Гомосексуалдуулук

Википедия дан
Homosexuality symbols.svg


     бир жыныстуу никелер мыйзамдуу      бир жыныстуу бирге жашоо мыйзамдуу      кээ бир укуктарды чектелген таануу      чет өлкөдө түзүлгөн никелерди чектелген таануу      бир жыныстуу мамилелер мыйзамдуу, бирок бир жыныстуу никелер таанылбайт      адам укуктарын чектөө      түрмөгө камоо, иш жүзүндө колдонулбайт      түрмөгө камоо      өлүм жазасы иш жүзүндө колдонулбайт, түрмөгө камоо      өлүм жазасы колдонулат

Гомосексуалдуулук (грек. ὁμός — ошондой эле, окшош жана лат. sexusжыныс) — адамдын өзү менен бир жыныстагы (же гендердеги) адамдарга эмоционалдык, сүйүү, романтикалык, эротикалык жана сексуалдык жактан умтулуусу. Гомосексуалдуулук, гетеросексуалдуулук жана бисексуалдуулук менен катар, үч негизги жыныстык ориентациялардын бири болуп саналат.

Себептери[оңдоо | булагын оңдоо]

Адамдын жыныстык ориентациясынын так себеби азырынча окумуштуулар тарабынан толук аныктала элек. Жыныстык ориентациянын себеби боюнча бир дагы теория кеңири колдоого ээ болбосо дагы, биологиялык теориялар адистер тарабынан кеңири кабыл алынган. Жалпысынан окумуштуулар жыныстык ориентация генетикалык жана айлана-чөйрө факторлорунун татаал өз ара аракетинен келип чыгат жана ал адамдын тандоосу болушу мүмкүн эмес деп эсептешет.[1] Үй-бүлөлүк тарбия адамдын жыныстык ориентациясына таасирин тийгизе тургандыгы жөнүндө эч кандай далил жок. Кээ бир адамдар гомосексуалдуулук табигый эмес жана психикалык илдет деп эсептешет. Бирок, изилдөөлөр көрсөткөндөй, гомосексуалдуулук, приматтардан баштап, ичеги курттарына чейинки 500дөн ашык айбанаттарда катталган.

Гомосексуалдуулук 1990-жылы 17-майда, Бүткүл Дүйнөлүк Саламаттык Сактоо Уюму тарабынан ЭОК-10 психикалык илдеттер топтомунан чыгарылган.

Конверсиялык терапия - адамдын гомосексуалдык же бисексуалдык ориентациясын гетеросексуалдык ориентацияга өзгөртүүгө аракет кылган жалган илим. Адамдын жыныстык ориентациясын өзгөртүү мүмкүн экендигине ишенимдүү далилдер жок. Медициналык жана психиатриялык уюмдардын көпчүлүгү конверсиялык терапиянын натыйжасыз жана адамдын психикасына коркунуч келтирээрин эскертишет.

2021-жылдын 7-декабрында Канаданын парламенти конверсиялык терапияны колдонууга тыюу салган мыйзам кабыл алган. Мыйзамдга ылайык, адамды конверсиялык терапиядан өтүүгө мажбурлоо беш жылга чейин эркинен ажыратуу менен жазаланат, жана эгер кимдир бирөө бул практиканы жарнамалоо менен алектенип жатканы аныкталса, алар эки жылга чейин эркинен ажыратуу менен жазаланат.[2]

Конверсиялык терапияны колдонуу жана жарнамалоого тыюу салган мыйзамдар Германия, Франция, Мальта, Жаңы Зеландия жана башка бир топ өлкөлөрдө кабыл алынган.

Гомосексуалдуулук жана коом[оңдоо | булагын оңдоо]

Коомдо гомосексуалдуулукту кабыл алуу боюнча пикир өлкө, регион жана экономикалык өнүгүү боюнча кескин айырмаланат.

Бул маселе боюнча сурамжылоо биринчи жолу "Pew Research Center" изилдөө борбору тарабынан 2002-жылы башталган. 2019-жылы, сурамжылоого катышкан көптөгөн өлкөлөрдө, коомдо гомосексуалдуулукту кабыл алуунун өсүшү байкалган.

