Гомосексуалдуулук
Гомосексуалдуулук (грек тилинен ὁμός — ошондой эле, окшош жана лат. sexus — жыныс) — адамдын өзү менен бир жыныстагы (же гендердеги) адамдарга эмоционалдык, сүйүү, романтикалык, эротикалык жана сексуалдык жактан умтулуусу. Гомосексуалдуулук, гетеросексуалдуулук жана бисексуалдуулук менен катар, үч негизги нормалдуу жыныстык ориентациялардын бири болуп саналат. Гомосексуалдуулук 1990-жылы 17-майда, Бүткүл Дүйнөлүк Саламаттык Сактоо Уюму тарабынан ЭОК-10 психикалык илдеттер топтомунан чыгарылган.
Себептери[оңдоо | булагын оңдоо]
Адамдын жыныстык ориентациясынын так себеби азырынча окумуштуулар тарабынан толук аныктала элек.[1][2][3] Жыныстык ориентациянын себеби боюнча бир дагы теория кеңири колдоого ээ болбосо дагы, биологиялык теориялар адистер тарабынан кеңири кабыл алынган.[1] Жалпысынан окумуштуулар жыныстык ориентация генетикалык жана айлана-чөйрө факторлорунун татаал өз ара аракетинен келип чыгат жана ал адамдын тандоосу болушу мүмкүн эмес деп эсептешет.[1][2][4] Үй-бүлөлүк тарбия адамдын жыныстык ориентациясына таасирин тийгизе тургандыгы жөнүндө эч кандай далил жок.[5] Кээ бир адамдар гомосексуалдуулук табигый эмес жана психикалык илдет деп эсептешет.[6] Бирок, изилдөөлөр көрсөткөндөй, гомосексуалдуулук, приматтардан баштап, ичеги курттарына чейинки 500дөн ашык айбанаттарда катталган.[7]
Гомосексуалдуулук 1990-жылы 17-майда, Бүткүл Дүйнөлүк Саламаттык Сактоо Уюму тарабынан ЭОК-10 психикалык илдеттер топтомунан чыгарылган.[8]
Конверсиялык терапия - адамдын гомосексуалдык же бисексуалдык ориентациясын гетеросексуалдык ориентацияга өзгөртүүгө аракет кылган жалган илим. Адамдын жыныстык ориентациясын өзгөртүү мүмкүн экендигине ишенимдүү далилдер жок. Медициналык жана психиатриялык уюмдардын көпчүлүгү конверсиялык терапиянын натыйжасыз жана адамдын психикасына коркунуч келтирээрин эскертишет.[9]
2020-жылдын 7-майында Германиянын парламенти конверсиялык терапияны колдонууга тыюу салган мыйзам кабыл алган. Мыйзамды бузгандар бир жылга чейин түрмөгө кесилет же 30 миң евро айып пул төлөйт.[10][11]
Мындан тышкары, АКШнын, Канаданын, Мексиканын жана Австралиянын бир нече аймактарында конверсиялык терапияга тыюу салган мыйзамдар кабыл алынган.[12][13][14]
Гомосексуалдуулук жана коом[оңдоо | булагын оңдоо]
Коомдо гомосексуалдуулукту кабыл алуу боюнча пикир өлкө, регион жана экономикалык өнүгүү боюнча кескин айырмаланат.
Бул маселе боюнча сурамжылоо биринчи жолу "Pew Research Center" изилдөө борбору тарабынан 2002-жылы башталган. 2019-жылы, сурамжылоого катышкан көптөгөн өлкөлөрдө, коомдо гомосексуалдуулукту кабыл алуунун өсүшү байкалган.
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Сурамжылоого катышкан көптөгөн өлкөлөрдө адамдардын жаш курагы жана билим денгээли боюнча гомосексуалдуулукту кабыл алууда айырмачылыктар бар. Мындан тышкары, дин жана анын адамдардын жашоосундагы мааниси, көптөгөн өлкөлөрдө пикирлерди калыптандырат. Мисалы, кээ бир өлкөлөрдө, эч бир диний топко кирбеген адамдар, диний топ менен байланышы бар адамдарга караганда, гомосексуалдуулукту көбүрөөк жакшы кабыл алышат.
