Тиграи (эл)

Тиграи
Тиграи улуттук кийимин кийген аял
Мамлекеттер жана аймактар
Бардыгы: 10 млн Эфиопия 4,5 млн (2007) Эритрея 3,2 млн (2016)
Тили	тигринья
Дини	христианчылык
Расалык тиби	эфиоп расасы
Кирет	семиттер
Тууган элдер	амхара, тигре, харари, аргобба, гураге

Тиграи — семит эли. Эфиопиянын түндүгүндө (Тыграй аймагында) жана Эритреяда жашайт. Ошондой эле тиграи диаспоралары Суданда, Йеменде, Израильде, Италияда, Жибутиде бар.

Жалпы саны 10 млн ашык адам, анын ичинде Эфиопияда 4,5 млн жана Эритреяда 3,2 млн (55% калкты түзөт).

Тил

Эне тили — тигринья. Эфиопияда тиграи арасында амхара тили кеңири таралган.

Дин

Басымдуу көпчүлүгү чыгыш христиандар (Эфиоп жана Эритрея чиркөөлөрү).

Хаузендеги православие чиркөөсү

Чарбалык иштер

Айдоо сугат дыйканчылыгы (буудай, теф, дурра, арпа, буурчак өсүмдүктөрү) которуу жана эки талаа системалары менен. Тоо боорлорун террассалоо кеңири колдонулат.
Малчылык (ири жана майда мүйүздүү малдар, жылкы, эшек).
Ци­вет­таларды өстүрүшөт.
20-кылымдын ортосуна чейин мергенчилик маанилүү роль ойногон.

Кол өнөрчүлүк

Кол өнөрчүлүктүн ичинен карапачылык, темир устачылык, токуучулук, зергерчилик, тери иштетүү өнүккөн.

Турак жай

Турак-жай таштан, түндүгүндө тик бурчтуу, жалпак топурак чатырлуу (хэдже), түштүгүндө тегерек, чатыры саман менен жабылган.

Коом

Коомдук түзүлүштүн негизин айылдык жана чоң үй-бүлө жамааттары, аталык уруулук уюм, кол өнөрчүлүк касталары түзөт. Дворяндарга, жамааттын мүчөлөрүнө жана үй кулдарына социалдык катмарлануу болгон. Бифуркативдик-сызыктуу типтеги туугандык терминдер системасы.
Эфиопиянын интеллигенциясынын жана дин ишмерлеринин, аскер кызматчыларынын жана бизнесмендеринин арасында тиграи элинин өкүлдөрү бир кыйла санды түзөт.

Маданият

Геэз жана тигринья тилдеринде бай фольклор (жомоктор, айрыкча жаныбарлар жөнүндө, ырлар, бийлер, кыдыруучу азмари ырчыларынын чыгармалары) жана классикалык адабияты бар.

Тарых

Тиграи хабеша этникалык топтон тараган. Хабеша Аксум падышалыгынын этникалык негизи болгон. XIII кылымдын аягында тиграи уруулары этникалык жамаатка биригишкен. Тыграй аймагы бахр-нагаш башкаруучусу башында турган Эфиопия империясына баш ийген. Йоханныс IV жана империянын башка жетекчилери тиграи элинен чыккан.

1974—1987-жылдардагы Эфиопиянын улуттук-демократиялык революциясынан кийин Тыграй элдик боштондук фронту Менгисту Хайле Мариамдын өкмөтүнө каршы куралдуу күрөштү жетектеген. 1991-жылы бийликтен кулатылгандан кийин — Эфиопия элдеринин башкаруучу Революциялык Демократиялык фронту. Тиграи элинин өкүлдөрү Эритреядагы башкаруучу Демократия жана адилеттүүлүк үчүн элдик фронтто да көпчүлүктү түзөт.

Тиграи элинен Эфио­пиянын президенти (1991–1995) жана пре­мь­ер-ми­нистри (1995–2012) Мелес Зенауи жана Эрит­реянын биринчи президенти Исайяс Афеверки чыккан.

Белгилүү инсандар

• 
  Рас Алула (Абба Нега), Догали согушундагы аскер башчы
• 
  Тедрос Адханом Гебрейесус, Дүйнөлүк саламаттык сактоо уюмунун биринчи африкалык башкы директору
• 
  Саясатчы Мелес Зенави, Эфиопиянын мурдагы премьер-министри.
• 
  Дебретсион Гебремайкл, Тыграйдын губернатору.

Дагы окуңуз

• Тигринья тили

Тышкы шилтемелер

• https://bigenc.ru/ethnology/text/4191469 Archived 2022-08-10 at the Wayback Machine

• https://dic.academic.ru/dic.nsf/bse/139610/Тиграи