Ак-Талаа району
| ||
Өлкө | ||
---|---|---|
Статусу |
областык район | |
Областка карайт | ||
Районго карайт |
13 айыл өкмөтү, 19 айыл | |
Административдик борбор | ||
Калкы |
34 141 адам[1] | |
Убакыт аралыгы | ||
Ак-Талаа району ― Нарын облусундагы район.
Административдик борбору ― Баетов айылы. .Райондо 13 айыл аймагы бар. 1936-жылдын 2-сентябрында түзүлгөн[2].
География[түзөтүү | булагын түзөтүү]
Ак-Талаа району Ички Теӊир-Тоо, Ортоӊку Нарын өрөөнүндө жайгашкан. Райондун түндүк тарабынан Молдо-Тоо, түштүгүнөн Жаман-Тоо,түштүк батышынан Фергана тоо тизмеги менен курчалган.
Райондун аймагы деӊиз деӊгээлинен 1170-4737 метр бийиктикте. Климаты кескин континенталдуу: кышы узак (6-7) ай жана суук, кар оор түшөт. Январдын орточо температурасы -25-35 °С, июлдуку +25+30 °С барабар. Жылдык жаан-чачын 200-300 мм. Жер кыртышы негизинен боз жана күрөӊ топурактуу, таштактуу. Ири суулары Нарын жана Ала-Буга. Майда суулары: Жерге-Тал, Коӊорчок, Жаман-Даван Мазар, Терек, Ак-Тал, Куртка ж.б.
Ак-Талаа району түндүктөн түштүккө кара 99 км, чыгыштан батышка карай 107 кмге созулат. Жайлоолору: Арпа, Орто-Сырт, Бычан, Соӊ-Көл.
Ак-Талаа району Нарын областындагы административдик район катары 1936-жылы уюшулган. Чыгыш жагынан Кочкор жана Нарын району, түндүгүнөн Жумгал району, батыштан Чаар-Таш (Ак-Шыйрак) тоосу аркылуу Тогуз-Торо, түштүгүнөн Байбиче-Тоосу аркылуу Ат-Башы, Кара-Кулжа райондору менен чектешет. Аянты 6,41 миӊ чарчы км[3].
Тарыхый жерлери[түзөтүү | булагын түзөтүү]
Район тарыхый эстеликтерге бай. Алардын катарына б.з.ч. коргондор тобу, «Шырдакбектин чеби», «Чолок —
Коргон»,«Куртка чеби» , «Тайлак баатырдын күмбөзү», «Арап өлгөн» бели,Тоголок молдонун мектеби жана XVI-
IX кылымдарга таандык болгон күмбөздөрүнүн топтому кирет. Соң -Көлдөгү тарыхый эстеликтер - «Манастын таштулгасы», «Ак-куланын мамысы».
Суулары[түзөтүү | булагын түзөтүү]
Айтылуу Соӊ-Көл райондун түндүгүндө жайгашкан. бийик тоо массивинде орун алган уникалдуу Соң-Көл көлү дениз деӊгээлинен 3016 метр бийиктикте жайгашкан. Аянты 270 чарчы км узундугу 29 км жазылыгы 18 км ге барабар (Кыргызстанда аянты боюнча Ысык -Көлдөн кийинки экинчи көл). Суунун көлөмү 2,64 куб.км., орточо тереӊдиги 9,2 м эӊ тереӊ жери 13,2 м (тундук батышында), көлдүн чыгыш жагы тайыз 4—5 м болуп, түбү тегиз. Соң-Көлгө 18 суу куят. Эӊ ири куймалары Ак -таш, Жаман -Эчки, Өзбек,Кара- Кече, Куртка, Таш-дөбө, Кум-Бел, Кумдуу суулары. Соң -Көлдөн Кажырты суусу агып чыгат. Көлдүн пайда болушу орто эсеп менен 4000 жылга барабар. Суунун температурасы жайында 11—12, кышында 3 градустан ашпайт. Кышында муздун калындыгы 1 мге жетет. Суу агып чыгып тургандыктан суунун денгээли анча өзгөрбөйт. Суунун тунуктугу 7 м тузсуз гидрокарбанаттуу сульфаттуу-кальцийлүү суулардын түрүнө кирет.