Гомосексуалдуулукту кабыл алууда саясий идеология дагы маанилүү роль ойнойт. Көптөгөн өлкөлөрдө, саясий солчулдар, саясий оңчулдарга караганда гомосексуалдардын укуктарын көбүрөөк колдошот.
Бул маселеге болгон мамиле, өлкөнүн өнүгүүсү менен да тыгыз байланышта. Мисалы, киши башына ички дүң өнүмү 50 000 доллардан ашкан Швеция, Нидерланддар жана Германияда, гомосексуалдуулук коом тарабынан кабыл алынышы керек деген көз карашты колдогон адамдардын саны жогору. Ал эми, киши башына ИДП 10 000 доллардан ашпаган Нигерия жана Кенияда көпчүлүк гомосексуалдуулук коом тарабынан кабыл алынбашышы керек деп эсептейт.
Сурамжылоого катышкан өлкөлөрдө, билим деңгээли жогору адамдар, билим деңгээли төмөн адамдарга караганда, гомосексуалдарды жакшы кабыл алышат. Мисалы, Грекияда, орто билим алган адамдардын 42%, жана жогорку билим алгандардын 72% гомосексуалдуулук коом тарабынан кабыл алынышы керек деп эсептешет.
Мыйзамдар жана укуктар[оңдоо | булагын оңдоо]
Гомосексуалдарга таандык адамдардын укуктары өлкөгө жараша айырмаланат - бир жыныстуу никелерди мыйзамдуу түрдө таануудан тартып, гомосексуалдуулук үчүн өлүм жазасына чейин.
2021-жылга карата, 29 мамлекетте бир жыныстуу никелерге уруксат берилген:
| № | Мамлекет | Дата |
|---|---|---|
| 1 |  Нидерланддар
|
1-апрель, 2001 |
| 2 |  Бельгия
|
1-июнь, 2003 |
| 3 |  Испания
|
3-июль, 2005 |
| 4 |  Канада
|
20-июль, 2005 |
| 5 |  ТАР
|
30-ноябрь, 2006 |
| 6 |  Норвегия
|
1-январь, 2009 |
| 7 |  Швеция
|
1-май, 2009 |
| 8 |  Португалия
|
5-июнь, 2010 |
| 9 |  Исландия
|
27-июнь, 2010 |
| 10 |  Аргентина
|
22-июль, 2010 |
| 11 |  Дания
|
15-июнь, 2012 |
| 12 |  Бразилия
|
16-май, 2013 |
| 13 |  Франция
|
18-май, 2013 |
| 14 |  Уругвай
|
5-август, 2013 |
| 15 |  Жаңы Зеландия
|
19-август, 2013 |
| 16 |  Улуу Британия
|
29-март, 2014 |
| 17 |  Люксембург
|
1-январь, 2015 |
| 18 |  АКШ
|
26-июнь, 2015 |
| 19 |  Ирландия
|
16-ноябрь, 2015 |
| 20 |  Колумбия
|
28-апрель, 2016 |
| 21 |  Финляндия
|
1-март, 2017 |
| 22 |  Мальта
|
1-сентябрь, 2017 |
| 23 |  Германия
|
1-октябрь, 2017 |
| 24 |  Австралия
|
9-декабрь, 2017 |
| 25 |  Австрия
|
1-январь, 2019 |
| 26 |  Тайвань
|
24-май, 2019 |
| 27 |  Эквадор
|
8-июль, 2019 |
| 28 |  Коста-Рика
|
26-май, 2020 |
Мексикада бир жыныстуу никелер айрым штаттарда мыйзамдуу деп таанылат.
Тескерисинче, айрым мамлекеттерде, гомосексуалдарга карата өлүм жазасы колдонулат, алар: Сауд Арабиясы, Иран жана ошондой эле, Ооганстан, Нигерия жана Сомалинин куралчан террористтер тарабынан басып алынган аймактары.
Ал эми Кыргызстанда гомосексуалдуулук 1998-жылдан бери мыйзамдуу болуп саналат, бирок гомосексуалдарды дискриминация жана зомбулуктан коргогон мыйзамдар жок, жана конституцияда аял менен эркектин гана никеси таанылат деп жазылган.
Белгилүү гомосексуал жана бисексуал инсандар[оңдоо | булагын оңдоо]
Адам Ламберт (англ. Adam Lambert, 1982) — америкалык ырчы.
