Ысык-Көл облусу

Ысык-Көл облусу
Белгиси Желеги
Өлкө:	Кыргызстан
Абалы:	Облус
Курамында:	3 шаар, 5 район
Акимий борбору:	Каракол
Ири шаарлары:	Балыкчы, Чолпон-Ата
Түзүлгөн убакыты:	21-ноябрь 1939
Губернатору:	Аскат Акибаев
Ырасмый тили:	Кыргыз тили
Калкы (2019):	489 800
Жыштыгы:	10,31 адам/км²
Жер аянты:	43 100 км²
Саат алкагы:	UTC+6
ISO 3166-2 коду:	KG-Y
Унаа коду:	I, 09
Ырасмый сайты
Ысык-Көл облусу Уикиказынада

Ысык-Көл облусу Кыргыз Республикасынын аймактарынын бири болуп эсептелет. Анын борбору Каракол болуп саналат. Ал Алма-Ата облусу (Казакжер (түндүктө)), ШУАР (Кытай (түштүк-чыгышта)), Чүй облусу (батышта) жана Нарын облусу (түштүктө) менен курчалып турат. Ал өзүнүн аталышын Ысык көлдөн алган, Теңир тоолорунун бийиктигине карабастан, тоңбогон дүйнөдөгү экинчи туздуу көл.

Географиясы

Ысык көл күн батканда

Ала-Көл, Тескей Ала тоодо

Түндүктө көз-түспөл Ысык көл, Теңир тоо кыркаларынын арасында, жатат: түндүктө Күнгөй Ала тоолор жана түштүктө Тескей Ала тоолор менен курчалып турат ("күн" жана "шектүү" Ала тоо, тиешелүүлүгүнө жараша). Түштүктө тоолор жана жайлоолор. Аймактын көпчүлүк чыгыш бөлүгүндө жайгашкан, Теңир тоолорунда, анын ичинде Хан-Теңири, бийик тоолор көрүнүп турат.

Аймактагы калктын көпчүлүгү көлдүн тегерегинде жашайт, айрыкча, көлдүн анын чыгыш учундагы Каракол жана батыш аягындагы Балыкчы шаарларында.

Негизги коомдук-экономикалык көрсөткүчтөрү

• Калкы: 463,900 (1 Үчтүн айы 2015 баасында) анын ичинде: 130,800 шаардык жана 333.100 айылдык калк
• Иштеген калк: 180,300 (2008)
• Катталган жумушсуздардын саны: 4,902 (2008)
• Экспорт: 18,8 млн АКШ доллары (2008)
• Import: 221.7 млн АКШ доллары (2008)
• Чет өлкөлүк түз инвестициялар: 1,1 млн.долл. АКШ доллары (2008-жылы)

Демографиясы

2009-жылга карата Ысык-Көл облусу боюнча үч шаар, беш шаарча жана 175 айыл кирген. Анын анык жана туруктуу калкы 2009-жылы Эл жана турак жай фондун каттоо маалыматтары боюнча тиешелүү түрдө 425 116 жана 438 389 адамды түзгөн.

Этникалык курамы

2009-жылдагы эл каттоонун маалыматтары боюнча Ысык-Көл облусунун этностук курамы (туруктуу калкы):

Этникалык топ	Калк	Ысык-Көл облусунун калкынын үлүшү
Кыргыздар	337,994	86.2 %
Орустар	35,275	8.0 %
Казактар	6,464	1.5 %
Уйгурлар	3,897	0.9 %
Калмактар (сарт-калмактар)	3,801	0.9 %
Дунгандар	3,124	0.7 %
Өзбектер	2,982	0.7 %
Татарлар	2,098	0.5 %
Украиндер	1,170	0.3 %
башка топтор	1,584	0.3 %

Ташуу

Түндүк-батыштан (Бишкектен) бара жаткан темир жол Балыкчы шаарына бүтөт. Негизги унаа жолу (А365) Бишкектен Балыкчы жана Нарын облусу аркылуу Торугарт ашуусуна карай жол ачат. А362 унаа жолу көлдү курчап турат жана А363 унаа жолу көлдөн чыгыш жагынан Казакжерге өтөт. Ысык-Көл эл аралык ааба майданы жана Каракол эл аралык ааба майданы Казакжердеги Алматы менен байланыштырышат. Чолпон-Ата аба майданда жана Тамга аба майданда үзгүлтүксүз учуулар жок.

