Интернет тарыхы
Интернет тарыхы 1950-жылдары компьютерлердин өнүгүшү жана бир убакта ар кайсы өлкөлөрдө, биринчи кезекте АКШ, Улуу Британия жана Франциядагы илимий жана аскердик лабораторияларда глобалдык компьютер тармактарынын илимий-практикалык концепцияларынын пайда болушу менен башталган.
Интернетти куруу принциптери биринчи жолу 1969-жылы АКШнын DARPA аскер агенттигинин буйругу менен түзүлгөн ARPANET тармагында колдонулган. ARPANETтин жетишкендиктеринен пайдаланып, 1984-жылы АКШнын Улуттук Илим Фонду университеттер менен компьютердик борборлордун ортосундагы байланыш үчүн NSFNET тармагын жараткан. Жабык ARPANETтен айырмаланып, NSFNET туташуу үчүн салыштырмалуу эркин болгон жана 1992-жылга карата ага 7500дөн ашык субсеталар туташкан, анын ичинде 2500ү АКШдан тышкары. NSFNET негизги тармагын коммерциялаштыруу заманбап интернетти пайда кылды.
1980-жылдарга чейин компьютердик тармактар негизинен адистештирилген мекемелердин кызматкерлери үчүн жеткиликтүү болгон, ал эми 1980-жылдары жеке компьютерлер (ЖК) жеке колдонууга тарай баштаган, бул тармактарга чоң суроо-талапты жараткан (мурда бул медианы кол менен берүү болгон). Профессионалдар тармакты негизинен илимий-өндүрүштүк тапшырмалар үчүн колдонсо, адамдар биринчи кезекте жеке баарлашууга жана жеке компьютерлери үчүн популярдуу тексттерди жана башка файлдарды жүктөп алууга кызыкдар болушкан. Бул көйгөйлөрдү чечүү үчүн биринчи массалык тармактык технология электрондук почта болду, ал 1980-жылы Usenet биринчи ири глобалдык компьютердик тармакты түзгөн.
Маалыматтык байланыш концепциясы — радио же электр зымы сыяктуу электромагниттик чөйрө аркылуу эки жердин ортосундагы маалыматты берүү — биринчи компьютерлерден мурун пайда болгон. Мындай байланыш системалары, адатта, эки акыркы аппараттын ортосундагы чекиттен чекитке байланыш менен чектелет. Байланыштын бул түрүнүн жетекчилерин телеграфтык байланыштарды жана телекстерди (телетиптер) кароого болот. 19-кылымдын аягында телеграф биринчи толук санарип байланыш системасы болуп калды. Массалык масштабда маалымат алмашуу 19-кылымдын аягына чейин кагаз жана үн билдирүүлөрү сыяктуу салттуу маалымат каражаттары колдонулган почта жана журналистика түшүнүгүнө чейин барат. Технологиялык прогресс борборлоштурулган берүү жүзөгө ашырылат радио жана телекөрсөтүү сыяктуу түшүнүктөрдүн пайда болушуна алып келди. Жеке адамдар ошондой эле борборлоштурулган берүүлөрдү ишке ашырууга аракет кылышкан, бул самиздат сыяктуу көрүнүштөргө алып келген, акыры санарипке айланган. Ошондой эле, 20-кылымдын орто ченинде ар кайсы өлкөлөрдө ышкыбоздук радио байланыштары пайда болуп, анда адамдар өздөрүнүн идентификация жана дарек системаларын иштеп чыгышып, бири-бирине жеке билдирүүлөрдү жөнөтө башташкан.
20-кылымдын башында маалыматтарды берүү жана маалымат теориясы жаатындагы фундаменталдык теориялык иштерди Клод Шеннон, Гарри Ньюквист жана Ральф Хартли жүргүзүшкөн.
