Аксы району

Аксы району

Өлкө	Кыргызстан
Административдик борбор	Кербен
Ири шаары	Кербен
Башчысы	Замирбек Сыдыков
Калкы	135 010 адам
Улуттук курамы	кыргыздар — 95,1% өзбектер — 4,2% орустар — 0,3 %
Диний курамы	ислам,
Тууралыгы	км
Узундук	км
Телефон коду	+996 3724
Расмий сайты

Аксы району (1992-жылга чейин — Жаңы-Жол району) — Кыргызстандын Жалал-Абад облусундагы район. Административдик борбору — Кербен шаары.

Географиясы

Район облустун борбору Жалал-Абад шаарынан түндүк-батыш тарапта, деңиз деңгээлинен 1200 метр бийиктикте, Фергана өрөөнүнүн түндүк четинде жайгашкан.

Аксы району Өзбекстандын Наманган облусунун төрт району менен чектешет (Жаңы-Коргон, Чартак, Үйчү, Үч-Коргон). Аксы районунун Өзбекстан Республикасы менен болгон чек арасынын узундугу 142 км түзөт.

Райондун аймагында азыркы убакта төмөнкү коруктар түзүлгөн жана иштейт:

• Авлетим-Ата мамлекеттик табият паркы
• Аркыт токой чарбалыгы (1936-жылы негизделген)
• Падыша-Ата мамлекеттик коругу
• Сары-Челек мамлекеттик биосфералык коругу
• Разан-Сай ботаникалык заказниги
• Жел-Тийбес ботаникалык заказниги
• Балтыркан токой заказниги
• «Кара-Жыгач аскасы» гидрогеологиялык заказниги (табият эстелиги).

Калкы

Кыргызстандын 2009-жылкы элди каттоосу боюнча райондун калкынын саны 113010 адам. Алардын ичинен кыргыздардын саны 107447 адам (95,1 %), өзбектер — 4802 адам (4,2 %), орустар — 305 адам (0,3 %).

Аксы районунун түштүгү

Административдик бөлүнүшү

Кошумча караңыз: Кыргызстандын административдик-аймактык түзүлүшү

Райондо 1 райондук маанидеги шаар, 11 айыл аймагы жана алардын курамына кирген 78 айыл бар.

Райондук маанидеги шаар жана анын курамындагы айылдар:

• Кербен шаары: Курулуш, Күлүк-Дөбө, Ак-Дөбө, Жетиген, Мамай, Устукан.

Айыл аймактары жана алардын курамындагы айылдар:

• Ак-Жол айыл аймагы: Ак-Жол (борбору), Жолборсту, Кара-Тыт, Кечүү, Райкомол, Тегене, Кызыл-Бейит, Күрп, Разан-Сай;
• Авлетим айыл аймагы: Авлетим (борбору), Байкашка-Терек, Дерес-Сай, Жаңгактуу-Булак, Ит-Агар, Коргон, Мукур, Тегирмен-Сай, Товар-Сай;
• Жаңы-Жол айыл аймагы: Жаңы-Жол (борбору), Кой-Таш, Таштак, Терс;
• Ак-Суу айыл аймагы: Ак-Суу (борбору), Ак-Сай, Коргон-Дөбө, Кум-Булуң, Мор-Булак, Төө-Басты;
• Кара-Жыгач айыл аймагы: Кара-Жыгач (борбору), Дардак-Дөбө, Кара-Ой, Сыны, Тор-Камыш, Чарба;
• Кашка-Суу айыл аймагы: Кашка-Суу (борбору), Жаңы-Айыл, Кара-Дөбө, Согот, Тосту, Туюк-Жар, Өлөң-Булак, Чарбак, Кара-Башат;
• Мавлянов айыл аймагы: Атана (борбору), Мундуз, Сары-Кашка, Семет, Торук, Улук, Чие, Таш-Жар, Жаңгак;
• Кызыл-Туу айыл аймагы: Кызыл-Туу (борбору), Аркыт, Жылгын, Жол-Сай;
• Кара-Суу айыл аймагы: Топ-Жаңгак (борбору), Жүзүмжан, Кара-Суу, Кезарт, Кызыл-Көл, Сай-Булуң, Түрдүк, Чалдыбар, Чат;
• Жерге-Тал айыл аймагы: Жерге-Тал (борбору), Боспиек, Кызыл-Капчыгай;
• Үч-Коргон айыл аймагы: Кызыл-Жар (борбору), Жыл-Кол, Кум, Нарын.