Pew Global Attitudes Project 2019: Гомосексуалдуулук коом тарабынан кабыл алыныш керекби? #1 – ооба #2 – жок [1]
Өлкө #1 #2
Түндүк Америка
Flag of Canada.svg Канада 85% 10%
Flag of the United States.svg АКШ 72% 21%
Европа
Flag of Sweden.svg Швеция 94% 5%
Flag of the Netherlands.svg Нидерланддар 92% 8%
Flag of Spain.svg Испания 89% 10%
Flag of Germany.svg Германия 86% 11%
Flag of France.svg Франция 86% 11%
Flag of the United Kingdom (3-5).svg Улуу Британия 86% 11%
Flag of Italy.svg Италия 75% 20%
Flag of the Czech Republic.svg Чехия 59% 26%
Flag of Greece.svg Грекия 53% 40%
Flag of Hungary.svg Венгрия 49% 39%
Flag of Poland.svg Польша 47% 42%
Flag of Slovakia.svg Словакия 44% 46%
Flag of Bulgaria.svg Болгария 32% 48%
Flag of Lithuania.svg Литва 28% 45%
Flag of Ukraine.svg Украина 14% 69%
Flag of Russia.svg Орусия 14% 74%
Жакынкы Чыгыш
Flag of Israel.svg Израиль 47% 45%
Flag of Turkey.svg Түркия 25% 57%
Flag of Lebanon.svg Ливан 13% 85%
Flag of Tunisia.svg Тунис 9% 72%
Азия/Тынч океан
Flag of Australia.svg Австралия 81% 18%
Flag of the Philippines.svg Филиппиндер 73% 24%
Flag of Japan.svg Жапония 68% 22%
Flag of South Korea.svg Корея Республикасы 44% 53%
Flag of India.svg Индия 37% 37%
Flag of Indonesia.svg Индонезия 9% 80%
Латын Америка
Flag of Argentina.svg Аргентина 76% 19%
Flag of Mexico.svg Мексика 69% 24%
Flag of Brazil.svg Бразилия 67% 23%
Африка
Flag of South Africa.svg ТАР 54% 38%
Flag of Kenya.svg Кения 14% 83%
Flag of Nigeria.svg Нигерия 7% 91%

Сурамжылоого катышкан көптөгөн өлкөлөрдө адамдардын жаш курагы жана билим денгээли боюнча гомосексуалдуулукту кабыл алууда айырмачылыктар бар. Мындан тышкары, дин жана анын адамдардын жашоосундагы мааниси, көптөгөн өлкөлөрдө пикирлерди калыптандырат. Мисалы, кээ бир өлкөлөрдө, эч бир диний топко кирбеген адамдар, диний топ менен байланышы бар адамдарга караганда, гомосексуалдуулукту көбүрөөк жакшы кабыл алышат.

Гомосексуалдуулукту кабыл алууда саясий идеология дагы маанилүү роль ойнойт. Көптөгөн өлкөлөрдө, саясий солчулдар, саясий оңчулдарга караганда гомосексуалдардын укуктарын көбүрөөк колдошот.

Бул маселеге болгон мамиле, өлкөнүн өнүгүүсү менен да тыгыз байланышта. Мисалы, киши башына ички дүң өнүмү 50 000 доллардан ашкан Швеция, Нидерланддар жана Германияда, гомосексуалдуулук коом тарабынан кабыл алынышы керек деген көз карашты колдогон адамдардын саны жогору. Ал эми, киши башына ИДП 10 000 доллардан ашпаган Нигерия жана Кенияда көпчүлүк гомосексуалдуулук коом тарабынан кабыл алынбашышы керек деп эсептейт.

Сурамжылоого катышкан өлкөлөрдө, билим деңгээли жогору адамдар, билим деңгээли төмөн адамдарга караганда, гомосексуалдарды жакшы кабыл алышат. Мисалы, Грекияда, орто билим алган адамдардын 42%, жана жогорку билим алгандардын 72% гомосексуалдуулук коом тарабынан кабыл алынышы керек деп эсептешет.

Мыйзамдар жана укуктар[оңдоо | булагын оңдоо]

Дүйнө боюнча гомосексуалдардын укуктары алар жашаган өлкөгө жараша айырмаланат. Бир өлкөлөрдө алар үйлөнүп, балалуу болууга укуктуу болсо, башка өлкөлөрдө эркиндигинен ажырайт же өлүм жазасына тартылат.

Азыркы учурда отуздан ашык өлкөдө, бир жыныстуу никелер мыйзамдуу:

Мамлекет Дата
1 Flag of the Netherlands.svg Нидерланддар 01.04.2001
2 Flag of Belgium (civil).svg Бельгия 01.06.2003
3 Flag of Spain.svg Испания 03.07.2005
4 Flag of Canada.svg Канада 20.07.2005
5 Flag of South Africa.svg ТАР 30.11.2006
6 Flag of Norway.svg Норвегия 01.01.2009
7 Flag of Sweden.svg Швеция 01.05.2009
8 Flag of Portugal.svg Португалия 05.06.2010
9 Flag of Iceland.svg Исландия 27.06.2010
10 Flag of Argentina.svg Аргентина 22.07.2010
11 Flag of Denmark.svg Дания 15.06.2012
12 Flag of Brazil.svg Бразилия 16.05.2013
13 Flag of France.svg Франция 18.05.2013
14 Flag of Uruguay.svg Уругвай 05.08.2013
15 Flag of New Zealand.svg Жаңы Зеландия 19.08.2013
16 Flag of Luxembourg.svg Люксембург 01.01.2015
17 Flag of the United States.svg АКШ 26.06.2015
18 Flag of Ireland.svg Ирландия 16.11.2015
19 Flag of Colombia.svg Колумбия 28.04.2016
20 Flag of Finland.svg Финляндия 01.03.2017
21 Flag of Malta.svg Мальта 01.09.2017
22 Flag of Germany.svg Германия 01.10.2017
23 Flag of Australia.svg Австралия 09.12.2017
24 Flag of Austria.svg Австрия 01.01.2019
25 Flag of the Republic of China.svg Тайвань 24.05.2019
26 Flag of Ecuador.svg Эквадор 08.07.2019
27 Flag of the United Kingdom (3-5).svg Улуу Британия 13.01.2020
28 Flag of Costa Rica (state).svg Коста-Рика 26.05.2020
29 Flag of Chile.svg Чили 10.03.2022
30 Flag of Switzerland.svg Швейцария 01.07.2022
31 Flag of Slovenia.svg Словения 08.07.2022
32 Flag of Cuba.svg Куба 27.09.2022
33 Flag of Mexico.svg Мексика 31.12.2022
34 Flag of Andorra.svg Андорра 17.02.2023

Тескерисинче, айрым өлкөлөрдө, гомосексуалдарга карата өлүм жазасы колдонулат, алар: Иран, Ооганстан, жана ошондой эле, Нигерия менен Сомалинин кээ бир аймактары.

Ал эми Кыргызстанда гомосексуалдуулук 1998-жылдан бери мыйзамдуу болуп саналат, бирок гомосексуалдарды дискриминация жана зомбулуктан коргогон мыйзамдар жок, жана конституцияда аял менен эркектин гана никеси таанылат деп жазылган.

Гомосексуалдуулук темасын чагылдырган фильмдер жана телесериалдар[оңдоо | булагын оңдоо]

Фильмдер[оңдоо | булагын оңдоо]

▪︎ "And Then We Danced", Flag of Sweden.svg Швеция, Flag of Georgia.svg Грузия, 2019.

▪︎ "Boy Erased", Flag of the United States.svg АКШ, 2018.

▪︎ "Call Me by Your Name", Flag of Italy.svg Италия, Flag of the United States.svg АКШ, 2017.

▪︎ "God's Own Country", Flag of the United Kingdom (3-5).svg Улуу Британия, 2017.

▪︎ "Handsome Devil", Flag of Ireland.svg Ирландия, 2016.

▪︎ "Hidden Kisses" (фр. Baisers cachés), Flag of France.svg Франция, 2016.

▪︎ "Love, Simon", Flag of the United States.svg АКШ, 2018.

▪︎ "The Half of It", Flag of the United States.svg АКШ, 2020.

▪︎ "The Way He Looks" (порт. Hoje Eu Quero Voltar Sozinho), Flag of Brazil.svg Бразилия, 2014.

▪︎ "Trick", Flag of the United States.svg АКШ, 1999.

Телесериалдар[оңдоо | булагын оңдоо]

▪︎ "9-1-1", Flag of the United States.svg АКШ, 2018 – ...

▪︎ "9-1-1: Lone Star", Flag of the United States.svg АКШ, 2020 – ...

▪︎ "Elite" (исп. Élite), Flag of Spain.svg Испания, 2018 – ...

▪︎ "Glee", Flag of the United States.svg АКШ, 2009 – 2015.

▪︎ "Heartstopper", Flag of the United Kingdom (3-5).svg Улуу Британия, 2022 – ...

▪︎ "Love, Victor", Flag of the United States.svg АКШ, 2020 – 2022.

▪︎ "Queer as Folk", Flag of the United States.svg АКШ, 2000 – 2005.

▪︎ "Sense8", Flag of the United States.svg АКШ, 2015 – 2018.

▪︎ "Sex Education", Flag of the United Kingdom (3-5).svg Улуу Британия, 2019 – ...

▪︎ "Skam", Flag of Norway.svg Норвегия, 2015 – 2017.

▪︎ "Young Royals", Flag of Sweden.svg Швеция, 2021 – ...

Байланыштуу макалалар[оңдоо | булагын оңдоо]

Шилтемелер[оңдоо | булагын оңдоо]

  1. Gloria Kersey-Matusiak (2012). Delivering Culturally Competent Nursing Care. Springer Publishing Company. p. 169. ISBN 0826193811. Retrieved 10 February 2016. Most health and mental health organizations do not view sexual orientation as a 'choice.' 
  2. Aiello, Rachel Conversion therapy to be illegal in Canada in 30 days (англ.) (8 December 2021).