Ворух
Отурукташкан жай
Ворух
|
Ворух (согд. Wārōx ; таж. Ворух) — Тоолуу айыл, Кыргызстандын аймагы менен курчалган Тажикстандын эксклавы. Ворух - айылдык жамаат ( таж. ҷамоат ), Тажикстандын Согд облусунун Исфара районунун курамына кирет. Калкы: 45000 адам , анын 99,99% тажиктер, 0,01% кыргыздар . Каравшин дарыясынын оң куймасы Кшемыш дарыясында жайгашкан. Каравшин менен Ворухтун четинде, тажик-кыргыз чек арасында биригип, Кшемиш Исфара дарыясын түзөт.
Этимологиясы
[түзөтүү | булагын түзөтүү]Чыгыш таануучу Лури П. Б. Согдий топоними ( согд. Wārōx ) башка ирандык тил боюнча * vāra - "сепил" дегенди түшүндүрүшү мүмкүн
Административдик бөлүнүү
[түзөтүү | булагын түзөтүү]Төмөнкү махаллалар Ворухта жайгашкан (дарыянын төмөн жагында): Сари-Дашт, Тидон, Кучай-Боло, Сари-Курум, Гузар, Навабад, Кишлак, Майдан, Сари-Канда, Таги-Махалла, Калача, Точикон Санг- туда. Өз кезегинде, дээрлик бардык махаллалар чакан бөлүктөргө бөлүнөт, мисалы: Тидон - Кучай-Кози, Кучай-Шикори, Мугоки; Гузар - Гузардын өзүнө, Кучай-Кози, Заровон, Кодон жана башкалар.
Бир эле айылдын ичинде тажик тилинин эки башка диалектиси колдонулуп жатканы таң калтырат; темперамент, сүйлөө маданияты, жүрүм-турум жолу боюнча, ворухеттер тигил же бул адамды кайсы махалладан экендигин дароо аныктай алышат. Жогорку Ворухтар Гарм диалектисине жакын тилди, ал эми төмөнкүлөрү - Матча диалектине жакын тилди колдонушат ]
Тарыхы
[түзөтүү | булагын түзөтүү]Ворухтун түндүк-батыш четинде, сайлардын каналдары кескен чөлдүү тоо этектеринин аймагында, жергиликтүү калкка "гури-муг" деген ат менен белгилүү болгон ири коргон бар жана Исламга чейинки мезгилдерге таандык. Мүрзөлөрдү казуу учурунда (Карабулак, Тураташ, Исфара, Ворух) кооздолгон чийилген кызыл-оймо идиштердин ири сериясы алынган . Ошондой эле Ворухта ислам окумуштуулары жана ыйык касиеттүү адамдар (Мазори Чимиргон, Мазори Балогардон ж.б.) көптөгөн сөөктөр (мазарлар) бар.
Топоними
[түзөтүү | булагын түзөтүү]Кээ бир жерлердин аты согд тилинен келип чыккан, мисалы, Ровути Об, Ростровут ( ровут - азыр колдонулбай калган сөз, ал "капчыгай" дегенди билдирет, тиешелүүлүгүнө жараша - Ровути Об - "суу бар капчыгай", ал эми Ростровут - "түз капчыгай").
Климаты
[түзөтүү | булагын түзөтүү]Ворух жана ага жакын жайгашкан аймактар Исфара шаарына караганда кыйла нымдуу жана кыйла салкын. Ворухта бардык жер-жемиштер Исфара шаарына караганда эки жумадан кеч бышаары мүнөздүү .
Дагы караңыз
[түзөтүү | булагын түзөтүү]- Сарвак — Тажикстандын Өзбекстандагы эксклавы .
Эскертмелер
[түзөтүү | булагын түзөтүү]Адабият
[түзөтүү | булагын түзөтүү]- Варух // Большая советская энциклопедия : в 66 т. (65 т. и 1 доп.) / гл. ред. О. Ю. Шмидт. — М. : Советская энциклопедия, 1926—1947. — Т. 9. — Стб. 26.
Борбор шаары | Исфара | |
---|---|---|
Шаарчалары | Нефтиабад • Нурафшан • Шураб | |
Ворух жамааты | Ворух • Майдан • Тидон | |
Күлканд жамааты | Гулистан • Күлканд • Офтобру | |
Лаккон жамааты | Дахана • Лаккон | |
Навгилем жамааты | Күмбази • Кушдевор • Навгилем • Офтобруй • Шуртаңг | |
Сурх жамааты | Сароб • Сурх • Чарбак | |
Ханабад жамааты | Баланд • Заркух • Зархок • Ханабад • Хушабад • Яккачынар | |
Чилгазы жамааты | Богдори • Чилгазы | |
Чоркух жамааты | Сомониён • Хожай-Аало • Чоркух | |
Зумрад жамааты | Зумрадшах • Калъачаи-Мазар • Махпари • Чордех • Шахрак |