Биринчи компьютерлерде борбордук процессор жана алыскы терминалдар болгон эле. Технология өнүккөн сайын чоң аралыкта (терминалдар үчүн) же жогорку ылдамдыкта (локалдык түзүлүштөрдү туташтыруу үчүн) байланышты камсыз кылуу үчүн жаңы системалар иштелип чыккан, бул компьютердин негизги компьютерин түзүү үчүн зарыл болгон. Бул технологиялар файлдар сыяктуу маалыматтарды алыскы компьютерлер ортосунда өткөрүп берүүгө мүмкүнчүлүк түздү. Бирок чекиттен чекитке байланыш модели чектелүү болгон, анткени ал каалаган эки системанын ортосунда түз байланышка жол берген эмес; физикалык байланыш зарыл болгон. Бул технология ошондой эле душмандын чабуулу учурунда маалыматтарды берүүнүн альтернативалуу каражаттарынын жоктугунан стратегиялык жана аскердик колдонуу үчүн коркунучтуу деп эсептелген.
Тарыхы[түзөтүү | булагын түзөтүү]
Муну орус тарыхчысы Александр Островский да тастыктап, 2011-жылы жарык көргөн «История мир и локальный коммуникациялар» деген китебинде коммуникациянын тарыхын изилдөө кыйын, анткени көптөгөн көйгөйлөр жетиштүү изилдене элек. Тематикалык адабият "заманбап адам туш болгон китептердин жана макалалардын дээрлик чексиз деңизине чөгүп баратат", "бул темадагы басылмалардын көбү илимий эмес, илимий-популярдуу. Натыйжада окуялардын даталарынын дал келбегендиги, санариптик материалдарды колдонуудагы карама-каршылыктар, дайыма эле туура аныктала бербеген илимий артыкчылыктар, мифтерди жаратуу жана башкалар менен күрөшүүгө туура келет."
Интернетке чейинки компьютердик тармактар[түзөтүү | булагын түзөтүү]
СССР[түзөтүү | булагын түзөтүү]
Ракетага каршы коргонуу системаларынын компьютердик тармактары ( абадан коргонуу )[түзөтүү | булагын түзөтүү]
СССРде биринчи компьютердик тармактар ракетага каршы коргонуу системаларын (абадан коргонуу) иштеп чыгууда пайда болгон.
- 1955-1960-жылдары, ОБП системасы "А" - 1955-1960-жылдары "А" антиракеталык коргонуу системасында кызмат кылган М 40 компьютеринин негизиндеги локалдык компьютердик тармак .
- 1961-ж., Башкы командалык-эсептөө борбору (ГКВТС) компьютердик комплекси (Кубинка) жана маалыматтарды берүү кабелдик системасы (кийин - 5Ts53) - А-35 ракетага каршы коргонуу системасынын локалдык компьютердик тармагы.
- 1971-жылы 5K80 командалык-эсептөө борбору Эльбрус (Москва облусу, Пушкино) жана Заря, Балашиха, Москва облусу ) менен А-135 ракетага каршы коргонуу системасынын локалдык компьютердик тармагы болуп саналат.
Атайын максаттар үчүн компьютердик тармактар[түзөтүү | булагын түзөтүү]
- 1960-жылдар, «Сирен» - берилген маалыматтарды берүү тармактары жана маалыматтарды иштеп чыгуу системалары, СССР авиакомпанияларынын орун ээлөө жана билеттерди сатуу операцияларын башкаруунун автоматташтырылган системасы. Ал 60-жылдардын ортосунда иштелип чыккан жана 1972-жылы ишке киргизилген.
- 1972-жыл, «Экспресс» - маалыматтарды берүүнүн адистештирилген тармактары жана маалыматтарды иштеп чыгуу системалары, СССР темир жолдорунун орун ээлөө жана билеттерди сатуу операцияларын башкаруунун автоматташтырылган системасы. 1972-жылдан бүгүнкү күнгө чейин иштеген.