Алан Тьюринг (англ. Alan Turing, 1912 — 1954) — англиялык математик, логик жана информатика илиминин өнүгүүсүнө зор салым кошкон криптограф.
Брэндон Флинн (англ. Brandon Flynn, 1993) — америкалык актёр.
Брайан Жейкоб Смит (англ. Brian Jacob Smith, 1981) — америкалык актёр.
Кара Делевинь (англ. Cara Delevingne, 1992) — британиялык актриса жана модель.
Крис Колфер (англ. Chris Colfer, 1990) — америкалык актёр жана ырчы.
Коннор Жессап (англ. Connor Jessup, 1994) — канадалык актёр.
Дин Деблуа (англ. Dean DeBlois, 1970) — канадалык режиссёр жана сценарист. "Лило жана Стич", "Ажыдаарды кантип үйрөтүү керек" мультфильмдеринин автору.
Дороти-Мари Джонс (англ. Dorothy-Marie Jones, 1964) — америкалык актриса жана атлет.
Эллен Деженерес (англ. Ellen DeGeneres, 1958) — америкалык актриса, комедиантка жана телеалыпбаруучу.
Элтон Жон (англ. Elton John, 1947) — британиялык ырчы, пианист жана композитор.
Фредди Меркурий (англ. Freddie Mercury, 1946 — 1991) — британиялык ырчы, "Queen" рок-группасынын мүчөсү.
Жорж Майкл (англ. George Michael, 1963 — 2016) — британиялык ырчы, поэт жана композитор.
Иэн Маккеллен (англ. Ian McKellen, 1939) — британиялык актёр.
Жейн Линч (англ. Jane Lynch, 1960) — америкалык актриса.
Жим Парсонс (англ. Jim Parsons, 1973) — америкалык актёр.
Йоханна Сигурдардоуттир (исл. Jóhanna Sigurðardóttir, 1942) — Исландиянын экс-премьер-министри.
Жонатан Грофф (англ. Jonathan Groff, 1985) — америкалык актёр жана ырчы.
Кевин Макхейл (англ. Kevin McHale, 1988) — америкалык актёр жана ырчы.
Кристен Стюарт (англ. Kristen Stewart, 1990) — америкалык актриса.
Лео Варадкар (англ. Leo Varadkar, 1979) — Ирландиянын экс-премьер-министри.
Маркус Фихили (англ. Markus Feehily, 1980) — ирландиялык ырчы, "Westlife" поп-группасынын мүчөсү.
Монтеро Ламар Хилл (англ. Montero Lamar Hill, 1999) — америкалык ырчы жана рэпер.
Нил Патрик Харрис (англ. Neil Patrick Harris, 1973) — америкалык актёр.
Оскар Уайлд (англ. Oscar Wilde, 1854 — 1900) — атактуу англиялык жазуучу жана поэт.
Питер Тиль (нем. Peter Thiel, 1967) — америкалык бизнесмен, PayPal компаниясынын экс-директору.
Рики Мартин (англ. Ricky Martin, 1971) — пуэрто-риколук ырчы, актёр жана жазуучу.
Руби Роуз (англ. Ruby Rose, 1986) — австралиялык актриса жана модель.
Райан Мерфи (англ. Ryan Murphy, 1965) — америкалык сценарист, режиссёр жана продюсер.
Сэм Смит (англ. Sam Smith, 1992) — британиялык ырчы.
Тим Кук (англ. Tim Cook, 1960) — америкалык менеджер, Apple компаниясынын генералдык директору.
Трой Сиван (англ. Troye Sivan, 1995) — австралиялык ырчы жана актёр.
Ксавье Беттель (фр. Xavier Bettel, 1973) — Люксембургдун премьер-министри.
Ксавье Долан (фр. Xavier Dolan, 1989) — канадалык актёр жана продюсер.
Гомосексуалдуулук темасын чагылдырган фильмдер жана телесериалдар[оңдоо | булагын оңдоо]
Фильмдер[оңдоо | булагын оңдоо]
▪︎ "And Then We Danced", Швеция, 
Грузия, 2019.
▪︎ "Bohemian Rhapsody", АКШ, 2018.
▪︎ "Boy Erased", АКШ, 2018.
