Кыргызстан менен Тажикстандын чек арасындагы куралдуу кагылыш (2021)

	Кыргызстан менен Тажикстандын чек арасындагы куралдуу кагылыш
Дата	28/29-апрель — 1-май 2021
Орун	Кыргызстан / Тажикстан
Себеп	Кыргызстандын Көк-Таш айылына жакын жайгашкан Головной суу алуучу жайына тажик чек арачылары көзөмөл камераларын орнотушканы себеп болгон.
Натыйжа	Тынчтык келишими жана ок атууну токтотуу.
Өзгөрүүлөр	Статус-кво
Каршы тараптар
Кыргызстан	Тажикстан
Колбашчылар
Садыр Жапаров ; Камчыбек Ташиев ; Таалайбек Өмүралиев	Эмомали Рахмон; Саймумин Ятимов; Шерали Мирзо
Тарап күчтөрү
белгисиз	белгисиз
Жоготуулар
189 адам жабыркап, 36 адам каза болгон , ; алардын ичинен 3 адам аскер кызматкерлери;	88 адам жабыркап, 20 адам каза болгон,; алардын ичинен 10 адам аскер кызматкерлери;

Кыргызстан менен Тажикстандын чек арасындагы куралдуу кагылыш — 2021-жылдын 28-апрелинен — 1-майга чейин чек аралаш аймактарда катталган, Кыргыз Республикасынын Чек ара кызматынын маалыматына ылайык, алгач Тажик жарандары эки өлкөнүн кесилишкен жеринен шагыл жүктөөгө аракет кылышса, кийинчерээк Головной суу алуучу жайына тажик чек арачылары көзөмөл камераларын орнотушкан. Буга нааразы болгон Кыргыз жарандары камераларды алып салууну талап кылган, ортодо эки тараптан 100-150 тургун чогулуп, чыр чыккан. Маалыматтарга ылайык, ок атышуунун натыйжасынан Кыргыз Республикасынан 189 адам жабыркап, 36 адам каза болгон. Тажикстан Республикасынан 88 адам жабыркап 20 адам каза болгон.

Тарыхка чейинки

Тажикстан менен Кыргызстанды 900 чакырымдан ашык мамлекеттик чек ара бөлүп турат. Ошол эле учурда тилкенин жарымына жакыны тактала элек, ошол себептен эки мамлекеттин чек ара тургундары сууга, жайыттарга жана жолдорго байланыштуу көйгөйлөргө туш болушууда. Талаштуу аймактар эки өлкөнүн чек арасынын болжол менен 30% түзөт^[6].

Окуянын жүрүшү

Жаңжал Исфара дарыясынын жогорку агымындагы Көк-Таш айылына жакын жерде жайгашкан «Головной» суу бөлүштүрүүчү пункту боюнча башталды. Эки өлкөнүн бийликтери аны алардын аймагында деп эсептешет. Жазында жана жайында, айыл чарба жумуштары башталганда, сууну керектөө он эсеге көбөйүп, кыргыз жана тажик жарандарынын ортосунда чыр-чатактар күчөйт^[6]^[7]^[8].

2021-жылы апрелде тажик тараптын өкүлдөрү суу алуучу жайдын жанына электр өткөргүчүнүн устунга видеокөзөмөлдөөчү камераларды орнотуп, суунун бөлүштүрүлүшүн көзөмөлдөөгө мүмкүнчүлүк алышкан. Буга кыргыз тараптын өкүлдөрү ачууланып, 28-апрелде кыргыз чек арачылары жана полиция кызматкерлери постту кыйып башташты. Андан кийин тажик жана кыргыз тургундары бири-бирине таш ыргыта башташты^[6]^[9]^[8].

29-апрелде таң эрте Тажикстандын Майский айылынын тургундары Ош — Исфана жолунун боюна өтүп бара жаткан унааларга таш ыргыта башташты. Тажик жарандарынан өтүп бара жаткан кыргыз жарандарынын унаалары мергенчилик мылтыктарынан аткыланды. Көк-Таш айылындагы аскер бөлүгү Тажикстан тараптан окко учту^[9]^[8].

Тажикстандын жарандары Кыргызстандын эки районун бириктирген жолду, ал эми кыргыз тарап тажик Ворух анклавына барчу жолду жаап салышты^[7].

Кыргыз бийлигинин маалыматына ылайык, 29-апрелде болжол менен кечки саат бештерде тажик аскерлери «Капчыгай», «Миң-Булак», «Достук» чек ара бекеттерине, ошондой эле Кожогар жана Булак-Башы чек ара бекеттерине ок чыгарышкан. Минометтон аткылоонун натыйжасында «Достук» чек ара тозотунун имараты күйүп кетти.

