Жети-Өгүз району

Жети-Өгүз району

Герб Желек
Өлкө	Кыргызстан
Статусу	областык район
Областка карайт	Ысык-Көл областы
Районго карайт	13 айыл өкмөтү, 51 айыл
Административдик борбор	Кызыл-Суу
Калкы	99,690 адам
Улуттук курамы	кыргыздар — 91,2% орустар — 4,5% дунгандар — 2,4% уйгурлар — 0,9%
Диний курамы	ислам, христиан
Тууралыгы	42.515638
Узундук	78.532676
Убакыт аралыгы	UTC+6
Автоунаа номурунун коду	I,IK

Жети-Өгүз району ― Кыргызстандын түндүк-чыгышындагы Ысык Көл Дубанынын (Облусунун) аймагы (району). Борбору Кызыл Сууда жайгашкан. Анын аянты 14,499 чарчы чакырым, ал эми туруктуу калкы 2009 жылы 82,085 кишини түзгөн. Дубан Тескей Ала Тоо Кыркаларынын чыгыш четинде турат.

Географиясы

1930-жылдары уюшулуп, 1963-жылдары Тоң районуна кошулуп, 1965-жылы кайра бөлүнгөн. Чыгышынан Ак-Суу, батышынан Тоң, түштүк батышынан Нарын облусу, түштүк чыгышынан Кытай Элдик Республикасы менен чектешип турат. Райондо 13 айыл кеңеши, 51 айыл бар. Райондун борбору - Кызыл-Суу айылы.

Райондун аймагы негизинен тоолуу, рельефине жараша 2 зонага бөлүнөт: түздүктүү түндүк (Ысык көлдүн жээк түздүгү жана Тескей Ала тоонун түндүк этеги, анын өрөөн, капчыгайлары) жана Тескей Ала тоо менен Какшаал тоо тизмегинин аралыгында жаткан Ысыккөл сырты. Негизги тоо тармактары: Тескей Ала-Тоо (райондун аймагындагы эң бийик жери Ит-Тиш чокусу, 4808 м), Ак-Шыйрак тоо тоому (5125 м), Борколдой кырка тоосу (5170 м), Жетимбел кырка тоосу (4627 м), Какшаал тоо тизмеги (5200 м).

Негизги өрөөндөрү: Ысык-Көл өрөөнү, Жогорку Нарын өрөөнү (Карасай, Тарагай), Үчкөл – Сарычат өрөөнү ж. б. Алар деңиз деңг.1608 мден (Ысыккөл өрөөнү) 3200 м бийиктикке чейин (Арабел өрөөнү) жайгашкан. Тескей Алатоо менен Какшаал тоо тизмегинин аралыгында деңиз деңг. 2500 мден жогору жайгашкан күдүрлүү кенен аймак – сырт жатат.

Кен байлыктары: калий, алтын (Кумтөр), вольфрам, коргошун, графит, темир, ошондой эле минералдуу жылуу булактар, курулуш материалдары ж. б.

Райондун Ысыккөл жак бөлүгүндө деңиздик, Сыртта кескин континенттик климат мүнөздүү. Ысык-Көл өрөөнүнүн жайы салкын (Теке айынын орт. температурасы 17,5°С), кышы жумшак (Үчтүн айыныкы – 2,9°С). Сырттын кышы узак жана суук (Үчтүн айыныкы –22°С), жайы кыска жана салкын (Теке айыныкы 5°С). Жылдык жаан-чачыны Ысык-Көл өрөөнүндө 350–500 мм, Сыртта 200–300 мм.

Тоолору мөңгүлүү, алардан Нарын, Сары-Жаз, Үзөнгү-Кууш, Жети-Өгүз, Жууку, Барскон ж. б. суулар башталат. Майда көлдөрү бар.

Топурак менен өсүмдүктөрү бийиктик алкактуулук боюнча өзгөрөт. Негизинен жарым чөлдүү кургак талаа, талаа–шалбаа, токой (негизинен карагай), субальп, альп, бийик тоолуу тундра, гляциалдык–нивалдык ландшафт алкактары мүнөздүү.

Аймагынын бир бөлүгү Ысык-Көл биосфералык резерватына кирет; Жети-Өгүз аңчылык заказниги уюшулган.

• 

  Жети-Өгүз району

• 

  Жети-Өгүз району, 1963-жыл

• 

  Жети-Өгүз району (2009, Сентябрь)

Калкы

Калкы облустун калкынан 18,5%ын түзөт; көп улутту. Негизинен кыргыз (91,2%), орус (4,5%), дуңган (2,4%), уйгур (0,9%) ж. б. улуттар жашайт. Орто жыштыгы 1 км² жерге 7 киши. Көбү көл кылаасында отурукташкан.

Курамы

Аймакта 13 айыл өкмөтү, 47 айыл бар.

