Гомосексуалдуулук

Гомосексуалдуулук (грек. ὁμός — ошондой эле, окшош жана лат. sexus — жыныс) — адамдын өзү менен бир жыныстагы (же гендердеги) адамдарга эмоционалдык, сүйүү, романтикалык, эротикалык жана сексуалдык жактан умтулуусу. Гомосексуалдуулук, гетеросексуалдуулук жана бисексуалдуулук менен катар, үч негизги жыныстык ориентациялардын бири болуп саналат.

Себептери

Адамдын жыныстык ориентациясынын так себеби азырынча окумуштуулар тарабынан толук аныктала элек. Жыныстык ориентациянын себеби боюнча бир дагы теория кеңири колдоого ээ болбосо дагы, биологиялык теориялар адистер тарабынан кеңири кабыл алынган. Жалпысынан окумуштуулар жыныстык ориентация генетикалык жана айлана-чөйрө факторлорунун татаал өз ара аракетинен келип чыгат жана ал адамдын тандоосу болушу мүмкүн эмес деп эсептешет. Үй-бүлөлүк тарбия адамдын жыныстык ориентациясына таасирин тийгизе тургандыгы жөнүндө эч кандай далил жок. Кээ бир адамдар гомосексуалдуулук табигый эмес жана психикалык илдет деп эсептешет. Бирок, изилдөөлөр көрсөткөндөй, гомосексуалдуулук, приматтардан баштап, ичеги курттарына чейинки 500дөн ашык айбанаттарда катталган.

Гомосексуалдуулук 1990-жылы 17-майда, Бүткүл Дүйнөлүк Саламаттык Сактоо Уюму тарабынан ЭОК-10 психикалык илдеттер топтомунан чыгарылган.

Конверсиялык терапия - адамдын гомосексуалдык же бисексуалдык ориентациясын гетеросексуалдык ориентацияга өзгөртүүгө аракет кылган жалган илим. Адамдын жыныстык ориентациясын өзгөртүү мүмкүн экендигине ишенимдүү далилдер жок. Медициналык жана психиатриялык уюмдардын көпчүлүгү конверсиялык терапиянын натыйжасыз жана адамдын психикасына коркунуч келтирээрин эскертишет.

2021-жылдын 7-декабрында Канаданын парламенти конверсиялык терапияны колдонууга тыюу салган мыйзам кабыл алган. Мыйзамдга ылайык, адамды конверсиялык терапиядан өтүүгө мажбурлоо беш жылга чейин эркинен ажыратуу менен жазаланат, жана эгер кимдир бирөө бул практиканы жарнамалоо менен алектенип жатканы аныкталса, алар эки жылга чейин эркинен ажыратуу менен жазаланат.

Конверсиялык терапияны колдонуу жана жарнамалоого тыюу салган мыйзамдар Германия, Франция, Мальта, Жаңы Зеландия жана башка бир топ өлкөлөрдө кабыл алынган.

Гомосексуалдуулук жана коом

Коомдо гомосексуалдуулукту кабыл алуу боюнча пикир өлкө, регион жана экономикалык өнүгүү боюнча кескин айырмаланат.

Бул маселе боюнча сурамжылоо биринчи жолу "Pew Research Center" изилдөө борбору тарабынан 2002-жылы башталган. 2019-жылы, сурамжылоого катышкан көптөгөн өлкөлөрдө, коомдо гомосексуалдуулукту кабыл алуунун өсүшү байкалган.

Pew Global Attitudes Project 2019: Гомосексуалдуулук коом тарабынан кабыл алыныш керекби? #1 – ооба #2 – жок [1] Өлкө #1 #2 Түндүк Америка Канада 85% 10% АКШ 72% 21% Европа Швеция 94% 5% Нидерланддар 92% 8% Испания 89% 10% Германия 86% 11% Франция 86% 11% Улуу Британия 86% 11% Италия 75% 20% Чехия 59% 26% Грекия 53% 40% Венгрия 49% 39% Польша 47% 42% Словакия 44% 46% Болгария 32% 48% Литва 28% 45% Украина 14% 69% Орусия 14% 74% Жакынкы Чыгыш Израиль 47% 45% Түркия 25% 57% Ливан 13% 85% Тунис 9% 72% Азия/Тынч океан Австралия 81% 18% Филиппиндер 73% 24% Жапония 68% 22% Корея Республикасы 44% 53% Индия 37% 37% Индонезия 9% 80% Латын Америка Аргентина 76% 19% Мексика 69% 24% Бразилия 67% 23% Африка ТАР 54% 38% Кения 14% 83% Нигерия 7% 91%

Сурамжылоого катышкан көптөгөн өлкөлөрдө адамдардын жаш курагы жана билим денгээли боюнча гомосексуалдуулукту кабыл алууда айырмачылыктар бар. Мындан тышкары, дин жана анын адамдардын жашоосундагы мааниси, көптөгөн өлкөлөрдө пикирлерди калыптандырат. Мисалы, кээ бир өлкөлөрдө, эч бир диний топко кирбеген адамдар, диний топ менен байланышы бар адамдарга караганда, гомосексуалдуулукту көбүрөөк жакшы кабыл алышат.

Гомосексуалдуулукту кабыл алууда саясий идеология дагы маанилүү роль ойнойт. Көптөгөн өлкөлөрдө, саясий солчулдар, саясий оңчулдарга караганда гомосексуалдардын укуктарын көбүрөөк колдошот.

