Черновцы облусу

Черновцы облусу
Өлкө	Украина
Административдик борбор	Черновцы
Расмий тили	украинче
Калкы	↘ 889 928
Жыштыгы	111,98 адам/км²
Деңиз; денгээлинен бийиктиги; • Бийик чекити	; ; 1 574 м
Тууралыгы	км
Узундук	км
Коду ISO 3166-2	UA-77
Телефон коду	+380 372
Интернет-домени	chernovtsy.ua; cv.ua
Расмий сайты

Черновцы облусу (укр. Чернівецька область) — Украинанын батышындагы облус, административдик борбору Черновцы шаарында.

Батышта Ивано-Франковск облусу, түндүгүндө Тернополь жана Хмельницкий облустары менен, чыгышында Винница менен, түштүгүндө Румыния жана Молдова менен чектешет.

Тарыхы

Герца аймагы 1859-жылы Осмон империясынын курамындагы Румыниянын вассал мамлекетинин бир бөлүгү болуп калган.

1918-жылдын февраль айынан баштап Черновцыдагы Буковина элдик жыйыны Түндүк Буковинаны Украина Эл Республикасынын курамына киргизүү жөнүндө чечимди колдогон^[2].

1918-жылдын 11-сентябрынан 1940-жылдын 28-июнуна чейин бул аймак Румыния Королдугунун курамында болгон.

Вячеслав Молотов 1940-жылдын 26-июнунда Румыниянын Москвадагы элчиси Георгий Давидескуга Совет өкмөтүнүн Бессарабияны жана Буковинанын түндүк бөлүгүн тиркелген карта боюнча чек аранын ичинде СССРдин курамына өткөрүп берүүнү талап кылган билдирүүсүн тапшырган. 1940-жылдын 27-июнунда Румыния жалпы мобилизация жарыялады, бирок Британ аралдарына амфибиялык чабуул коюуга даярданып жаткан Германия анын аскердик колдоосунан баш тарткандан кийин, ал СССРге [19] берүүгө аргасыз болгон жана ультиматумдан кийин, Түндүк Буковина СССРге кошулган^[3].

Бессарабия жана Түндүк Буковина 1940-жылдын 30-июнунда СССРге кошулгандан кийин, 1940-жылы 7-августта Түндүк Буковинадан жана Хотын областынан (Румыния Королдугунун Сучава кинутунун түндүк-чыгыш бөлүгү, Черновцы жана Сторожинец уезддери толугу менен, Радау жана Дорохой уезддери – жарым-жартылай, ошондой эле мурдагы Бессарабиянын Хотинск уездинин көпчүлүк бөлүгү), Украина ССРинин Черновцы облусу түзүлгөн.

Калкы

2020-жылдын 1-январына карата облустун калкынын иш жүзүндөгү саны 901 632 адамды түзөт, анын ичинен шаар калкы 390 551 адам же 43,3%, айыл калкы 511 081 адам же 56,7%^[4].


Туруктуу калк^[5]
1939	1959	1970	1979	1989	1990	1991	1992	1993	1994
787 000	↘774 121	↗844 887	↗889 930	↗940 801	↘940 474	↘939 550	↗940 678	↗945 266	↗945 526
1995	1996	1997	1998	1999	2000	2001	2002	2003	2004
↘943 349	↘940 723	↘937 132	↘934 078	↘930 239	↘926 369	↘922 533	↘919 028	↘915 385	↘911 523
2005	2006	2007	2008	2009	2010	2011	2012	2013	2014
↘908 426	↘905 099	↘903 207	↘901 462	↘900 995	↗901 306	↘901 212	↗902 199	↗904 098	↗905 443
2015	2016	2017	2018	2019	2020	2021	2022
↗906 900	↘906 828	↘905 055	↘903 636	↘901 309	↘898 567	↘893 501	↘890 700

2001-жылдагы эл каттоого ылайык, аймакта 922,800 калк жашаган, анын ичинде: 373,500 шаардык (40,5%) жана 549,300 (59,5%) айылдыктар. КСРБ тарагандан кийин түзүлгөн жагымсыз демографиялык кырдаалдан улам калктын саны 1996-жылдан бери кыскарууда. Бирок 2009-жылдан бери айрым жерлерде калктын саны көбөйүп, 2011-жылдан бери жалпысынан облус боюнча бир аз өсүш байкалса, айрым айларда төмөндөө байкалган. 2017-жылдын 1-апрелине карата облустун калкынын саны 907,3 миң адамды түздү, анын ичинен шаар калкы – 390,5 миң адам (43,04%), айыл калкы – 516,8 миң киши (56,96%)^[6].