Советтик компьютердик тармактын долбоорлору[түзөтүү | булагын түзөтүү]
- 1959-жылы Бухгалтердик эсептин жана маалыматтарды иштеп чыгуунун улуттук автоматташтырылган системасы (ОГАС) — кибернетиканын принциптерине негизделген СССРдин экономикасын башкаруунун автоматташтырылган системасынын долбоору, анын ичинде Россиянын бардык аймактарында жайгашкан маалыматтарды чогултуу борборлорун бириктирген компьютердик тармак - Эсептөө борборлорунун бирдиктүү мамлекеттик тармагы» (EGSVC). Ар кандай себептерден улам долбоор ишке ашкан жок, бирок аракеттер 1980-1970-жылдарга чейин уланса да, Улуттук Маалыматтарды берүү тармагы (OGSPD) долбоору да Бирдиктүү автоматташтырылган байланыш тармагы (EACC) Бүткүл союздук долбоорунун бир бөлүгү катары каралып келген. 2016-жылы АКШда Талса университетинин профессору Бенджамин Питерстин ОГАС тууралуу “Өлкө менен тармакты кантип чаташтырбоо керек: советтик интернеттин татаал тарыхы” китеби жарык көргөн. Гарварддын профессору Jonatan Zittrain [en] китеп "тармактын өнүгүшү үчүн үзгүлтүксүздүк жана ачыктыктын маанилүүлүгүн баса белгилеп, Интернет тарыхындагы боштукту толтурат" деп эсептейт. Буга байланыштуу башка комментаторлор «Советтик окумуштуулар интернетти түзүү боюнча АКШдан да алдыга озуп чыгышы мүмкүн, бирок алар 20 миллиард рублге өкүнөт» дешет [1] .
- 1960, коргонуу-чабуул океан-кургак-космос комплекси [2] — ОКБ-52 [3] боюнча В.Н.Челомейдин жетекчилиги астында 1960-жылдары аскердик космостук технологиялар тармагындагы долбоорлордун тобун иштеп чыгуу жана өнүктүрүү. Алгач комплекс жаңы өлкөнүн ракетага каршы коргонуу системасы катары эксперименталдык “А” системасын алмаштыруу боюнча сынактын алкагында иштелип чыккан.
СССРге чет элдик жогорку технологиялардын киришине 1949-жылы түзүлгөн Экспорттук көзөмөл боюнча Координациялык Комитет (KOCOM) жана жалпысынан темир көшөгө тоскоол болгон (бирок COCOM чектөөлөрүн советтик чалгын кызматтары айланып өтүп кеткени тууралуу маалыматтар бар).Тармактардын ички өнүгүшүнө 1950-жылдардагы «кибернетикага каршы согуш» тоскоол болгон. Ошого карабастан,1974-жылдан тартып, Ленинград FTI базасында Ioffe массалык эсептөө борборун иштеп баштайт,1978-жылы информатика жана автоматташтыруу боюнча өзүнчө илимий-изилдөө институту (LIIAN) болуп өзгөртүлгөн. Анын айланасында Бүткүл союздук эсептөө академиясы түзүлө баштайт, анын борбордук түйүнү катары Москвадагы ВНИИПАС институту түзүлдү, ал социалдык блоктун өлкөлөрү менен дайыма спутниктик цифралык байланышты түзөт, ал эми 1982-жылдан тартып Австрия аркылуу « капиталисттик өлкөлөр санариптик тармактарга кирүүнү сунуш кылат. Бул иш-аракетти контролдоо СССР Илимдер академиясынын эсептөөчү технологиялар боюнча координациялык комитетинин жамааттык пайдалануу үчүн эсептөө борборлору жана эсептөө тармактары боюнча комиссиясы тарабынан ишке ашырылган. Академияны өнүктүрүүнүн масштабдуу пландары 1991-жылы СССРдин кулашы менен токтоп, аны тейлеген советтик компьютерлер 1992-жылы физикалык жактан жок кылынган. Бирок, 1995-жылы Academsetтен калган оптикалык кабелдер кайрадан жаңы ROKSON тармагын - "Билим берүү жана илим үчүн региондук интеграцияланган компьютердик тармагы" куруу үчүн пайдаланылган, ал Санкт-Петербургдун маалымат борборунда интернеттин ичинде локалдык тармак катары иштелип чыккан. .
