Нью-Йорк (штат)
Нью-Йорк (англ. New York, америкалык айтылышы: [nuː ˈjɔɹk]) — Канада менен түндүк-чыгыш чек арасындагы штат, эң чоң Орто Атлантика мамлекеттеринин тобу. Штаттын аянты 141 300 км², анын 19 016 км² жерин ички суулар ээлейт. Штаттын курамына ири Лонг-Айленд аралы кирет. Административдик борбору — Олбани шаары.
Штаттын ичинде ири шаар, өлкөнүн каржы борбору - Нью-Йорк. Штаттын калкы 20 215 751 адамды түзөт (Калифорния, Техас жана Флоридадан кийин төртүнчү орунда) АКШнын эл каттоосу боюнча (2020), анын ичинде шаардын 85% жакыны; 40% ашууну Нью-Йорк шаарында жашайт. Ири шаарлары жана негизги өнөр жай борборлору: Нью-Йорк, Буффало, Рочестер, Сиракуза.
География[оңдоо | булагын оңдоо]
Чыгышта Вермонт, Массачусетс жана Коннектикут штаттары менен чектешет, түштүк-чыгышта Атлантика океанына чыгуу мүмкүнчүлүгү бар, түштүгүндө Пенсильвания жана Нью-Джерси штаттары менен чектешет, батышта Эри жана Онтарио көлдөрү менен чектешет. Онтарио жана Канаданын Онтарио провинциясы менен, түндүгүндө Квебек провинциясы менен чектешет.
Штаттын аймагынын көпчүлүк бөлүгүн түндүк-чыгышында, Адирондак тоолорунда, бийиктиги 1628 мге жеткен Аппалач тоолору ээлейт. Түштүк-батышында бийиктиги 656 мге чейин Аллегений платосу (Аллегений). Түндүк-батышта, Онтарио жээктеринде, ошондой эле Лонг-Айлендде ойдуңдар бар.
Марси тоосу 1629 м.
Жалпысынан алганда, Нью-Йорк штатында нымдуу континенттик климат бар. Нью-Йорк шаары нымдуу субтропикалык климатка ээ. Түштүк-чыгышында климат жумшак жана нымдуураак, тоолордо - континенттик. Айлык орточо температура 0…8…23° жылуу. Жаан-чачыны жылына 800-1000 мм. Аянттын 13%ке жакынын дарыялар жана көлдөр ээлейт. Негизги дарыялары: Гудзон, Мохок, Сент-Лоуренс жана Саскуэханна.
Тарыхый жактан штаттын түштүк (англ. Downstate New York) жана түндүк (англ. Upstate New York) бөлүктөрүнө бейрасмий бөлүнүшү. Түштүк бөлүгүнө, чындыгында, Нью-Йорк жана Лонг-Айленд шаарлары, ал эми түндүк бөлүгүнө штаттын калган бөлүгү кирет.
Канада менен чек арасында Ниагара шаркыратмасы жайгашкан.
Флора[оңдоо | булагын оңдоо]
Ийне жалбырактуу жана аралаш токойлор.
Фауна[оңдоо | булагын оңдоо]
Кызыл сүлөөсүн, америкалык енот, багыш, кара аюу, канадалык суман. Таз бүркүт, малярд, каролин өрдөк, чыгыш сиалия, үндүк.
Символдор[оңдоо | булагын оңдоо]
Мамлекеттик гүл: роза. Мамлекеттик жаныбар: кундуз. Мамлекеттик суусундук: сүт. Мамлекеттик бадал: сирень. Мамлекеттик дарак: кант клен.