2016-жылы облустун калкынын саны 1773 адамга (0,19%), анын ичинде табигый кыскаруунун эсебинен 1287 адамга (72,59%), миграция 486 адамга (27,41%) кыскарганы белгиленген^[7].

Калктын жылдар боюнча өзгөрүү динамикасы (каттоонун жана МСКнын маалыматы боюнча): 2016-жылы облуста 10226 адам төрөлүп, 11513 адам каза болгон, анын ичинен 92си 1 жашка чейинки балдар (1000 тирүү төрөлгөнгө 9)^[8]. Өлүм (чыныгы калктын 1000 адамга) - 12,7; төрөлүү коэффициенти - 11,3; табигый өсүш - -1,4. Эң жогорку төрөт Путилf - 16,4 жана Сторожинец - 14,4 райондорунда. Эң аз төрөлүү көрсөткүчү Келменецкий районунда - 8,0 жана Новоднестровскиде - 8,3. Эң жогорку өлүм Келменецыда - 18,5 жана Сокиряныда - 17,1. Эң аз өлүм Новоднестровскта 7,6, Черновцыда 9,8. Калктын эң жогорку табигый өсүшү Путила - 5,6 жана Сторожинец - 3,7 райондорунда. Калктын эң аз табигый өсүүсү Келменцы – -10,5 жана Сокиряны – -8,1 райондорунда. 2016-жылы облуска туруктуу жашоо үчүн 2777 адам келсе, 3263 адам кеткен. Миграция калктын өсүшү терс - -486 адам^[9]. Калктын эң көп өсүшү Сторожинец – 7,4 жана Путила – 3,6 райондорунда. Калктын эң аз өсүүсү Келменцы– -10,6 жана Сокиряны – -10,4 райондорунда. 2016-жылы калктын санынын өсүшү облустун 4 районунда байкалды: Путила, Сторожинец, Герца жана Глыбокая. Калктын азайышы Черновцы, Новоднестровск жана 7 райондо: Вижница, Кельменцы, Хотин, Новоселица, Сокирянский, Заставная жана Кицмань райондорунда байкалды.

Улуттук курамы

Черновцы облусу өзүнүн көп улуттуу курамы жана этникалык жана тилдик азчылыктардын улуттуу үлүшү (25%) менен айырмаланат. Облустун калкы кирет:

украиндер — 75,9% (691,2 миң адам)
румындар — 12,7% (116,0 миң адам)
молдовандар — 7,0% (66,5 миң адам)
орустар — 2,9% (30,9 миң адам)
поляктар — 0,7% (3,6 миң адам)
белорустар — 0,1% (1,3 миң адам)
жөөттөр — 0,1% (1,2 миң адам)
башкалар — 0,6% (4,9 миң адам).

Украин тили жападан жалгыз мамлекеттик тил, бирок аймактын этникалык көп түрдүүлүгүнө байланыштуу орус, румын, поляк тилдери да кеңири таралган (кемүү тартибинде), идиш тили мурда шаардык жөөт калкынын арасында кеңири таралган.

Калктын басымдуу бөлүгү эки тилдүү, дээрлик бардык украиндер жана молдовандар орусча сүйлөшөт, поляктар украинче сүйлөшөт, ал эми улгайган украиндер көбүнчө кандайдыр бир деңгээлде румын тилинде сүйлөшөт. Тилдерди колдонуу күнүмдүк деңгээлде эле чектелбейт, аймакта коомдук уюмдар жана улуттук азчылыктардын мектептери иштейт, жергиликтүү жаңылыктар украин тилинде басылып чыгат (бирок интервью берүүчү орус тилинде жооп берсе, котормосу жок) жана, эреже катары, кабар релиз аяктагандан кийин, ошол эле маселе бар, бирок буга чейин румын тилинде (башка алып баруучу жана окуялардын котормосу менен).

Орус тилдүү калктын пайыздык көрсөткүчү боюнча Черновцы облусу батыш Украинанын аймактарынын арасында биринчи орунда турат.

Облустун калкы 11 шаарда, 11 шаарчада; областта 11 гана район жана 252 айылкеңеш бар^[10].

Административдик-аймактык түзүлүшү

Черновцы

Черновцы
району

Вижница
району

Днестр району

Черновцы облусунун райондору 2020-жылдын 17-июлунан тартып

Черновцы облусунун административдик борбору — Черновцы шаары.

Райондору

2020-жылдын 17-июлунда облустун жаңы 3 районго бөлүнүшү кабыл алынган^[11]^[12].

