Гомосексуалдуулук
Гомосексуалдуулук (грек тилинен ὁμός — ошондой эле, окшош жана лат. sexus — жыныс) — адамдын өзү менен бир жыныстагы (же гендердеги) адамдарга эмоционалдык, сүйүү, романтикалык, эротикалык жана сексуалдык жактан умтулуусу. Гомосексуалдуулук, гетеросексуалдуулук жана бисексуалдуулук менен катар, үч негизги нормалдуу жыныстык багыттардын (ориентация) бири болуп саналат. Гомосексуалдуулук 1990-жылы 17-майда, Бүткүл Дүйнөлүк Саламаттык Сактоо Уюму тарабынан ЭОК-10 психикалык илдеттер топтомунан чыгарылган.
Себептери[оңдоо | булагын оңдоо]
Адамдын жыныстык багытынын себеби азырынча окумуштуулар тарабынан толук аныктала элек.[1][2][3] Жыныстык багыттын себеби боюнча бир дагы теория кеңири колдоого ээ болбосо дагы, биологиялык теориялар адистер тарабынан кеңири кабыл алынган.[1] Жалпысынан окумуштуулар жыныстык багыт генетикалык жана айлана-чөйрө факторлорунун татаал өз ара аракетинен келип чыгат жана ал адамдын тандоосу болушу мүмкүн эмес деп эсептешет.[1][2][4] Үй-бүлөлүк тарбия же эрте курактагы тажрыйба адамдын жыныстык багытына таасирин тийгизгендиги жөнүндө эч кандай далил жок.[5] Кээ бир адамдар гомосексуалдуулук табигый эмес жана психикалык оору деп эсептешет.[6] Бирок, изилдөөлөр көрсөткөндөй, гомосексуалдулук, приматтардан баштап, ичеги курттарына чейинки 500дөн ашык айбанаттарда катталган.[7]
Гомосексуалдуулук 1990-жылы 17-майда, Бүткүл Дүйнөлүк Саламаттык Сактоо Уюму тарабынан ЭОК-10 психикалык илдеттер топтомунан чыгарылган.[8]
Конверсиялык терапия - адамдын гомосексуалдык же бисексуалдык багытын гетеросексуалдык багытка өзгөртүүгө аракет кылган жалган илим. Адамдын жыныстык багытын өзгөртүү мүмкүн экендигине ишенимдүү далилдер жок. Медициналык жана психиатриялык уюмдардын көпчүлүгү конверсиялык терапиянын натыйжасыз жана адамдын психикасына коркунуч келтирээрин эскертишет.[9]
2020-жылдын 7-майында Германиянын парламенти конверсиялык терапияны колдонууга тыюу салган мыйзам кабыл алган. Мыйзамды бузгандар бир жылга чейин түрмөгө кесилет же 30 миң евро айып пул төлөйт.[10][11]
Мындан тышкары, АКШнын, Канаданын, Мексиканын жана Австралиянын бир нече аймактарында конверсиялык терапияга тыюу салган мыйзамдар кабыл алынган.[12][13][14]
Гомосексуалдуулук жана коом[оңдоо | булагын оңдоо]
Коомдо гомосексуалдуулукту кабыл алуу боюнча пикир өлкө, регион жана экономикалык өнүгүү боюнча кескин айырмаланат.
Бул маселе боюнча сурамжылоо биринчи жолу Pew изилдөө борбору тарабынан 2002-жылы башталган. 2019-жылы, сурамжылоого катышкан көптөгөн өлкөлөрдө гомосексуалдуулукту кабыл алуунун өсүшү байкалган.
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Сурамжылоого катышкан көптөгөн өлкөлөрдө адамдардын жаш курагы жана билим денгээли боюнча гомосексуалдуулукту кабыл алууда айырмачылыктар бар. Мындан тышкары, дин жана анын адамдардын жашоосундагы мааниси, көптөгөн өлкөлөрдө пикирлерди калыптандырат. Мисалы, кээ бир өлкөлөрдө, диний топ менен байланышы бар адамдар, эч бир диний топко кирбеген адамдарга караганда, гомосексуалдуулукту азыраак кабыл алышат.
Гомосексуалдуулукту кабыл алууда саясий идеология дагы роль ойнойт. Көпчүлүк өлкөлөрдө саясий оңчулдар гомосексуалдуулукту солчулдарга караганда азыраак кабыл алышат.
Бул маселеге болгон мамиле өлкөнүн өнүгүүсү менен да тыгыз байланышта. Мисалы, киши башына ички дүң өнүмү 50 000 доллардан ашкан Швеция, Нидерланддар жана Германияда, гомосексуалдуулук коом тарабынан кабыл алынышы керек деген көз карашты колдогон адамдардын саны жогору. Ал эми, киши башына ИДП 10 000 доллардан ашпаган Нигерия, Кения жана Орусияда, көпчүлүк гомосексуалдуулук коом тарабынан кабыл алынбашышы керек деп эсептейт.