Туризм

Ысык көлдүн түндүк жээгинин жана Күнгөй Ала тоонун кыркасынын ортосундагы бөксө (Тамчынын жанында)

Эң оболу санаторий-курорт, ден соолук чыңдоочу, тарыхий, рекреациялык жана тоо туризми менен кеңири белгилүү. Көлдүн жээгинде, бир мезгилде 30 миң эс алуучу адамды кабыл алууга мүмкүнчүлүгү бар 128 санаторий-ден соолук чыңдоочу мекемелер жайгашкан.

Ысык-Көл туристтик аймагы маданий-тарыхый эстеликтерге өзгөчө бай. Бул жерде бир нече миң эстелик катталган, анын ичинен 320 объектиси мамлекет тарабынан коргоого алынып, 1 500 археологиялык эстелик расмий каттодон өткөн. Алардын арасында таш, коло жана темир доорлорунун эстеликтери (жатактар, үңкүрлөр, аскадагы жазуулар), орто кылымдагы таш скульптуралары, байыркы түрктөрдүн жазуулары, шаарчалар жана чакан шаарчалар бар.

Аймактыры

Тамчы айылындагы мечит, Ысык-Көл облусу

Аймак	Борбор	Карта
Ак-Суу аймагы	Ак-Суу
Жети-Өгуз аймагы	Кызыл-Суу
Тоң аймагы	Бөкөнбаев
Түп аймагы	Түп
Ысык-Көл аймагы	Чолпон-Ата

Тарыхы

Б. з. ч. II миң – б. э. VIII кылымдардын аралыгында деп болжолдонгон Чолпон-Ата капчыгайындагы жана башка жерлердеги аскалардагы жазуу-петроглифтер эсепке алуу дээрлик мүмкүн болбогон байыркы эстеликтердин чакан тобун түзөт.

Түп районундагы Күрмөнтү айылынын жанындагы падыша коргону – алгачкы көчмөндөр доорунун таасын эстелиги. Ушул өңдүү эстеликтер Ысык-Көл сыяктуу эле Кыргызстандын башка туристтик аймактарында дагы бар. Бул б. э. ч. VII кылымдан б. э. II кылымына чейин Орто Азияда жашаган, Кир менен Дариянын перс жоокерлерин, андан соң Александр Македонскийди токтоткон айбаттуу күч болуп эсептелген малчы сактардын күмбөздөрү.

Ошол эле доордо бул аймактарда отурукташуу-дыйканчылык маданияты жаралган. Айрым жазуу булактарында Чигу шаарынын (Кызыл-өрөөн шаары) эскерилиши анын күбөсү болуп эсептелет, айрым изилдөөчүлөр белгилегендей, Түп булуңунун Сары Булуңундагы суу алдындагы урандылар мына ошол шаардын калдыктары. Кийинки заманда отурукташуу дыйканчылык маданияты кыйла туруктуу мүнөзгө ээ болгон, ал туурасында археологиялык жана жазма булактар күбөлөп турат. Бул тууралуу күбөлөгөн акыркы тарихий-маданий эстелик катары Тору Айгырдагы ХIV кылымдагы мончонун урандыларын эсептесек болот. Аскалардагы тибет жазуулар түрүндө сакталган Будда эстеликтери эл арасына кеңири белгилүү. Тамга капчыгайында бири-биринен бир чакырымча аралыкта жайгашкан төрт таштагы жазуулар алардын ичинен эң маанилүүсү болуп саналат.