Бул маселеге болгон мамиле, өлкөнүн өнүгүүсү менен да тыгыз байланышта. Мисалы, киши башына ички дүң өнүмү 50 000 доллардан ашкан Швеция, Нидерланддар жана Германияда, гомосексуалдуулук коом тарабынан кабыл алынышы керек деген көз карашты колдогон адамдардын саны жогору. Ал эми, киши башына ИДП 10 000 доллардан ашпаган Нигерия жана Кенияда көпчүлүк гомосексуалдуулук коом тарабынан кабыл алынбашышы керек деп эсептейт.

Сурамжылоого катышкан өлкөлөрдө, билим деңгээли жогору адамдар, билим деңгээли төмөн адамдарга караганда, гомосексуалдарды жакшы кабыл алышат. Мисалы, Грекияда, орто билим алган адамдардын 42%, жана жогорку билим алгандардын 72% гомосексуалдуулук коом тарабынан кабыл алынышы керек деп эсептешет.

Мыйзамдар жана укуктар

     бир жыныстуу никелер мыйзамдуу      бир жыныстуу бирге жашоо мыйзамдуу      кээ бир укуктарды чектелген таануу      чет өлкөдө түзүлгөн никелерди чектелген таануу      бир жыныстуу мамилелер мыйзамдуу, бирок бир жыныстуу никелер таанылбайт      адам укуктарын чектөө      түрмөгө камоо, иш жүзүндө колдонулбайт      түрмөгө камоо      өлүм жазасы иш жүзүндө колдонулбайт, түрмөгө камоо      өлүм жазасы колдонулат

---

Дүйнө боюнча гомосексуалдардын укуктары алар жашаган өлкөгө жараша айырмаланат. Бир өлкөлөрдө алар үйлөнүп, балалуу болууга укуктуу болсо, башка өлкөлөрдө эркиндигинен ажырайт же өлүм жазасына тартылат.

Азыркы учурда отуздан ашык өлкөдө, бир жыныстуу никелер мыйзамдуу:

№	Мамлекет	Дата
1	Нидерланддар	01.04.2001
2	Бельгия	01.06.2003
3	Испания	03.07.2005
4	Канада	20.07.2005
5	ТАР	30.11.2006
6	Норвегия	01.01.2009
7	Швеция	01.05.2009
8	Португалия	05.06.2010
9	Исландия	27.06.2010
10	Аргентина	22.07.2010
11	Дания	15.06.2012
12	Бразилия	16.05.2013
13	Франция	18.05.2013
14	Уругвай	05.08.2013
15	Жаңы Зеландия	19.08.2013
16	Люксембург	01.01.2015
17	АКШ	26.06.2015
18	Ирландия	16.11.2015
19	Колумбия	28.04.2016
20	Финляндия	01.03.2017
21	Мальта	01.09.2017
22	Германия	01.10.2017
23	Австралия	09.12.2017
24	Австрия	01.01.2019
25	Тайвань	24.05.2019
26	Эквадор	08.07.2019
27	Улуу Британия	13.01.2020
28	Коста-Рика	26.05.2020
29	Чили	10.03.2022
30	Швейцария	01.07.2022
31	Словения	08.07.2022
32	Куба	27.09.2022
33	Мексика	31.12.2022
34	Андорра	17.02.2023
35	Эстония	01.01.2024

Тескерисинче, айрым өлкөлөрдө, гомосексуалдарга карата өлүм жазасы колдонулат, алар: Иран, Ооганстан, жана ошондой эле, Нигерия менен Сомалинин кээ бир аймактары.

Ал эми Кыргызстанда гомосексуалдуулук 1998-жылдан бери мыйзамдуу болуп саналат, бирок гомосексуалдарды дискриминация жана зомбулуктан коргогон мыйзамдар жок, жана конституцияда аял менен эркектин гана никеси таанылат деп жазылган.

Гомосексуалдуулук темасын чагылдырган фильмдер жана телесериалдар

Фильмдер

▪︎ "And Then We Danced", Швеция, Грузия, 2019.

▪︎ "Boy Erased", АКШ, 2018.

▪︎ "Call Me by Your Name", Италия, АКШ, 2017.

▪︎ "God's Own Country", Улуу Британия, 2017.

▪︎ "Handsome Devil", Ирландия, 2016.

▪︎ "Hidden Kisses" (фр. Baisers cachés), Франция, 2016.

▪︎ "Love, Simon", АКШ, 2018.

▪︎ "The Half of It", АКШ, 2020.

▪︎ "The Way He Looks" (порт. Hoje Eu Quero Voltar Sozinho), Бразилия, 2014.

▪︎ "Trick", АКШ, 1999.

Телесериалдар

▪︎ "9-1-1", АКШ, 2018 – ...

▪︎ "9-1-1: Lone Star", АКШ, 2020 – ...

▪︎ "Elite" (исп. Élite), Испания, 2018 – ...

▪︎ "Glee", АКШ, 2009 – 2015.

▪︎ "Heartstopper", Улуу Британия, 2022 – ...

▪︎ "Love, Victor", АКШ, 2020 – 2022.

▪︎ "Queer as Folk", АКШ, 2000 – 2005.

▪︎ "Sense8", АКШ, 2015 – 2018.

▪︎ "Sex Education", Улуу Британия, 2019 – 2023.

▪︎ "Skam", Норвегия, 2015 – 2017.

▪︎ "Young Royals", Швеция, 2021 – ...

Байланыштуу макалалар

• Гей