АКШ[түзөтүү | булагын түзөтүү]
Телетайп тармагы[түзөтүү | булагын түзөтүү]
Телетайп санариптик байланыштын прототиби болгон. АКШнын Федералдык авиация администрациясынын телетайп тармагы гана 1938-жылы дээрлик бардык штаттарды камтыган 21 000 телефондон ашкан. Компьютерлердин пайда болушу менен телетайптар компьютерлерге кошулуп, терминал катары колдонула баштоосу мүмкүн эле. Тиешелүү байланыш каналдары ири корпорацияларда, мамлекеттик органдарда жана аскердик системаларда колдонулган.
Глобалдык тармак концепциясын иштеп чыгуу[түзөтүү | булагын түзөтүү]
Заматта тез кабарлашуу боюнча америкалык изилдөө программасын 1962-жылы The Galactic Network басып чыгарган Жозеф Ликлидер жетектеген. Анын алдында компьютердик тармактын биринчи деталдуу концепциясы пайда болгон. Бул файлдарды бөлүктөргө бөлүү жана аларды тармак аркылуу ар кандай жолдор менен өткөрүү (1961-1964) технологиясын сүрөттөгөн Леонард Клейнроктун иши менен бекемделген.
1962-жылы RAND корпорациясынан Пол Баран "Бөлүштүрүлгөн байланыш тармактары боюнча" баяндама даярдаган.Анын сунушунда тор балык уулоочу тор сыяктуу эле.Бардык түйүндөр трафикти багыттоого жөндөмдүү, алардын ар бири бир нече башка түйүндөр менен байланышкан.Ал байланыш түйүндөрүнүн борбордон ажыратылган системасын сунуш кылган (тармактагы бардык аймактык байланыш түйүндөрү бирдей), ал анын бир бөлүгү бузулса да иштейт.Кабарларды аналогдук эмес, санарип түрүндө берүү сунушталды.Билдирүүнүн өзүн кичинекей бөлүктөргө -"пакеттерге" бөлүп, бир эле учурда бардык пакеттерди бөлүштүрүлгөн тармак аркылуу берүү сунушталган.Кабар көздөгөн жерден алынган дискреттик пакеттерден кайра чогултулат.
Буга параллелдүү түрдө,Англияда Дональд Уоттс Дэвис Network концепциясын иштеп чыгып,ага маанилүү деталдарды кошкон – компьютер түйүндөрү маалыматтарды гана өткөрүп тим болбостон, ар кандай компьютердик системалар жана тилдер үчүн котормочу болушу керек.Бул Дэвис өзүнчө жөнөтүлгөн файлдардын бөлүктөрүн көрсөтүү үчүн "пакет" терминин ойлоп тапкан.
Экран терминалдары[түзөтүү | булагын түзөтүү]
1960-жылдардын орто ченинде IBM/360 системасынын ишке кириши менен дисплей компьютердик терминалдары кеңири жайыла баштаган жана интерактивдүү көп терминалдуу убакыт бөлүшүү системалары өнүгө баштаган. Тактап айтканда, 1964-жылы IBM 2250 [en] терминалы киргизилген, анда гипертекст жана жарык калеми колдонулган [4] . Терминалдар маалымат борборунун сыртында жайгашышы мүмкүн, алар ишкананын бардык аймагында бөлүштүрүлөт. Эсептөө күчү толугу менен борборлоштурулган болсо да, маалыматтарды киргизүү жана чыгаруу сыяктуу кээ бир функциялар бөлүштүрүлөт.
