Грузия

Википедия дан

Грузия (груз. საქართველო, Сакартвело абх. Кырҭтәйла) — Кавказдын батыш бөлүгүндө Кара деңиздин чыгыш жээгинде жайгашкан мамлекет. Чыгыш Европа жана Батыш Азияга таандык; көбүнчө Европа менен Азиянын кесилишиндеги өлкө катары каралат [lower-alpha 1]. Тарыхый, маданий жана геосаясий жактан Европанын бир бөлүгү катары каралат.

Грузия, Сакартвело
груз. საქართველო

Герб
Туу Герб
Мамлекеттик Гимни
Негизделген 1918-жыл
Грузия демократиялык республикасы
Эгемендүүлүк күнү 9-апрель 1991

ССРС Кеңештер Бирлиги)

Расмий тили Грузин тили
Абхаз тили
Борбор шаары Тбилиси
Ири шаарлар Батуми, Кутаиси, Зугдиди, Сухуми
Башкаруу формасы Парламенттик республика
Президент
Премьер-министр
Парламенттин төрагасы
Саломе Зурабишвили
Ираклий Кобахидзе
Шалва Папуашвили
Мам. дини Динден тышкары
Аянты
• Жалпы
119-чу - дүйнөдө
69 789 км² км²
Калкы
• Бааланган (2023)
Жыштыгы

3 736 400[14] адам (130-чу)
53 ад./км²
АДӨИ ( 2020) 0,812 (өтө жакшы) (61-чи)
Этнохороним грузиялык, грузиялыктар
Акча бирдиги Грузия лариси (₾)
GEL
Домени .ge
ISO коду GE
ЭОК коду GEO
Телефон коду +995
Убакыт аралыгы UTC +4

Борбор-шаары Тбилиси. Мамлекеттик тили Грузин тили.

2018 жылдын 16 декабрынан баштап президенттик ордун Саломе Зурабишвили алган.

Аталышы[түзөтүү | булагын түзөтүү]

Грузиянын эндоними (груз. საქართველო, Сакартвело — «картвелдер өлкөсү») Картли (груз. ქართლი) атоосуна туш келет — ал мурдакы эң башкы Грузиянын тарыхый-географиялык аймактарынын бири, жана Картвел элинин бешиги болуп саналат.

Жвари чиркөөсү, Грузия.

Англис тилинде Грузия — Georgia болуп которулат, анткени мурда араб-парсылар Картвелдерди Гуржан же Гурзан деп атаган.

Грузиянын тышкы саясаты[түзөтүү | булагын түзөтүү]

Грузиянын дүйнөдөгү дипломаттык мамилелери.

Грузия дүйнөдөгү 186 мамлекет менен дипломаттык мамилесин курган, соңку болуп Түндүк Македония менен 2019 жылдын мартында курган.[15].

Физикалык-географиялык абалы[түзөтүү | булагын түзөтүү]

Географиялык жайгашуусу[түзөтүү | булагын түзөтүү]

Негизги макала: Грузия географиясы
Батуми - батыш Грузия
Батуми - батыш Грузия

Грузия Закавказьенин борбордук жана батыш бөлүгүндө, 41°07' жана 43°05' түндүк кеңдиктеринин жана 40°05' жана 46°44' чыгыш узундуктарынын ортосунда - жарым аралдын кесилишинде жайгашкан. -нымдуу Жер ортолук деңиздик , кургак Арал-Каспий ойдуңу жана континенттик бийик тоолор, бул ар түрдүү жаратылыш шарттарына жана флоранын жана флоранын байлыгына алып келген. фауна. Грузиянын аянты Калып:Саны км², чыгышынан жана түндүгүнөн Россия, түштүгүнөн Армения жана Түркия, түштүк-чыгышынан Азербайжан менен чектешет. Өлкөнүн Кара деңиз жээги узундугу 308 км[16].

Рельеф[түзөтүү | булагын түзөтүү]

Жээк сызыгы бир аз ийилген. Грузиянын түндүгүн Чоң Кавказ кырка тоосу ээлейт. Анын түштүк капталында Кодори, Сванети, Харул, Ламис, Гудис, Картли жана Кахети кыркалары; түндүгүндө - Хохский, Шавана, Кидеганский, Хевсурецкий жана Пирикицкий кырка тоолору. Грузиянын бийик тоолуу түндүгүндө нивалдык рельефтин формаларын түзүүдө негизги ролду мөңгүи ойногон. Улуу Кавказдын чыгышында тарыхый доорго таандык жанар тоо түзүлүштөрү бар. Түштүгүндө тоо аралык ойдуңунда - Пиреней жана Колхида ойдуңдары, Дзирульский массиви менен бөлүнгөн. Алардын көбүн аллювий түздүктөр ээлейт. Ички Картли, Төмөнкү Картли жана Алазан түздүктөрү да аллювийден турат. Колхида аймагынын түштүгүндө деңиз деңгээлинен 2850 м бийиктикте Месхети, Шавшети, Триалети жана Лок кырка тоолору көтөрүлөт. Түштүк Грузиянын жанар тоолору, чокусу Диди-Абули тоосу Грузиянын түштүк зонасын ээлейт.