Көлдө каӊытыр, линь, кою чаар, пелядь, сига, чир, жилингир балыктары бар. Соң -Көл өрөөнүндө жаныбарлардын өтө сейрек кездешкен түрлөрү тоо теке, илбирс, карышкыр, суур майда кемирүүчүлөрү түрлөрү кездешет. Ошондой эле көпөлөктөрдун өтө сейрек кездешкен түрлөрү бар.
Калкы[түзөтүү | булагын түзөтүү]
Калктын саны ― 34 141 киши (2023-жылдын башына карата)[1]. Калкы негизинен кыргыздар. 30тан ашык уруулардын өкүлдөрү жашайт.
Административдик түзүлүшү[түзөтүү | булагын түзөтүү]
Райондо 13 айыл аймагы жана алардын курамына кирген 19 айыл бар[4]:
- Ак-Тал айыл аймагы: Ак-Тал (борбору);
- Ак-Чий айыл аймагы: Ак-Чий (борбору), Жаңы-Тилек;
- Баетов айыл аймагы: Баетов (борбору), Кайыңды-Булак;
- Терек айыл аймагы: Терек (борбору), Орто-Сырт;
- Кара-Бүргөн айыл аймагы: Кара-Бүргөн (борбору);
- Коңорчок айыл аймагы: Коңорчок (борбору);
- Жерге-Тал айыл аймагы: Чолок-Кайың (борбору), Жерге-Тал;
- Кош-Дөбө айыл аймагы: Кош-Дөбө (борбору);
- Кызыл-Белес айыл аймагы: Кадыралы (борбору);
- Жаңы-Талап айыл аймагы: Жаңы-Талап (борбору);
- Тоголок-Молдо айыл аймагы: Кара-Ой (борбору);
- Көк-Жар айыл аймагы: Ак-Кыя (борбору), Көк-Жар;
- Үгүт айыл аймагы: Үгүт (борбору), Байгөнчөк.
Райондун атактуу инсандары[түзөтүү | булагын түзөтүү]
- Тоголок Молдо (1860—1942) — кыргыз акыны.
- Молдобасанов Калый Молдобасанович (1929—2006) — композитор.
- Бейшеналиев Шүкүрбек (1928— 2000) — жазуучу.
- Муса Баетов (1902— 1949) — ырчы, обончу.
- Тайлак баатыр (1796-1838).
- Нурак Абдыракманов (1947—2014) — комузчу, күүчү.
- Жутакеев Абылкасым (1888—1931) — акын.
Булактар[түзөтүү | булагын түзөтүү]
- ↑ 1.0 1.1 Кыргыз Республикасынын облустарынын, райондорунун, шаарларынын, шаарчаларынын, айыл аймактарынын жана айылдарынын калкынын саны (2021-ж. башында айыл өкмөттөрү берген маалымат боюнча)
- ↑ Enrin.grida.no. Текшерилген күнү 4 -декабрь (бештин айы) 2012. Түп булактан архивделген күнү 2 -август (баш оона) 2009.
- ↑ Ак-Талаа району: Энциклопедия.-Б.:"Учкун", 2006.-248 б. ISBN 9967-428-30-9
- ↑ Кыргыз Республикасынын администрациялык-аймактык жана аймактык бирдиктердин объектилерин белгилөө тутумунун мамлекеттик классификатору, 11.05.2021
Кыргызстандын административдик бөлүнүшү | ||
---|---|---|
Баткен облусу | Баткен · Кадамжай · Лейлек | |
Жалал-Абад облусу | Аксы · Ала-Бука · Базар-Коргон · Ноокен · Сузак · Тогуз-Торо · Токтогул · Чаткал | |
Нарын облусу | Ак-Талаа · Ат-Башы · Жумгал · Кочкор · Нарын | |
Ош облусу | Алай · Араван · Кара-Кулжа · Кара-Суу · Ноокат · Өзгөн · Чоң-Алай | |
Талас облусу | Бакай-Ата · Кара-Буура · Манас · Талас | |
Чүй облусу | Аламүдүн · Жайыл · Кемин · Москва · Панфилов · Сокулук · Чүй · Ысык-Ата | |
Бишкек шаары | Октябрь · Биринчи Май · Свердлов · Ленин · Чоң-Арык ш.т.а · Орто-Сай айылы | |
Ош шаары |