СССР — АКШ[түзөтүү | булагын түзөтүү]
1972-жылы эки елке «Союз-Аполлон» космос кораблдерин биргелешип учуруу программасын (1975-ж.) иштеп чыга баштаган.Бул үчүн эки өлкөнүн бардык тартылган космос институттарынын ортосунда санариптик маалыматтарды берүү тармагы түзүлгөн.Тармак космостук аппараттардын траекторияларын эсептөө үчүн зарыл болгон маалыматтарды жиберди. Эки өлкөнүн ортосундагы мындан аркы санариптик кызматташтык 1972-жылы СССР менен АКШ тарабынан глобалдык илимий алмашуу борбору катары түзүлгөн.Колдонмо системаларды анализдөө боюнча Австриянын Эл аралык институтунун (IIASA/MIPSA) айланасындагы телекоммуникация ишмердигинде байкалды.1982-жылга карата СССРде MIPSA аркылуу пайда болгон америкалык тармактар менен Academset ортосунда үзгүлтүксүз телефон байланышы (X.25) түзүлүп, бул үчүн VNIIPAS атайын түзүлгөн.Ошол замат ЮНИДО менен СССРдин Илим жана техника боюнча мамлекеттик комитетинин ортосунда компьютердик тармак аркылуу айыл чарба биологиясы жаатындагы маалыматты илимий алмашуу боюнча макулдашууга жетишилди.1982-жылы спутник аркылуу VNIIPAS санарип байланышын колдонуу менен СССР менен АКШнын жарандарынын ортосунда биринчи Москва-Космос-Калифорния телеконференциясы өткөрүлдү.1983-жылы VNIIPAS жана америкалык Джордж Сорос структуралары SFMT санарип байланыш провайдерин (1990-жылдан бери - Sovam Teleport) түзүшкөн,ал 1989-жылдан бери СССРдин жана Россия Федерациясынын банк системасы үчүн SWIFT санариптик банкинг тармагынын провайдери болуп калды.СССРдин кулашынын фонунда санариптик байланыштын советтик аймактарда кеңири таралган бейөкмөт тармагы Москванын АТСтеринде «Союз-Аполлон» долбоорунан калган Т1 жабдууларын колдонгон Релкомдун өз алдынча түзүлгөн түйүнү аркылуу башталат.Буга катар эле 1990-жылдан бери советтик адамдар АКШ ойлоп тапкан Fidonet кол өнөрчүлүк тармагына жекече кошула башташты.
NSFNET, BITNET, FIDO[түзөтүү | булагын түзөтүү]
.svg)
Мобилдик революция[түзөтүү | булагын түзөтүү]
Web 2.0 деп аталган өзгөрүү процесси абдан тез жүрүп, бир нече убакыттан кийин мобилдик түзүлүштөрдүн өсүшү менен алмаштырылды. Бул мобилдик төңкөрүштүн натыйжасы көптөгөн адамдардын компьютерлерди смартфон түрүндөгү колдонуусу болду, алар бардык жерде өздөрү менен кошо алып жүрөө башташты, баарлашуу, фото жана видеолорду тартуу жана бул маалыматты заматта бөлүшүү, ошондой эле издөө үчүн пайдаланууну башташты.
Жайгашкан жерди аныктоо кызматтары жана сенсорлордон алынган башка маалыматтарды, ошондой эле краудсорсинг (көбүнчө, бирок ар дайым жайгашкан жер маалыматтарына негизделбейт) бардык жерде колдонулат: жайгашкан жер боюнча тег коюлган билдирүүлөр, веб-сайттар жана кызматтар бар. Мобилдик колдонууга ыңгайлуу сайттар ("m.website.com" сыяктуу даректери бар) кадимки көрүнүшкө айланып, жаңы түзмөктөрдө колдонуу үчүн атайын иштелип чыккан. Нетбуктар, ультрабуктар, бардык жердеги 4G, Wi-Fi жана мобилдик чиптер эң акыркы рабочий компьютерлердин кубатына жакын иштеген жана бир кыйла азыраак энергия керектөө Интернетти өнүктүрүүнүн бул этабында негизги драйверлер болгон. " Колдонмо " ( англ. app ) түшүнүгү да пайда болду, ал "приложения программасы" ( англ. application program ) жана тиркеме дүкөндөрү үчүн кыска.