Сурамжылоого катышкан 34 мамлекеттин 22синде, жаш адамдар, улуу адамдарга караганда, гомосексуалдуулук коом тарабынан кабыл алынышы керек деген көз карашты көбүрөөк колдошот. Бул айырмачылык Түштүк Кореяда эң көп байкалган, анда 18ден 29 жашка чейинки адамдардын 79% гомосексуалдуулук коом тарабынан кабыл алынышы керек десе, 50 жаштан жогору курактагылардын 23% гана бул пикирге кошулат.
Сурамжылоого катышкан өлкөлөрдө, билим деңгээли жогору болгон адамдар, билим деңгээли төмөн адамдарга караганда, гомосексуалдуулук коомдо кабыл алынышы керек деп эсептешет. Мисалы, Грекияда, орто билим алган адамдардын 42%, жана жогорку билим алгандардын 72% гомосексуалдуулук коом тарабынан кабыл алынышы керек деп эсептешет.
Мыйзамдар жана укуктар[оңдоо | булагын оңдоо]
Гомосексуалдарга таандык адамдардын укуктары өлкөгө жараша айырмаланат - бир жыныстуу никелерди мыйзамдуу түрдө таануудан тартып, гомосексуалдуулук үчүн өлүм жазасына чейин.
2021-жылга карата, 29 мамлекетте бир жыныстуу никелерге уруксат берилген:
| № | Мамлекет | Дата |
|---|---|---|
| 1 |  Нидерланддар
|
1-апрель, 2001 |
| 2 |  Бельгия
|
1-июнь, 2003 |
| 3 |  Испания
|
3-июль, 2005 |
| 4 |  Канада
|
20-июль, 2005 |
| 5 |  ТАР
|
30-ноябрь, 2006 |
| 6 |  Норвегия
|
1-январь, 2009 |
| 7 |  Швеция
|
1-май, 2009 |
| 8 |  Португалия
|
5-июнь, 2010 |
| 9 |  Исландия
|
27-июнь, 2010 |
| 10 |  Аргентина
|
22-июль, 2010 |
| 11 |  Дания
|
15-июнь, 2012 |
| 12 |  Бразилия
|
16-май, 2013 |
| 13 |  Франция
|
18-май, 2013 |
| 14 |  Уругвай
|
5-август, 2013 |
| 15 |  Жаңы Зеландия
|
19-август, 2013 |
| 16 |  Улуу Британия
|
29-март, 2014 |
| 17 |  Люксембург
|
1-январь, 2015 |
| 18 |  АКШ
|
26-июнь, 2015 |
| 19 |  Ирландия
|
16-ноябрь, 2015 |
| 20 |  Колумбия
|
28-апрель, 2016 |
| 21 |  Финляндия
|
1-март, 2017 |
| 22 |  Мальта
|
1-сентябрь, 2017 |
| 23 |  Германия
|
1-октябрь, 2017 |
| 24 |  Австралия
|
9-декабрь, 2017 |
| 25 |  Австрия
|
1-январь, 2019 |
| 26 |  Тайвань
|
24-май, 2019 |
| 27 |  Эквадор
|
8-июль, 2019 |
| 28 |  Коста-Рика
|
26-май, 2020 |
Мексикада бир жыныстуу никелер айрым штаттарда мыйзамдуу деп таанылат.
Тескерисинче, айрым мамлекеттерде, гомосексуалдарга карата өлүм жазасы колдонулат, алар: Сауд Арабиясы, Иран жана ошондой эле, Ооганстан, Нигерия жана Сомалинин куралчан террористтер тарабынан басып алынган аймактары.
Ал эми Кыргызстанда гомосексуалдуулук 1998-жылдан бери мыйзамдуу болуп саналат, бирок бир жыныстуу никелер таанылбайт, жана гомосексуал адамдарды дискриминация жана зомбулуктан коргогон мыйзамдар жок.
Белгилүү гомосексуал жана бисексуал инсандар[оңдоо | булагын оңдоо]
• Оскар Уайлд (1854-1900) - атактуу англиялык жазуучу жана поэт.
• Алан Тьюринг (1912-1954) - англиялык математик, логик жана информатика илиминин өнүгүүсүнө зор салым кошкон криптограф.
• Иэн Маккеллен (1939) - британиялык актёр
• Йоханна Сигурдардоуттир - (1942) - Исландиянын экс-премьер-министри.
• Фредди Меркьюри (1946-1991) - британиялык ырчы, Queen рок-группасынын мүчөсү.
• Элтон Жон (1947) - британиялык ырчы, пианист жана композитор.
• Эллен Деженерес (1958) - америкалык актриса, комедиантка жана телеалыпбаруучу.
• Тим Кук (1960) - америкалык менеджер, Apple компаниясынын генералдык директору.
• Жорж Майкл (1963-2016) - британиялык ырчы, поэт жана композитор.
• Питер Тиль (1967) - америкалык бизнесмен, Paypal компаниясынын экс-директору.
• Дин Деблуа (1970) - канадалык режиссёр жана сценарист. "Лило жана Стич", "Ажыдаарды кантип үйрөтүү керек" мультфильмдеринин автору.
• Рики Мартин (1971) - пуэрто-риколук ырчы, актёр жана жазуучу.