Грузиянын жаратылыш шарттары абдан ар түрдүү[16]. Тарыхый убакыттын өтүшү менен алар кескин өзгөрүүлөргө дуушар болгон эмес жана калктын социалдык-экономикалык турмушунда чечүүчү өзгөрүүлөрдү алып келген эмес, бирок табигый кырсыктар Муз доору адамдардын жашоосуна олуттуу таасирин тийгизген Таш доору азыркы Грузиянын аймагында жашаган[16]. Ландшафттардын ар түрдүүлүгү, гидрологиялык шарттар, топурак катмары, өсүмдүктөр жана жаныбарлар дүйнөсү акырында неотектоникалык көтөрүлүүлөрдүн жана чөкмөлөрдүн натыйжасы болуп саналат. Грузиянын географиялык абалы жана климаттык өзгөчөлүктөрү, сыягы, мамлекеттин түзүлүшүндө белгилүү роль ойногон[16]. Байыркы жана орто кылымдардагы Грузияда навигациянын жана деңизде балык уулоонун аз таралышы Грузиянын бүт Кара деңиз жээгинде кандайдыр бир олуттуу булуңдардын, ошондой эле аралдардын жана жарым аралдардын жоктугу менен түшүндүрүлөт.

Рельеф[түзөтүү | булагын түзөтүү]

Сванети — Грузиянын түндүгүндө
Сванети — Грузиянын түндүгүндө

Грузиянын аймагы бийик тоолуу, орто тоо, адырлуу, жапыз түздүк, плато жана плато формасындагы рельефди бириктирет. Өлкөнүн эң бийик географиялык чекити Чоң Кавказ зонасында - чокусу Шхара (5193,2 м[16]) жайгашкан. Грузиянын түндүгүндө Улуу Кавказ кырка тоосунун Түштүк капталы бар. Кавказ кырка тоосунун түштүк капталынын кырка тоолору: Кодори, Сванети, Харул, Ламис, Гудис, Картли, Кахети; түндүк - Хохский, Шавана, Кидеганский, Хевсурецкий жана Пирикицкий. Өлкөнүн бийик тоолуу аймактарында тоо-эрозиялык, тоо-гляциалдык жана нивалдык рельефтин формалары ачык-айкын туюнтулуп, алардын пайда болушунда мөңгүлөр[16] чоң роль ойногон.

Минералдар[түзөтүү | булагын түзөтүү]

Боржоми Бөтөлкөсү

Грузия минералдык ресурстар кеңири спектрине ээ. Өлкөнүн Минералдык-ресурстук потенциалы 27 түрдөгү 450 пайдалуу кендер менен камтылган, алардын негизгилери: жогорку сапаттагы марганец рудалары (Чиатура, запасы - 200 млн т. , жылдык өндүрүшү - 6 млн тоннага чейин), таш көмүр (Ткибули; запасы - 400 млн т), жез рудалары (Марнеули, запасы - 250 миң т) , нефть (Самгори, Патардзеули, Нинотсминда, өнөр жай запасы – 30 млн т).

Грузияда курулуш материалдарынын олуттуу запастары бар: бентонит чопосу (17 млн ​​т), доломитс, акиташ таштыа (200 млн т), цемент өндүрүү үчүн чопо. а (75 млн т) жана кирпича (47 млн ​​м³), гипса, талка, калыптоочу кумду.

Грузиянын аймагында жалпы жылдык дебети 250 миллиард литр болгон 2 миңге жакын таза суу булактары бар, минералдык суулар 22 кени, анын ичинде дарылык касиеттери бар - “ Боржоми” , “Саирме”, “Набеглави”, “Зваре” жана башкалар, жалпы дебети болжол менен 40 миллиард л/ жыл. Учурда таза жана минералдык суулар дүйнөнүн 24 өлкөсүнө экспорттолот.

Жалпы токой аянты 3 миллион гектарды түзөт. Жыгачтын запасы 434 миллион м³ деп бааланат. Өлкөнүн аймагы фармацевтика өнөр жайы үчүн бай сырье базасы болуп саналат.

