Гомосексуалдуулук
Гомосексуалдуулук (грек. ὁμός — ошондой эле, окшош жана лат. sexus — жыныс) — адамдын өзү менен бир жыныстагы (же гендердеги) адамдарга эмоционалдык, сүйүү, романтикалык, эротикалык жана сексуалдык жактан умтулуусу. Гомосексуалдуулук, гетеросексуалдуулук жана бисексуалдуулук менен катар, үч негизги жыныстык ориентациялардын бири болуп саналат.
Себептери[оңдоо | булагын оңдоо]
Адамдын жыныстык ориентациясынын так себеби азырынча окумуштуулар тарабынан толук аныктала элек. Жыныстык ориентациянын себеби боюнча бир дагы теория кеңири колдоого ээ болбосо дагы, биологиялык теориялар адистер тарабынан кеңири кабыл алынган. Жалпысынан окумуштуулар жыныстык ориентация генетикалык жана айлана-чөйрө факторлорунун татаал өз ара аракетинен келип чыгат жана ал адамдын тандоосу болушу мүмкүн эмес деп эсептешет.[1] Үй-бүлөлүк тарбия адамдын жыныстык ориентациясына таасирин тийгизе тургандыгы жөнүндө эч кандай далил жок. Кээ бир адамдар гомосексуалдуулук табигый эмес жана психикалык илдет деп эсептешет. Бирок, изилдөөлөр көрсөткөндөй, гомосексуалдуулук, приматтардан баштап, ичеги курттарына чейинки 500дөн ашык айбанаттарда катталган.
Гомосексуалдуулук 1990-жылы 17-майда, Бүткүл Дүйнөлүк Саламаттык Сактоо Уюму тарабынан ЭОК-10 психикалык илдеттер топтомунан чыгарылган.
Конверсиялык терапия - адамдын гомосексуалдык же бисексуалдык ориентациясын гетеросексуалдык ориентацияга өзгөртүүгө аракет кылган жалган илим. Адамдын жыныстык ориентациясын өзгөртүү мүмкүн экендигине ишенимдүү далилдер жок. Медициналык жана психиатриялык уюмдардын көпчүлүгү конверсиялык терапиянын натыйжасыз жана адамдын психикасына коркунуч келтирээрин эскертишет.
2021-жылдын 7-декабрында Канаданын парламенти конверсиялык терапияны колдонууга тыюу салган мыйзам кабыл алган. Мыйзамдга ылайык, адамды конверсиялык терапиядан өтүүгө мажбурлоо беш жылга чейин эркинен ажыратуу менен жазаланат, жана эгер кимдир бирөө бул практиканы жарнамалоо менен алектенип жатканы аныкталса, алар эки жылга чейин эркинен ажыратуу менен жазаланат.[2]
Конверсиялык терапияны колдонуу жана жарнамалоого тыюу салган мыйзамдар Германия, Франция, Мальта жана башка бир топ өлкөлөрдө кабыл алынган.
Гомосексуалдуулук жана коом[оңдоо | булагын оңдоо]
Коомдо гомосексуалдуулукту кабыл алуу боюнча пикир өлкө, регион жана экономикалык өнүгүү боюнча кескин айырмаланат.
Бул маселе боюнча сурамжылоо биринчи жолу "Pew Research Center" изилдөө борбору тарабынан 2002-жылы башталган. 2019-жылы, сурамжылоого катышкан көптөгөн өлкөлөрдө, коомдо гомосексуалдуулукту кабыл алуунун өсүшү байкалган.
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Сурамжылоого катышкан көптөгөн өлкөлөрдө адамдардын жаш курагы жана билим денгээли боюнча гомосексуалдуулукту кабыл алууда айырмачылыктар бар. Мындан тышкары, дин жана анын адамдардын жашоосундагы мааниси, көптөгөн өлкөлөрдө пикирлерди калыптандырат. Мисалы, кээ бир өлкөлөрдө, эч бир диний топко кирбеген адамдар, диний топ менен байланышы бар адамдарга караганда, гомосексуалдуулукту көбүрөөк жакшы кабыл алышат.
Гомосексуалдуулукту кабыл алууда саясий идеология дагы маанилүү роль ойнойт. Көптөгөн өлкөлөрдө, саясий солчулдар, саясий оңчулдарга караганда гомосексуалдардын укуктарын көбүрөөк колдошот.
Бул маселеге болгон мамиле, өлкөнүн өнүгүүсү менен да тыгыз байланышта. Мисалы, киши башына ички дүң өнүмү 50 000 доллардан ашкан Швеция, Нидерланддар жана Германияда, гомосексуалдуулук коом тарабынан кабыл алынышы керек деген көз карашты колдогон адамдардын саны жогору. Ал эми, киши башына ИДП 10 000 доллардан ашпаган Нигерия жана Кенияда көпчүлүк гомосексуалдуулук коом тарабынан кабыл алынбашышы керек деп эсептейт.
Сурамжылоого катышкан өлкөлөрдө, билим деңгээли жогору адамдар, билим деңгээли төмөн адамдарга караганда, гомосексуалдарды жакшы кабыл алышат. Мисалы, Грекияда, орто билим алган адамдардын 42%, жана жогорку билим алгандардын 72% гомосексуалдуулук коом тарабынан кабыл алынышы керек деп эсептешет.