Эскертүү: Таш-Көмүр — Жалал-Абад облусунун облустук маанидеги шаары. Шамалды-Сай жана Кызыл-Жар шаар тибиндеги посёлоктору (штп), Теңдик, Кашкулак-Сай, Чүйүт-Сай, Кызыл-Алма жана Кудук-Сай айылдары Таш-Көмүр шаарынын курамына кирет.

Кербен

Курулуш

Күлүк-Дөбө

Ак-Дөбө

Жетиген

Мамай

Устукан

Ак-Жол

Жолборсту

Кара-Тыт

Кечүү

Райкомол

Тегене

Кызыл-
Бейит

Күрп

Разан-Сай

Авлетим

Байкашка-Терек

Дерес-Сай

Жаңгактуу-
Булак

Ит-Агар

Коргон

Мукур

Тегирмен-Сай

Товар-Сай

Жаңы-
Жол

Кой-Таш

Таштак

Терс

Ак-Суу

Ак-Сай

Коргон-Дөбө

Кум-Булуң

Мор-Булак

Төө-
Басты

Кара-
Жыгач

Дардак-
Дөбө

Кара-Ой

Сыны

Тор-Камыш

Чарба

Кашка-
Суу

Жаңы-Айыл

Кара-
Дөбө

Согот

Тосту

Туюк-Жар

Өлөң-
Булак

Чарбак

Кара-Башат

Атана

Мундуз

Сары-Кашка

Семет

Торук

Улук

Чие

Таш-Жар

Жаңгак

Кызыл-Туу

Аркыт

Жылгын

Жол-Сай

Топ-Жаңгак

Жүзүмжан

Кара-Суу

Кезарт

Кызыл-
Көл

Сай-Булуң

Түрдүк

Чалдыбар

Чат

Жерге-Тал

Боспиек

Кызыл-
Капчыгай

Кызыл-Жар

Жыл-Кол

Кум

Нарын

Таш-Көмүр

Шамалды-Сай

Кызыл-Жар

Теңдик

Кашкулак-Сай

Чүйүт-Сай

Кызыл-Алма

Кудук-Сай

Аксы районундагы калктуу конуштардын картасы.

Талаш аймактар

Аксы районунун Өзбекстан менен болгон мамлекеттик чек арасынын бөлүктөрүндө 8 талаш жерлер бар, алардын жалпы аянты 513 га. Чек аранын белгисиздиги эки өлкөнүн жарандары ортосунда болуп чыккан чыр-чатактардын негизги себеби.

2002-жылы Аксы районунда калк менен укук коргоо органдары ортосунда жаңжал чыккан. Калктын талаптарынын бири болуп кыргыз-кытай мамлекеттик чек арасы жөнүндөгү келишимден баш тартуу болгон.

Тарыхы

Мурда Ош облусунун курамына кирчү. 1990-жылы Жалал-Абад облусуна өткөн. 1992-жылга чейин Жаңы-Жол району деп аталган.

Белгилүү инсандары

Жеңижок Нүзүп Бий Сулйманкул болуш, Арстанвлы Осмонбеков, Ниязалы Борошев, темиркул Уметалиев, Жунай Мавлянов, Тологон Касымбеков, Токтосун Тыныбеков Бекназар Баатыр Алымкан Көксулуу

Бир катар даңазалуу инсандар, илимпоздор, коомдук ишмерлер чыккан.

Алардын арасында техника илимдеринин доктору, академик Жумалиев Кубанычбек Мырзабекович, кыргыздардан биринчи болуп физика математика илимдеринин кандидаты болгон Ташмырза Айтмырзаев, физика математика илимдеринин доктору професслр Алыбаев Курманбек, экономика илимдеринин доктору поофессор Касымбекоа Байсбек, Кыргыз эл артисттеои Улукмырза Полотов, Гулсун Мамашева, Атайбек Бодошев, Кыргыз эл суротчусу Асан Турсункулов, тарых илимдеринин кандидаты Туратбек Жоробеков (1946-2016), педагогика илимдеринин доктору Сатканбай Момуналиевж.б. чыккан.