Утрехт университети

Утрехт Университети
(UU)
	Утрехт Университети; (UU)
Эл аралык аталышы	Utrecht University
Негизделген жылы	1636
Түрү	Мамлекеттик
Студенттери	30 374 (2015)
Чет-өлкөлүк студенттери	1683 (2015)
Жайгашкан жери	Утрехт, Нидерланд
Сайты	http://www.uu.nl/

Утрехт университети (UU; нидерл. Universiteit Utrecht, мурда Rijksuniversiteit Utrecht) — Нидерланддын Утрехт шаарындагы коомдук изилдөө университети. Университет 1636-жылдын 26-мартында түзүлгөн, ал Нидерланддагы эң эски университеттердин бири болуп эсептелинет. 2023-жылы 39 769 студент окуган жана 8929 окутуучу жана кызматкер иштеген. 400дөн ашуун Докторлук даражасы дипломдор берилип, 7765 илимий макала жарыяланган. Университеттин 2023-жылдагы бюджети 2,8 миллиард евро^[1] (үчүнчү жактар тарабынан тапшырылган жумуштан түшкөн киреше 319 миллион евро) жана Утрехт университетинин Медициналык борбору үчүн 1,643 миллиард евро бөлүнгөн.

Университеттин дисциплиналар аралык изилдөөлөрү жашоо илимдерине, туруктуулукка карай жолдорго, жаштардын динамикасына жана ачык коомдор үчүн мекемелерге багытталган. Окутууда жана изилдөөлөрдө теңчиликти, ар түрдүүлүктү жана инклюзияны баалоого басым жасалат. Утрехт университетинин бүтүрүүчүлөрү жана окутуучулары арасында бир катар атактуу окумуштуулары бар, анын ичинде 12 Нобель Сыйлыгы, 1 Пулитцер Сыйлыгы, 2 Вольф Сыйлыгы, 2 Илимдин улуттук медалы, 21 Спиноза Сыйлыгы жана 3 Стивен Сыйлыгынын лауреаты. Университеттин бүтүрүүчүлөрүнүн арасында бир нече мамлекет жана өкмөт башчылары бар, анын ичинде: 4 Голландия падышалык үйүнүн мүчөсү, Нидерланддын 6 Премьер-министри, Американы Негиздөөчү Ата жана Америка Кошмо Штаттары Конституциясына кол коюучу Хью Уильямсон, 1 Улуу Британия жана Ирландиянын Бириккен Падышалыгынын премьер-министри Уильям Питт (Биринчи), 4 чет элдик мамлекет же өкмөт башчылары жана 35 Нидерланд Өкмөтүнүн Министрлери. Эркин рыноктун алгачкы жактоочуларынын бири болгон англис экономисти Николас Барбон Утрехт университетинде окуган.^[2] Аналитикалык геометриянын ыкмаларын иштеп чыккан француз философу, окумуштуусу жана математиги Рене Декартка Утрехт университетинин медицина профессору Генрик Режиус физикадан сабак берген^[3].

Утрехт университетинин бүтүрүүчүлөрү жалпысынан 13 алтын Олимпиадалык медал утуп алган^[4].

Утрехт университетин Хенк Куммелинг (Ректор Магнификус), Антон Пижперс (төрага), Маргот ван дер Старре (Вице-төрага) жана Нильс Врисвейктен (Студенттик баалоочу) турган университеттин кеңеши жетектейт. Коимбра тобуна (Coimbra Group), Европа изилдөө университеттеринин лигасына (League of European Research Universities), Утрехт тармагына (Utrecht Network) жана Европа университеттер ассоциациясына (European University Association) мүчөлүгү аркылуу эл аралык деңгээлдеги башка институттар менен тыгыз байланышы бар.

Тарыхы

Утрехт университети 1636-жылы 26-мартта негизделген^[5]. Алгач университетте ондогон гана студент окуган. Жети профессор төрт факультетте (философия, теология, медицина жана укук) иштеген. Бардык студенттерге башталгыч билимди философия факультетинен алган.