Мыйзамдар жана укуктар[оңдоо | булагын оңдоо]
Дүйнө боюнча гомосексуалдуу адамдардын укуктары алар жашаган өлкөгө жараша айырмаланат. Бир өлкөлөрдө алар үйлөнүп, балалуу болууга укуктуу болсо, башка өлкөлөрдө эркиндигинен кесилет же өлүм жазасына тартылат.
Отуздан ашык өлкөдө, бир жыныстуу никелер мыйзамдуу:
| № | Мамлекет | Дата |
|---|---|---|
| 1 |  Нидерланддар
|
1/04/2001 |
| 2 |  Бельгия
|
1/06/2003 |
| 3 |  Испания
|
3/07/2005 |
| 4 |  Канада
|
20/07/2005 |
| 5 |  ТАР
|
30/11/2006 |
| 6 |  Норвегия
|
1/01/2009 |
| 7 |  Швеция
|
1/05/2009 |
| 8 |  Португалия
|
5/06/2010 |
| 9 |  Исландия
|
27/06/2010 |
| 10 |  Аргентина
|
22/07/2010 |
| 11 |  Дания
|
15/06/2012 |
| 12 |  Бразилия
|
16/05/2013 |
| 13 |  Франция
|
18/05/2013 |
| 14 |  Уругвай
|
5/08/2013 |
| 15 |  Жаңы Зеландия
|
19/08/2013 |
| 16 |  Улуу Британия
|
29/03/2014 |
| 17 |  Люксембург
|
1/01/2015 |
| 18 |  АКШ
|
26/06/2015 |
| 19 |  Ирландия
|
16/11/2015 |
| 20 |  Колумбия
|
28/04/2016 |
| 21 |  Финляндия
|
1/03/2017 |
| 22 |  Мальта
|
1/09/2017 |
| 23 |  Германия
|
1/10/2017 |
| 24 |  Австралия
|
9/12/2017 |
| 25 |  Австрия
|
1/01/2019 |
| 26 |  Тайвань
|
24/05/2019 |
| 27 |  Эквадор
|
8/07/2019 |
| 28 |  Коста-Рика
|
26/05/2020 |
| 29 |  Чили
|
10/03/2022 |
| 30 |  Швейцария
|
1/07/2022 |
Мексикада бир жыныстуу никелер көпчүлүк штаттарда мыйзамдуу деп таанылат.
Тескерисинче, айрым өлкөлөрдө, гомосексуалдарга карата өлүм жазасы колдонулат, алар: Иран, Ооганстан, жана ошондой эле, Нигерия менен Сомалинин кээ бир аймактары.
Ал эми Кыргызстанда гомосексуалдуулук 1998-жылдан бери мыйзамдуу болуп саналат, бирок гомосексуалдарды дискриминация жана зомбулуктан коргогон мыйзамдар жок, жана конституцияда аял менен эркектин гана никеси таанылат деп жазылган.
Гомосексуалдуулук темасын чагылдырган фильмдер жана телесериалдар[оңдоо | булагын оңдоо]
Фильмдер[оңдоо | булагын оңдоо]
▪︎ "And Then We Danced", Швеция, 
Грузия, 2019.
▪︎ "Boy Erased", АКШ, 2018.
▪︎ "Call Me by Your Name", 
Италия, АКШ, 2017.
▪︎ "God's Own Country", Улуу Британия, 2017.
▪︎ "Handsome Devil", Ирландия, 2016.
▪︎ "Hidden Kisses" (фр. Baisers cachés), Франция, 2016.
▪︎ "Just Friends" (нидерл. Gewoon Vrienden), Нидерланддар, 2018.
▪︎ "Love, Simon", АКШ, 2018.
▪︎ "The Half of It", АКШ, 2020.
▪︎ "The Way He Looks" (порт. Hoje Eu Quero Voltar Sozinho), Бразилия, 2014.
▪︎ "Trick", АКШ, 1999.
Телесериалдар[оңдоо | булагын оңдоо]
▪︎ "9-1-1", АКШ, 2018 – ...
▪︎ "9-1-1: Lone Star", АКШ, 2020 – ...
▪︎ "Elite" (исп. Élite), Испания, 2018 – ...
▪︎ "Glee", АКШ, 2009 – 2015.
▪︎ "Love, Victor", АКШ, 2020 – ...
▪︎ "Sense8", АКШ, 2015 – 2018.
▪︎ "Sex Education", Улуу Британия, 2019 – ...
▪︎ "Skam", Норвегия, 2015 – 2017.
▪︎ "Young Royals", Швеция, 2021 – ...
Шилтемелер[оңдоо | булагын оңдоо]
- ↑ Gloria Kersey-Matusiak (2012). Delivering Culturally Competent Nursing Care. Springer Publishing Company. p. 169. ISBN 0826193811. Retrieved 10 February 2016.
Most health and mental health organizations do not view sexual orientation as a 'choice.'
- ↑ Aiello, Rachel Conversion therapy to be illegal in Canada in 30 days (англ.) (8 December 2021).