Ворух

Ворух
согд. Wārōx таж. Ворух
Өлкө	Тажикстан
Таблицадагы облус	Согд облусу
Таблицадагы район	Исфара району
Тарыхы жана Географиясы
Калкы
Расмий тили	Тажик тили
Калкынын саны	45000 ([[]])
Жыштыгы	адам/км2
Улуттук курамы	кыргыздар, тажиктер
Диний курамы	Ислам
Сандык идентификаторлор
Убакыт аралыгы	+5
Телефон коду	+992 3462
Почта индекси	735932
Автоунаа коду	02

Ворух (согд. Wārōx ; таж. Ворух) — Тоолуу айыл, Кыргызстандын аймагы менен курчалган Тажикстандын эксклавы. Ворух - айылдык жамаат ( таж. ҷамоат ), Тажикстандын Согд облусунун Исфара районунун курамына кирет. Калкы: 45000 адам , анын 99,99% тажиктер, 0,01% кыргыздар . Каравшин дарыясынын оң куймасы Кшемыш дарыясында жайгашкан. Каравшин менен Ворухтун четинде, тажик-кыргыз чек арасында биригип, Кшемиш Исфара дарыясын түзөт.

Этимологиясы

Чыгыш таануучу Лури П. Б. Согдий топоними ( согд. Wārōx ) башка ирандык тил боюнча * vāra - "сепил" дегенди түшүндүрүшү мүмкүн

Административдик бөлүнүү

Төмөнкү махаллалар Ворухта жайгашкан (дарыянын төмөн жагында): Сари-Дашт, Тидон, Кучай-Боло, Сари-Курум, Гузар, Навабад, Кишлак, Майдан, Сари-Канда, Таги-Махалла, Калача, Точикон Санг- туда. Өз кезегинде, дээрлик бардык махаллалар чакан бөлүктөргө бөлүнөт, мисалы: Тидон - Кучай-Кози, Кучай-Шикори, Мугоки; Гузар - Гузардын өзүнө, Кучай-Кози, Заровон, Кодон жана башкалар.

Бир эле айылдын ичинде тажик тилинин эки башка диалектиси колдонулуп жатканы таң калтырат; темперамент, сүйлөө маданияты, жүрүм-турум жолу боюнча, ворухеттер тигил же бул адамды кайсы махалладан экендигин дароо аныктай алышат. Жогорку Ворухтар Гарм диалектисине жакын тилди, ал эми төмөнкүлөрү - Матча диалектине жакын тилди колдонушат 

Тарыхы

Ворухтун түндүк-батыш четинде, сайлардын каналдары кескен чөлдүү тоо этектеринин аймагында, жергиликтүү калкка "гури-муг" деген ат менен белгилүү болгон ири коргон бар жана Исламга чейинки мезгилдерге таандык. Мүрзөлөрдү казуу учурунда (Карабулак, Тураташ, Исфара, Ворух) кооздолгон чийилген кызыл-оймо идиштердин ири сериясы алынган . Ошондой эле Ворухта ислам окумуштуулары жана ыйык касиеттүү адамдар (Мазори Чимиргон, Мазори Балогардон ж.б.) көптөгөн сөөктөр (мазарлар) бар.

Топоними

Кээ бир жерлердин аты согд тилинен келип чыккан, мисалы, Ровути Об, Ростровут ( ровут - азыр колдонулбай калган сөз, ал "капчыгай" дегенди билдирет, тиешелүүлүгүнө жараша - Ровути Об - "суу бар капчыгай", ал эми Ростровут - "түз капчыгай").

Климаты

Ворух жана ага жакын жайгашкан аймактар Исфара шаарына караганда кыйла нымдуу жана кыйла салкын. Ворухта бардык жер-жемиштер Исфара шаарына караганда эки жумадан кеч бышаары мүнөздүү .

Дагы караңыз

• Сарвак — Тажикстандын Өзбекстандагы эксклавы .

Адабият

• Варух // Большая советская энциклопедия : в 66 т. (65 т. и 1 доп.) / гл. ред. О. Ю. Шмидт. — М. : Советская энциклопедия, 1926—1947. — Т. 9. — Стб. 26.