Утрехт университети XVII кылымда гүлдөп, Лейден (1575) жана Гронинген (1614) сыяктуу эски университеттер менен болгон атаандаштыкка карабастан Нидерландынын "Алтын дооруна" олуттуу салым кошкон. Лейден, атап айтканда, ушул күнгө чейин атаандаштыгын далилдеп келет. Азыркы Сонненборг обсерваториясынын базасында ботаникалык бак курулган жана үч жылдан кийин Смееторен астрономиялык обсерваторияны кошкон. Университетке чет өлкөлөрдөн (өзгөчө Германиядан, Англиядан жана Шотландиядан) көптөгөн студенттер келген. Алар жаңы философиянын жактоочулары (Рене Декарт Утрехтте бир нече жыл жашаган) менен катаал реформатор теолог Воэтиустун жактоочуларынын ортосундагы интеллектуалдык жана теологиялык күрөшкө күбө болушкан. Алар ошондой эле атактуу голландиялык юрист, университеттин бүтүрүүчүсү жана укук профессору Йоханнес Воеттин окууларына күбө болушту.

Элеонора Рузвельтке 1948-жылы укук илимдеринин ардактуу доктору наамы ыйгарылган.

1806-жылы Нидерланддын француз оккупациялык бийлиги Утрехт университетинин рейтингин école secondaire (орто мектеп) деңгээлине түшүргөн, бирок 1813-жылы Нидерланддын Бириккен Королдугу түзүлгөндөн кийин ал мурдагы статусуна ээ болгон^[5]. Лейден, Левен, Гронинген, Утрехт жана Гент жаңы мамлекеттин беш университети (нидерл. hoge scholen) болуп эсептелген. Эки университет (Левен жана Гент) 1830-жылы жаңы Бельгия мамлекетинин курамына кирген. Натыйжада Утрехт университети Нидерланддын үч университетинин бири болуп калган. Француз оккупациясынын учурунда Луи Наполеон Утрехттин борборунда сарай курууга буйрук берген, ал акыры шаар борборундагы университеттин китепканасына айланган^[5].

Утрехт университети Нидерланддын "Алтын доордо" илимдин өнүгүүсүндө маанилүү роль ойногон. Улуттук ветеринардык мектеп (нидерл. Rijks Veeartsenijschool) 1918-жылы Утрехт университетинин ветеринардык медицина факультети болуп өзгөрүлгөн.

Университеттин өсүшү менен тарыхый шаардын борборундагы академиялык имараттар университеттин мейкиндикке болгон муктаждыгын канааттандыра алган жок. Ошондуктан, 1960-жылдардан баштап, университеттин бир кыйла бөлүгү шаардын эң чыгыш бөлүгүн ээлеген жана Де Билттин түштүгүндө жайгашкан де Аутхоф кампусуна көчүрүлгөн. Бирок университет өзүнүн имараттарын жана тарыхый шаардын борборундагы катышуусун сактап калган.

Түзүлүшү

Университет 58 бакалавр жана 150дөн ашуун аспирантура программаларын сунуш кылган жети факультеттен турат^[6].

Факультет	Бөлүм
Геология факультети	Жер илимдери бөлүмү Физикалык география кафедрасы Туруктуу өнүгүү бөлүмү (Коперник институту) Адам географиясы жана мейкиндикти пландаштыруу бөлүмү
Гуманитардык факультет	Тарых жана искусство тарыхы бөлүмү Тилдер, адабият жана коммуникация бөлүмү Медиа жана маданият таануу бөлүмү Философия жана дин таануу бөлүмү
Укук, экономика жана башкаруу факультети^[7]	Утрехт университетинин укук факультети Утрехт университетинин Экономика мектеби (USE) Утрехт университетинин башкаруу мектеби (USG)
Медицина факультети
Илим факультети	Биология кафедрасы Химия кафедрасы Маалымат жана эсептөө илимдери бөлүмү Математика кафедрасы Фармацевтика илимдери бөлүмү Физика жана астрономия кафедрасы
Социалдык жана жүрүм турум илимдери факультети	Билим берүү жана педагогика бөлүмү Социалдык илимдер кафедрасы Психология кафедрасы
Ветеринария факультети

Ошондой эле үч факультеттер аралык бөлүмдөр бар:

Утрехт Университетинин Колледжи
Рузвельт Университетинин Колледжи
Билим берүү жана окутуу борбору

Кампус

Гуманитардык жана укук жана башкаруунун эки чоң факультети Утрехт шаарында жайгашкан. Калган беш факультет жана административдик кызматтардын көбү шаардын четинде жайгашкан. Утрехт университетинин колледжи, Утрехт Экономика мектеби менен бирге Нидерланддын мурдагы аскер базасы болгон Кромхут Казернеде жайгашкан. Рузвельт университетинин колледжи Нидерланддын түштүк-батышындагы Мидделбург шаарында жайгашкан.