Жакынкы тарых[түзөтүү | булагын түзөтүү]
2010-жылдардын аягында интернеттин өнүгүшү купуялуулукту коргоо, интернет цензурасы, кибертерроризм жана башкаларга байланыштуу көптөгөн глобалдуу суроолорду жаратты.Эдвард Сноуден алдыңкы IT-корпорациялардын мыйзамсыз жардамы менен дүйнө жүзүндөгү интернет колдонуучуларга АКШ бийлигинин жалпы көзөмөлү тууралуу маалыматты жарыялады.Фейсбук долбоорунун өсүшү жана анын тегерегиндеги окуялар АКШ Конгрессинде чоң тынчсызданууну пайда кылды.2019-жылдын ноябрында Тим Бернерс-Ли онлайн өз ара аракеттенүүнүн негизги катышуучулары: бийлик, онлайн бизнес жана колдонуучулар үчүн оюндун эрежелерин кайра карап чыгууну сунуштап, ал үчүн веб-документке келишим түзүп, ага ачык кол коюуну сунуштаган.Ага Гана, Франция жана Германиянын өкмөттөрү дароо кол коюшкан.
Россия Федерациясынын расмий өкүлдөрү ушул убакка чейин улуттук коопсуздук чөйрөсүндөгү интернеттин негизги ролун таанып, 2012-жылы Сирияда, 2019-жылы Иранда жана 2020-жылы Венесуэлада интернеттин "тышкы" үзгүлтүккө учурашына тынчсызданышууда. Ошондуктан Россия Федерациясында "суверендүү интернет" концепциясы иштелип чыккан жана ишке ашырылган - "орусиялык сегмент" жабылган учурда анын иштешин камсыз кылуу чаралары.2010-жылдардын башынан бери орус бийлиги Microsoft Windowsту колдонуудан баш тартууга аракет кылып жатат, адегенде орус армиясында, андан кийин башка мамлекеттик мекемелерде, ошондой эле Росатомдо, Газпромдо жана Орусиянын мамлекетке жакын монополияларында.Темир жолдор, жергиликтүү альтернатива — astra Linux операциялык тутумуна көчүү башталды.
2022-жылдын апрель айында Америка Кошмо Штаттары, Европа Биримдиги жана башка 32 өлкө "Интернеттин келечеги" декларациясын жарыялашкан.
Булактар[түзөтүү | булагын түзөтүү]
- ↑ V SShA vishla kniga o dostijeniyax sovetskix kibernetikov — Rossiyskaya gazeta
- ↑ Uchitivaya to obstoyatelstvo, chto proekt v itoge ne bil realizovan, a V. N. Chelomey ne vyol dnevnikov i ne ostavil posle sebya memuarov, kotorie mogli bi dostoverno osvetit podrobnosti raboti ego i ego podchinyonnix nad dannim kompleksom, u issledovateley i lichno znavshix ego lits, net edinogo mneniya otnositelno polnogo nazvaniya kompleksa. Tak, naprimer, general-leytenant G. V. Kisunko nazivaet ego detiщe edinoy nastupatelno-oboronitelnoy raketnoy sistemoy (tak je bez uslovnogo oboznacheniya).
- ↑ Bodrixin N. G. Chelomey. — M.: Molodaya gvardiya, 2014. — 528 s. — (Jizn zamechatelnix lyudey: Seriya biografiy ; Vip. 1676) — ISBN 978-5-235-03718-2.
- ↑ Belinda Barnet. Memory Machines: The Evolution of Hypertext, 2013, pp.103-106.
- ↑ .