№	Райондун айыл-кыштактары
	Айылдын аты	Негизделген жылы	Айыл аймагы	Калкынын саны (2023)	Райондун борборунан алыстыгы (км)	Балыкчы т.ж. бекетинен алыстыгы (км)
1	Ак-Дөбө	―	Ак-Дөбө	1887	21
2	Ак-Кочкор	―	Жети-Өгүз	1976	27
3	Ак-Терек	―	Жаргылчак	4479	25
4	Ак-Шыйрак	1928	Ак-Шыйрак	68	248
5	Аң-Өстөн	―	Ак-Дөбө	1998	18
6	Барскоон	1911	Барскоон	9533	45
7	Богатыровка	1911	Липенка	1303	25
8	Боз-Бешик	1932	Оргочор	1562	15
9	Балтабай (Алкым)	―	Ырдык	1213	26
10	Даркан	1911	Даркан	7398	10
11	Жалгыз-Өрүк	―	Кызыл-Суу	1584	2
12	Желе-Дөбө	―	Жети-Өгүз	1340	17
13	Жеңиш (Чычкан)	―	Жаргылчак	3563	24
14	Жети-Өгүз	―	Жети-Өгүз	3986	24
15	Жети-Өгүз (курорт)	―	Жети-Өгүз	328	24
16	Жон-Булак	―	Ырдык	2243	26
17	Жууку	―	Алдашев	60	15
18	Зеленый Гай (Койсары)	―	Липенка	110	25
19	Ичке-Булуң	―	Липенка	1548	32
20	Кабак	1929	Жети-Өгүз	1394	25
21	Кайнар (кыш зооту)	1957	Кызыл-Суу	415	15
22	Каракол	18 кылым	Барскоон	0	160
23	Кара-Сай	―	Барскоон	61	157
24	Кичи-Жаргылчак	―	Жаргылчак	3872	31
25	Конкин	―	Ырдык	842	27
26	Культцентр	―	Ак-Шыйрак	192	217
27	Кургак-Айрык	―	Оргочор	267	33
28	Кызыл-Суу	1867	Кызыл-Суу	15464	―
29	Кызыл-Суу пристаны	―	Кызыл-Суу	233	9
30	Кытай	―	Ырдык	735	24
31	Липенка	1911	Липенка	1803	21
32	Мундуз	―	Ак-Дөбө	752	16
33	Оргочор	1932	Оргочор	2806	2
34	Подгорный	―	Оргочор	1049	6
35	Саруу	1890	Алдашев	8501	5
36	Светлая Поляна (Сүттү-Булак)	1911	Светлая Поляна	3257	4
37	Сөөк	―	Барскоон	0	106
38	Талды-Булак	―	Жети-Өгүз	0	24
39	Тамга	―	Тамга	3751	39
40	Тилекмат	―	Ак-Дөбө	3366	13
41	Тосор	1928	Тамга	2736	55
42	Чоң-Жаргылчак	1928	Жаргылчак	1065	37
43	Чоң-Кызыл-Суу	1920	Светлая Поляна	893	4
44	Чырак	1912	Жети-Өгүз	2056	22
45	Ырдык	―	Ырдык	3279	28
46	Ысык-Көл	―	Алдашев	374	10
47	Ыштык	―	Ак-Шыйрак	26	165

Мундуз→

Ак-Дөбө

←А

Тилекмат→

Ак-Шыйрак

Культцентр

Ыштык

Барскоон

Каракол

Кара-Сай

Сөөк

Даркан

Ак-Терек

Жеңиш

Кичи-Жаргылчак

Чоң-Жаргылчак

←Жети-Өгүз

Ак-Кочкор

←Ж

Жети-Өгүз (курорт)

Кабак→

Талды-Булак

Чырак

Алкым→

←Жон-Булак

Комсомольское

←Конкино

Ырдык

←Липенка

Богатыровка

Зеленый Гай

Ичке-Булуң

Оргочор

Боз-Бешик

Кургак-Айрык

Подгорное

Кызыл-
Суу

↑
Жалгыз-
Өрүк

Кайнар

Покровка Пристаны

Саруу

Жууку

Ысык-Көл→

Светлая
Поляна

Чоң-Кызыл-Суу

Тамга

Тосор

Жети-Өгүз районундагы калкконуштардын картасы
Кыскартуулар: А - Аң-Өстөн, Ж - Желе-Дөбө,

Экономикасы

Чарбасынын негизги тармагы — айыл чарбасы; 1149 дыйкан чарбасы, Оргочор асыл тукум дөөлөттүк зооту, Жети-Өгуз мал бордоо чарбасы, мөмө-жемиш питомниги иштейт (2001). Кийинки жылдары малдын санынын кыйла кыскарып кеткендигине карабастан Жети-Өгүз району малынын саны боюнча облуста 1 орунда.