▪︎ "Call Me by Your Name", 
Италия, АКШ, 2017.
▪︎ "God's Own Country", Улуу Британия, 2017.
▪︎ "Handsome Devil", Ирландия, 2016.
▪︎ "Hidden Kisses" (фр. Baisers cachés), Франция, 2016.
▪︎ "Just Friends" (нидерл. Gewoon Vrienden), Нидерланддар, 2018.
▪︎ "Love, Simon", АКШ, 2018.
▪︎ "The Half of It", АКШ, 2020.
▪︎ "The Way He Looks" (порт. Hoje Eu Quero Voltar Sozinho), Бразилия, 2014.
Телесериалдар[оңдоо | булагын оңдоо]
▪︎ "9-1-1", АКШ, 2018 – ...
▪︎ "9-1-1: Lone Star", АКШ, 2020 – ...
▪︎ "Elite" (исп. Élite), Испания, 2018 – ...
▪︎ "Euphoria", АКШ, 2019 – ...
▪︎ "Glee", АКШ, 2009 – 2015.
▪︎ "Love, Victor", АКШ, 2020 – ...
▪︎ "Sense8", АКШ, 2015 – 2018.
▪︎ "Sex Education", Улуу Британия, 2019 – ...
▪︎ "Skam", Норвегия, 2015 – 2017.
▪︎ "Young Royals", Швеция, 2021 – ...
Шилтемелер[оңдоо | булагын оңдоо]
- ↑ 1.0 1.1 1.2 Frankowski BL; American Academy of Pediatrics Committee on Adolescence (June 2004). "Sexual orientation and adolescents". Pediatrics 113 (6): 1827–32. doi:10.1542/peds.113.6.1827. PMID 15173519. http://pediatrics.aappublications.org/content/113/6/1827.long.
- ↑ 2.0 2.1 Mary Ann Lamanna; Agnes Riedmann; Susan D Stewart (2014). Marriages, Families, and Relationships: Making Choices in a Diverse Society. Cengage Learning. p. 82. ISBN 1305176898. Retrieved 11 February 2016.
The reason some individuals develop a gay sexual identity has not been definitively established – nor do we yet understand the development of heterosexuality. The American Psychological Association (APA) takes the position that a variety of factors impact a person's sexuality. The most recent literature from the APA says that sexual orientation is not a choice that can be changed at will, and that sexual orientation is most likely the result of a complex interaction of environmental, cognitive and biological factors...is shaped at an early age...[and evidence suggests] biological, including genetic or inborn hormonal factors, play a significant role in a person's sexuality (American Psychological Association 2010).
- ↑ Gail Wiscarz Stuart (2014). Principles and Practice of Psychiatric Nursing. Elsevier Health Sciences. p. 502. ISBN 032329412X. Retrieved 11 February 2016.
No conclusive evidence supports any one specific cause of homosexuality; however, most researchers agree that biological and social factors influence the development of sexual orientation.
- ↑ Gloria Kersey-Matusiak (2012). Delivering Culturally Competent Nursing Care. Springer Publishing Company. p. 169. ISBN 0826193811. Retrieved 10 February 2016.
Most health and mental health organizations do not view sexual orientation as a 'choice.'
- ↑ Submission to the Church of England's Listening Exercise on Human Sexuality. The Royal College of Psychiatrists.
- ↑ Robinson, B. A. Divergent beliefs about the nature of homosexuality. Religious Tolerance.org (2010).
- ↑ Harrold (1999)
- ↑ Stop discrimination against homosexual men and women. World Health Organisation — Europe (17 May 2011).Калып:IndentThe decision of the World Health Organisation 15 years ago constitutes a historic date and powerful symbol for members of the LGBT community. ILGA.
- ↑ Just the Facts About Sexual Orientation & Youth // APA.ORG
- ↑ Bundestag.de: Bundestag verbietet Therapien zur „Heilung“ von Homosexualität (german), 7 May 2020
- ↑ Germany passes law banning 'gay conversion therapy' for minors, BBC News (8 May 2020).
- ↑ https://www.theguardian.com/australia-news/2021/feb/05/victoria-bans-gay-conversion-practices-after-12-hour-debate
- ↑ Manitoba works to ban conversion therapy for LGBT youth
- ↑ Position on Conversion Therapy | Health, Seniors and Active Living.