Жаңжал Кыргызстандын Баткен облусунун Лейлек районуна да жайылып, эки өлкөнүн чек арачылары чек арадагы Арка жана Максат кыргыз айылдарында катуу атышууларды башташкан^[6].

Кыргыз бийлигинин маалыматы боюнча, чыр-чатактын натыйжасында 33 кыргыз жараны каза болуп, 120дан ашуун адам жаракат алган (негизинен карапайым адамдар)^[7].

Көк-Терек айылындагы 17 үй өрттөнүп кетти, башка айылдар дагы жабыркады, май куюучу жайлар өрттөлдү, дүкөндөр тонолду. 13 миңден ашуун кыргыз жарандары жаңжал чыккан аймактан эвакуацияланып, алар Баткен шаарындагы мектептердин имараттарына жайгаштырылды^[10].

Тажик маалымат каражаттары тажик тараптан 90го жакын жаракат алып, 10го жакын адам өлгөнүн кабарлашты^[10].

29-апрелдин кечинде Кыргызстан менен Тажикстандын Тышкы иштер министрликтеринин башчылары чек ара аймагындагы ок атышууну токтотуу, чек ара аймагындагы кырдаалды биргелешип кайтаруу жана көзөмөлдөө боюнча макулдашууга жетишишти.

Бирок, 30-апрелде өз ара аткылоо улантылды.

1-майда кыргыз бийлиги Тажикстандан мамлекеттердин ортосундагы чек ара аймагына аскердик техниканын өтүшүн жарыялап, алардын аймагын аткылаганын жарыялаган. Тажик бийлиги муну четке какты.

Кыргызстандын президенти Садыр Жапаров 1-2-май күндөрү жаңжал учурунда курман болгондорго байланыштуу аза күтүү жарыялады, өлкөдө мамлекеттик желектер түшүрүлдү. Бишкекте митинг болуп, анын катышуучулары Кыргызстандын чек арасын коргоо үчүн аларга курал-жарак берүүнү талап кылышты^[7].

1-майда Тажикстан менен Кыргызстандын улуттук коопсуздук мамлекеттик комитеттеринин төрагалары Саймумин Ятимов жана Камчыбек Ташиев баштаган делегациялар тажик-кыргыз чек арасын делимитациялоо жана демаркациялоо маселеси боюнча пикир алышты. Топографиялык жумушчу топторго жакынкы аралыкта калган участоктордо мамлекеттик чек араны сүрөттөп баштоо тапшырмасы берилди. Аскердик техниканы тез арада алардын туруктуу жайгаштырыла турган жерлерине кайтарып берүү жөнүндө келишим түзүлдү^[11].

Эл аралык аракеттер

Орусия. Орусиянын Тышкы иштер министрлиги жаңы чек ара кагылышууларын алдын алуу үчүн Кыргызстан менен Тажикстандын өкмөттөрүнүн ортосунда узак мөөнөттүү келишимге жетишүү зарылдыгын жарыялады. Ал тараптарды «өнөктөштүктүн жана жакшы коңшулук саясаттын духунда сүйлөшүүлөрдү жүргүзүп, кырдаалды нормалдаштыра турган жана мындай окуялардын алдын алуу чараларын көргөн туруктуу жана узак мөөнөттүү келишимге» чакырды^[12].

Казакстан. Казакстандын Президенти Касым-Жомарт Токаев Кыргызстандын Президенти Садыр Жапаров менен телефон аркылуу сүйлөшүүдө жаңжалдын кесепетинен адам курмандыгына байланыштуу көңүл айтты^[13]. Ошондой эле, Токаев Тажикстандын Президенти Эмомали Рахмон менен телефон аркылуу сүйлөшүп, анда ал көңүл айтып, кырдаалга тынчсыздануусун билдирди^[14].

Түркия. Түркия ошондой эле эки өлкөгө тең жардам бере тургандыгын билдирди^[15].

Өзбекстан. Коңшулаш Өзбекстан чыр-чатакты жөнгө салууда өз жардамын сунуштады^[16].

Европа биримдиги. Европа биримдиги 30-апрелдеги ок атышпоо келишимин кубаттады жана зордук-зомбулукка жана туугандарынан же досторунан айрылгандарга тилектештигин билдирди^[17].