Өлкөлөрдүн рекреациялык ресурстары өзгөчөлүгү боюнча өзгөчө — тоо жана деңиз курорттору.

Климат[түзөтүү | булагын түзөтүү]

Грузиянын батышында нымдуу субтропиктик климат, чыгышында Жер ортолук деңиз таасир этет. Алардын ортосундагы чек ара Лихский (Сурамский) кырка тоосу. Улуу Кавказ кырка тоолору түндүктүн муздак шамалдарына тоскоол болуп кызмат кылат. Кара деңиз жээгинде, ошондой эле Колхис ойдуңу деп аталган аймакта нымдуулугу жогору жана жаан-чачындуу (жылына 1000ден 2000 ммге чейин, ал эми ж. Кара деңиз порту Батуми - ал тургай жылына 2500 мм). Бул аймакта palmaceae бир нече түрү өсөт. Январь-февралдын орточо температурасы 5°С, июль-август айларында +24°С.

Абуделаури жайлоолору, Грузия.

Суу ресурстары[түзөтүү | булагын түзөтүү]

Негизги макала: Грузиянын дарыялары

Грузиянын батышында дарыялар көптүгү өтө жыш. Бүткүл Грузиянын аянтында 25000[17]ден көп дарыя агат.

Аргун дарыясынын жайлоосу, Грузия.

Мамлекеттик түзүлүштүн негиздери[түзөтүү | булагын түзөтүү]

Грузия — парламенттик типтеги унитардык республика. Мамлекеттин негизги мыйзамы 1995-жылдын 24-августунда кабыл алынган Конституция[18]. Ал Грузиянын миң жылдык мамлекеттүүлүгүнө жана 1921-жылы кабыл алынган өлкөнүн конституциясынын негизги принциптерине негизделген[19]. 2010-жылдын октябрынын орто ченинде өлкөнүн парламенти «Грузия Конституциясына өзгөртүүлөрдү жана толуктоолорду киргизүү жөнүндө» мыйзам долбоорун кабыл алган[20], ошол эле жылдын ноябрь айынын башында мамлекет башчысы тарабынан бекитилген[21]. 2018-жылдын мартында 2018-жылдагы президенттик шайлоодон кийин Грузиянын парламенттик республика формасына өтүүсүн бекиткен түзөтүүлөр кабыл алынган[22].

2022-жылы Грузия Economist Democracy Index тарабынан The Economist Unit отчетуна ылайык гибриддик режим катары классификацияланган[23].

Колдонулган адабияттар[түзөтүү | булагын түзөтүү]

  1. Британника.
  2. Merriam-Webster’s Collegiate Dictionary.
  3. www.worldatlas.com worldatlas.com.
  4. National Geographic - Asia.
  5. National Geographic - Europe.
  6. CIA — The World Factbook — Middle East. Текшерилген күнү 16 -март (жалган куран) 2024. Түп булактан архивделген күнү 28 Апрель 2017.
  7. Oxford Reference Online.
  8. The European Union_ Other European countries.
  9. Religious Belief and National Belonging in Central and Eastern Europe (en-US) (10 -май (бугу) 2017).
  10. ООН: географические регионы и страны мира.
  11. Региональные группы государств-членов в Организации Объединённых Наций &124; Департамент по делам Генеральной Ассамблеи и конференционному управлению.
  12. BBC Europe: Georgia country profile. (Georgia country profile.)
  13. Русская Служба BBC. Грузия: краткая справка.
  14. Оценка численности постоянного населения на 1 января 2014 года и в среднем за 2013 год (опубликовано 23.01.2014г.). Текшерилген күнү 3 -февраль (бирдин айы) 2014. Түп булактан архивделген күнү 25 -декабрь (бештин айы) 2018.
  15. https://digitallibrary.un.org/record/3800908?
  16. 16.0 16.1 16.2 16.3 16.4 16.5 Грузия тарыхынын очерктери. T. I. Глава 1. Грузия. Физико-географиялык кароо. Д.А.Хахутайшвили
  17. Сакартвело или Грузия - все о солнечной стране.
  18. Грузиянын Конституциясы, 1995
  19. /library/laws&info=3167 Грузия БШКсы.
  20. http:/ /www.georusparitet.com/monitoring/20101015/151422083.html
  21. http://vestikavkaza.ru/news/28277.html
  22. utverdil- popravki-v-Konstituciju-Gruzii.html Парламент Грузиянын Конституциясына өзгөртүүлөрдү жактырды. Sputnik-Georgia (23 -март (жалган куран) 2018).
  23. Калып:Article


Цитатанын катасы: <ref> tags exist for a group named "lower-alpha", but no corresponding <references group="lower-alpha"/> tag was found