орнотулган скульптуралар, оюп түшүрүлгөн архитектуралык декорациянын деталдары, дубал сүрөттөрү табылган . Ибадатканада суу пейзажын чагылдырган скульптуралык панно, кыязы, Зеравшан дарыясынын символу болуп саналат. Жыгач айкелдер жана сюжеттик көрүнүштөр жана оюм-чийим оюмдары бар көптөгөн жыгачтар табылды. Монументалдык дубал сүрөттөрүндө тойлор, салгылашуулар, эпостор, культтар жана күнүмдүк көрүнүштөр чагылдырылган. Көркөм оюм-чийимдердин түрү бар. Пенжикенттин көркөм эстеликтери стили жана мазмуну боюнча Борбордук Азиянын башка аймактарынын ( Варахша, Балалык-Тепе ) көркөм маданияты менен Индия, Иран, Афганистан жана Чыгыш Түркстандын искусствосу менен байланышкан .

XX кылым

1938-жылы 28-ноябрда Пенжикент айылы шаар тибиндеги аймак статусун алып, 1953-жылы шаарга айланган.

XXI кылым

Башкы планга ылайык, 2035-жылга карата Пенжакент шаарынын аймагы жакынкы Кабудсанг, Навруз-Төбө, Деваштич, Шурча, Савр, Зебон, Нуристон, Нуристон, Савр айылдарынын эсебинен 4 эсеге (6,86 км²ден 28,34 км²ге чейин) көбөйтүлөт. Чорводор, Чинор, Дарвозакам жана Зарафшан дарыясынын оң жээгиндеги айылдар – Сары-Камар, Вахдат жана Озодагон жана Зарафшан дарыясынын эки жээгинде жайгашат.

Калкы

Болжолдуу калкы 2015-жылдын 1-январына карата 40 600 адамды түздү.

Транспорт

Автомобиль транспорту шаардын эң маанилүү жана негизги транспорт түрү, ошондой эле областтык Ходжент (270 км) жана республиканын борбору Дүйшөмбү (240 км) менен байланыштын жалгыз транспорттук каражаты болуп саналат. Шаар аркылуу Душанбе – Айни жана Пенжкент – Самарканд ( Өзбекстан ) багыты боюнча автомагистрал өтөт. Совет доорунда Душанбе жана Тажикстандын башка шаарлары менен аба байланышы болгон . 2015-жылы ички жана тышкы инвестицияларды тартуу менен Айни-Пенжикент тоо автожолу реконструкцияланган . Шахристан жана Истиклол (мурдагы Анзоб) тоо автотранспорттук тоннелдеринин курулушунун аякташы жана ишке киргизилиши транспорттук байланыштарды жыл бою пайдаланууга мүмкүндүк берди.

• 
  Эрмитаж
• 
  Пенжикент, Тажикстан
• 
  Пенжикенттин фрескалары (VI-VII кылымдар базасы) г.).Тажикстандын улуттук байыркы эстеликтер музейлери
• 
  Пенжикенттин фрескалары (VI-VII кылымдар базасы) г.)
• 
  Пенжикенттин фрескалары (VI-VII кылымдар базасы). Эрмитаж
• 
  Пенжикентен алынган фреска, VI-VIII кылымдар. Эрмитаж
• 
  Пенжикентен алынган фреска, VI-VIII кылымдар.Тажикстандын улуттук байыркы эстеликтер музейлери
• 
  Пенжикентен алынган фреска, VI-VIII кылымдар.
• 
  Шива тришула менен. Пенжикент, б.з.VII–VIII кылымдар. Эрмитаж
• 
  Арстан жана кудай Анахита, Пенжикент, болжол менен б.з. 6-8-кылымдар.
• 
  Соот киген көп куралдуу кудай
• 
  Согуш сахнасынын сурөттөлүшү

Булактар

• Беленицкий А.М., Распопова В.И. Древний Пенджикент. —  , 1971.
• Беленицкий А.М. Монументальное искусство Пенджикента.Живопись. Скульптура. - М., 1973.
• Всеобщая история архитектуры в 12 томах: Архитектура стран Средиземноморья, Африки и Азии. VІ—XIX вв : 12 т. / Реп. ред. Яралов Ю. С. - М. : Изд-во, 1969-ж. - Т. 8. — 491 с.
• Исаков А.А. Цитадель Древнего Пенджикента — Дущ : Дониш, 1977.
• Пенджекент / / Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона : 86 тоннада (82 т.и.4 доп.). - Санкт-Петербург., 1898. - Т. XXIII. - С.131.
• Хмельницкий С. Г. Между Кушанами и Арабами. Архитектура Среденей Азии V-VIII вв. — Берлин—Рига GAMAJUN : , 2000. — 288 р.
• Якубовский А.Ю. Древний Панджикант, в сборнике:По следам древних культур. - М., 1951.
• Энциклопедияи советии тоҷик: Ноҳияи Панҷакент. —Душ:"главная редакция Таджикской советской энциклопедии", 1984.-Т.5.

• Пенжикент