Дагы караңыз

Тажикстандын Кыргызстанга кол салуусу

Булактар

↑ Kyrgyzstan, Tajikistan agree ceasefire after border clashes. Reuters (1 May 2021).
↑ Четырехлетний малыш погиб в ходе конфликта на границе — всего 36 жертв. Sputnik (3 -май (бугу) 2021).
↑ Кыргызско-таджикская граница: жертвы и потери. «Азаттык» үналгысы (30 Апрель 2021).
↑ В Таджикистане заявили еще о двух жертвах конфликта на границе. «Азаттык» үналгысы (5 -май (бугу) 2021).
↑ Власти Таджикистана подтвердили гибель 10 жителей Исфары в приграничном конфликте. Точное число жертв неизвестно. «Азаттык» үналгысы (5 -май (бугу) 2021).
↑ ^6.0 ^6.1 ^6.2 ^6.3 Конфликт из-за воды: Бишкек заявил об атаке Таджикистана на пять погранзастав
↑ ^7.0 ^7.1 ^7.2 ^7.3 Конфликт на границе Киргизии и Таджикистана. Главное
↑ ^8.0 ^8.1 ^8.2 Конфликт на кыргызско-таджикской границе: в трех сельских округах Кыргызстана введен режим ЧП
↑ ^9.0 ^9.1 На киргизско-таджикской границе из-за обострения перекрыта стратегическая трасса
↑ ^10.0 ^10.1 Баткен: одно село полностью сгорело, эвакуировано более 13 тысяч мирных жителей
↑ В МИД Таджикистана сообщили, что Душанбе и Бишкек вскоре приступят к описанию границы
↑ [https://www.plenglish.com/index.php?o=rn&id=66937&SEO=russia-calls-for-calm-between-kyrgyzstan-and-tajikistan Russia calls for calm between Kyrgyzstan and Tajikistan
↑ Tokayev offers condolences to Japarov over border conflict victims. AKIpress (May 1, 2021).
↑ Токаев поговорил с президентами Кыргызстана и Таджикистана. Tengrinews.kz (May 1, 2021).
↑ Turkey Ready To Assist Tajikistan, Kyrgyzstan In Settling Border Conflict — Source — UrduPoint
↑ Kyrgyzstan evacuates thousands after Tajikistan clashes. Deutsche Welle (30 April 2021).
↑ Georgi Gotev. EU ‘regrets’ violence on Tajikistan-Kyrgyzstan border. Euractive (30 April 2021).

Шилтемелер

Панниер, Брюс. Конфликт на кыргызско-таджикской границе: от камней и палок к пулям и бомбам (орусча). «Азаттык» үналгысы (29 Апрель 2021). Текшерилген күнү 1 -май (бугу) 2021.
Ирина Жорбенадзе. Почему киргизы и таджики стреляют друг в друга? (орусча). Росбалт (30 Апрель 2021). Текшерилген күнү 1 -май (бугу) 2021.

[reuters-1] Kyrgyzstan, Tajikistan agree ceasefire after border clashes. Reuters (1 May 2021).

[2] Четырехлетний малыш погиб в ходе конфликта на границе — всего 36 жертв. Sputnik (3 -май (бугу) 2021).

[3] Кыргызско-таджикская граница: жертвы и потери. «Азаттык» үналгысы (30 Апрель 2021).

[20opfer-4] В Таджикистане заявили еще о двух жертвах конфликта на границе. «Азаттык» үналгысы (5 -май (бугу) 2021).

[5] Власти Таджикистана подтвердили гибель 10 жителей Исфары в приграничном конфликте. Точное число жертв неизвестно. «Азаттык» үналгысы (5 -май (бугу) 2021).

[автоссылка104-6] 6.0 ^6.1 ^6.2 ^6.3 Конфликт из-за воды: Бишкек заявил об атаке Таджикистана на пять погранзастав

[автоссылка653-7] 7.0 ^7.1 ^7.2 ^7.3 Конфликт на границе Киргизии и Таджикистана. Главное

[автоссылка990-8] 8.0 ^8.1 ^8.2 Конфликт на кыргызско-таджикской границе: в трех сельских округах Кыргызстана введен режим ЧП

[автоссылка42-9] 9.0 ^9.1 На киргизско-таджикской границе из-за обострения перекрыта стратегическая трасса

[автоссылка533-10] 10.0 ^10.1 Баткен: одно село полностью сгорело, эвакуировано более 13 тысяч мирных жителей

[11] В МИД Таджикистана сообщили, что Душанбе и Бишкек вскоре приступят к описанию границы

[12] [https://www.plenglish.com/index.php?o=rn&id=66937&SEO=russia-calls-for-calm-between-kyrgyzstan-and-tajikistan Russia calls for calm between Kyrgyzstan and Tajikistan

[13] Tokayev offers condolences to Japarov over border conflict victims. AKIpress (May 1, 2021).

[14] Токаев поговорил с президентами Кыргызстана и Таджикистана. Tengrinews.kz (May 1, 2021).

[15] Turkey Ready To Assist Tajikistan, Kyrgyzstan In Settling Border Conflict — Source — UrduPoint

[16] Kyrgyzstan evacuates thousands after Tajikistan clashes. Deutsche Welle (30 April 2021).

[17] Georgi Gotev. EU ‘regrets’ violence on Tajikistan-Kyrgyzstan border. Euractive (30 April 2021).

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]