№	Району	Калкы (миң адам)	Аянты^[13] (км²)	Акимий борбору
1	Вижница району	209,2	1 460	Вижница ш.
2	Днестр району	254,6	2 056	Кельменцы шч.
3	Черновцы району	82,8	1 843	Черновцы ш.

Райондор өз кезегинде шаардык, поселкалык жана айылдык бириккен аймактык жамааттарга бөлүнөт (укр. об'єднана територіальна громада).

Шилтемелер

↑ Государственная служба статистики Украины (укр.)
↑ Международный исторический журнал «Русин». - 2012. - № 2(28). - С. 26].
↑ Борис Соколов. Недобрые Советы Archived 2020-07-03 at the Wayback Machine, 02.07.2020
↑ Чисельність наявного населення України на 1 січня 2020 року // Державна служба статистики України. Київ, 2020. Стор. 79-81
↑ Населення України. Текшерилген күнү 30 -январь (үчтүн айы) 2023. Түп булактан архивделген күнү 22 -сентябрь (аяк оона) 2013.
↑ Демографическая ситуация в области в январе — марте 2017 года Archived 2022-03-28 at the Wayback Machine (укр.)
↑ Демографическая ситуация в области в 2016 году (жеткиликсиз шилтеме) (укр.)
↑ Природное движение населения в 2016 году Archived 2017-07-22 at the Wayback Machine (укр.)
↑ Миграционное движение населения в 2016 году Archived 2017-09-02 at the Wayback Machine (укр.)
↑ Государственный комитет статистики Украины. Сборник: Численность наличного населения Украины на 1 января 2015 года. Киев 2015. Ответственная за выпуск Тимошенко Г. М. (doc) (укр.)
↑ Постанова Верховної Ради України «Про утворення та ліквідацію районів»(жеткиликсиз шилтеме — 'тарыхы).
↑ Нові райони: карти + склад(жеткиликсиз шилтеме — 'тарыхы).
↑ Чернівецька область - Райони. Текшерилген күнү 30 -январь (үчтүн айы) 2023. Түп булактан архивделген күнү 23 -январь (үчтүн айы) 2021.

[1] Государственная служба статистики Украины (укр.)

[2] Международный исторический журнал «Русин». - 2012. - № 2(28). - С. 26].

[3] Борис Соколов. Недобрые Советы Archived 2020-07-03 at the Wayback Machine, 02.07.2020

[Сборник2020-4] Чисельність наявного населення України на 1 січня 2020 року // Державна служба статистики України. Київ, 2020. Стор. 79-81

[5] Населення України. Текшерилген күнү 30 -январь (үчтүн айы) 2023. Түп булактан архивделген күнү 22 -сентябрь (аяк оона) 2013.

[6] Демографическая ситуация в области в январе — марте 2017 года Archived 2022-03-28 at the Wayback Machine (укр.)

[7] Демографическая ситуация в области в 2016 году (жеткиликсиз шилтеме) (укр.)

[8] Природное движение населения в 2016 году Archived 2017-07-22 at the Wayback Machine (укр.)

[9] Миграционное движение населения в 2016 году Archived 2017-09-02 at the Wayback Machine (укр.)

[nas-10] Государственный комитет статистики Украины. Сборник: Численность наличного населения Украины на 1 января 2015 года. Киев 2015. Ответственная за выпуск Тимошенко Г. М. (doc) (укр.)

[11] Постанова Верховної Ради України «Про утворення та ліквідацію районів»(жеткиликсиз шилтеме — 'тарыхы).

[Карты-12] Нові райони: карти + склад(жеткиликсиз шилтеме — 'тарыхы).

[13] Чернівецька область - Райони. Текшерилген күнү 30 -январь (үчтүн айы) 2023. Түп булактан архивделген күнү 23 -январь (үчтүн айы) 2021.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

Украинанын административдик-аймактык түзүлүшү
Облустар	Винница облусу · Волынь облусу · Днепропетровск облусу · Донецк облусу · Житомир облусу · Закарпатье облусу · Запорожье облусу · Ивано-Франковск облусу · Киев облусу · Кировоград облусу · Луганск облусу · Львов облусу · Николаев облусу · Одесса облусу · Полтава облусу · Ровно облусу · Сумы облусу · Тернополь облусу · Харьков облусу · Херсон облусу · Хмельницкий облусу · Черкассы облусу · Чернигов облусу · Черновцы облусу
Автономиялуу республика	Кырым Республикасы
Шаарлар	Киев · Севастополь