• Жим Парсонс (1973) - америкалык актёр.
• Ксавье Беттель - (1973) - Люксембургдун премьер-министри.
• Лео Варадкар - (1979) - Ирландиянын экс-премьер-министри.
• Марк Фихили (1980) - ирландиялык ырчы, Westlife поп-группасынын мүчөсү.
• Адам Ламберт (1982) - америкалык ырчы.
• Руби Роуз (1986) - австралиялык актриса жана модель.
• Ксавье Долан (1989) - канадалык актёр жана продюсер.
• Кристен Стюарт (1990) - америкалык актриса.
• Кара Делевинь (1992) - британиялык актриса жана модель.
• Сэм Смит (1992) - британиялык ырчы.
• Брэндон Флинн (1993) - америкалык актёр.
• Коннор Жессап (1994) - канадалык актёр.
• Трой Сиван (1995) - австралиялык ырчы жана актёр.
Гомосексуалдуулук темасын чагылдырган кинотасмалар жана сериалдар[оңдоо | булагын оңдоо]
▪︎ "Prayers for Bobby", АКШ, 2009.
▪︎ "J'ai tué ma mère", Канада, 2009.
▪︎ "Hoje Eu Quero Voltar Sozinho", Бразилия, 2014.
▪︎ "Skam", Норвегия, 2015 – 2017.
▪︎ "Baisers cachés", Франция, 2016.
▪︎ "Handsome Devil", Ирландия, 2016.
▪︎ "13 Reasons Why", АКШ, 2017 – 2020.
▪︎ "9-1-1", АКШ, 2018 – ...
▪︎ "Love, Simon", АКШ, 2018.
▪︎ "Élite", Испания, 2018 – ...
▪︎ "Boy Erased", АКШ, 2018.
▪︎ "Bohemian Rhapsody", АКШ, 2018.
▪︎ "Sex Education", Улуу Британия, 2019 – ...
▪︎ "Euphoria", АКШ, 2019 – ...
▪︎ "And Then We Danced", Швеция, 
Грузия, Франция, 2019.
▪︎ "9-1-1: Lone Star", АКШ, 2020 – ...
▪︎ "Love, Victor", АКШ, 2020 – ...
Шилтемелер[оңдоо | булагын оңдоо]
- ↑ 1.0 1.1 1.2 Frankowski BL; American Academy of Pediatrics Committee on Adolescence (June 2004). "Sexual orientation and adolescents". Pediatrics 113 (6): 1827–32. doi:10.1542/peds.113.6.1827. PMID 15173519. http://pediatrics.aappublications.org/content/113/6/1827.long.
- ↑ 2.0 2.1 Mary Ann Lamanna; Agnes Riedmann; Susan D Stewart (2014). Marriages, Families, and Relationships: Making Choices in a Diverse Society. Cengage Learning. p. 82. ISBN 1305176898. Retrieved 11 February 2016.
The reason some individuals develop a gay sexual identity has not been definitively established – nor do we yet understand the development of heterosexuality. The American Psychological Association (APA) takes the position that a variety of factors impact a person's sexuality. The most recent literature from the APA says that sexual orientation is not a choice that can be changed at will, and that sexual orientation is most likely the result of a complex interaction of environmental, cognitive and biological factors...is shaped at an early age...[and evidence suggests] biological, including genetic or inborn hormonal factors, play a significant role in a person's sexuality (American Psychological Association 2010).
- ↑ Gail Wiscarz Stuart (2014). Principles and Practice of Psychiatric Nursing. Elsevier Health Sciences. p. 502. ISBN 032329412X. Retrieved 11 February 2016.
No conclusive evidence supports any one specific cause of homosexuality; however, most researchers agree that biological and social factors influence the development of sexual orientation.
- ↑ Gloria Kersey-Matusiak (2012). Delivering Culturally Competent Nursing Care. Springer Publishing Company. p. 169. ISBN 0826193811. Retrieved 10 February 2016.
Most health and mental health organizations do not view sexual orientation as a 'choice.'
- ↑ Submission to the Church of England's Listening Exercise on Human Sexuality. The Royal College of Psychiatrists.
- ↑ Robinson, B. A. Divergent beliefs about the nature of homosexuality. Religious Tolerance.org (2010).
- ↑ Harrold (1999)
- ↑ Stop discrimination against homosexual men and women. World Health Organisation — Europe (17 May 2011).Калып:IndentThe decision of the World Health Organisation 15 years ago constitutes a historic date and powerful symbol for members of the LGBT community. ILGA.
- ↑ Just the Facts About Sexual Orientation & Youth // APA.ORG
- ↑ Bundestag.de: Bundestag verbietet Therapien zur „Heilung“ von Homosexualität (german), 7 May 2020
- ↑ Germany passes law banning 'gay conversion therapy' for minors, BBC News (8 May 2020).
- ↑ https://www.theguardian.com/australia-news/2021/feb/05/victoria-bans-gay-conversion-practices-after-12-hour-debate
- ↑ Manitoba works to ban conversion therapy for LGBT youth
- ↑ Position on Conversion Therapy | Health, Seniors and Active Living.